رادیو زمانه – همزمان باشدت گرفتن جنگ در اوکراین، مذکرات احیای برجام متوقف شده است و آینده و نتیجه آن در سایه ابهام قرار دارد. مهران مصطفوی در گفت‌وگو با زمانه از دلایل داخلی و خارجی این توقف می‌گوید. و توضیح می‌دهد که چگونه «گناه اولیه» جمهوری اسلامی یعنی ۲۰ سال دروغ‌گویی در مورد ماهیت فعالیت هسته‌ای، ایران را در معرض فشار قرار داده است. به نظر او، «جمهوری اسلامی اکنون پای دیوار است و توانایی تصمیمگیری قاطع را ندارد». مهران مصطفوی دکترای شیمی−فیزیک دارد و از سال ۱۹۹۵ بعنوان استاد دانشگاه در دانشگاه پاریس ساکله که بزرگترین دانشگاه فرانسه است تدریس می‌کند؛ رشته تحقیقاتی او اثرات شیمیایی تشعشعات هسته‌ای است. او به مدت ۹ سال ریاست انستیتوی شیمی فیزیک این دانشگاه را به‌عهده داشت و اکنون در فرانسه در سطح ملی در مرکز ملی پژوهش‌های علمی فرانسه این کار را انجام می‌دهد.
***
ژوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا عصر جمعه ۱۱ مارس/۲۱ اسفند با انتشار پیامی در توییتر از وقفه در مذاکرات وین «به دلیل عوامل خارجی» خبر داد. منظور از «عوامل خارجی» چیست؟ و به نظرتان دلیل اصلی توقف مذاکرات چیست؟ جنگ اوکراین و بلوک‌بندی‌های جهانی ناشی از آن چه تاثیری بر مذاکرات داشته است؟ و در همین راستا، چه ارتباطی میان وقفه در مذاکرات احیای برجام و تعلیق مذاکرات ایران و عربستان به درخواست ایران وجود داشته باشد؟
سه مسئله مهم پیش آمده که باعث توقف موقت مذاکرات شده است. دو هفته پیش در وین به‌دنبال مذاکرات متنی آماده شده بود که حتی به قول مسئولان ایرانی روی بیش از ۹۰ درصد آن توافق وجود داشت. آقای باقری برای تعیین تکلیف به ایران می‌رود. در ایران بخشی از رژیم به او اعتراض شدید می‌کنند که این توافق حتی از توافق ظریف هم عقب‌تر است و جمهوری اسلامی نمی‌تواند زیر بار چنین توافقی برود. او با شرایطی تندتر به وین باز می‌گردد اما در این بین تحول جنگ در اکراین شدید شده است.
روسیه مهاجم با مشکلات زیادی روبرو شده و رویای گرفتن اوکراین در عرض یک هفته به کنار رفته است. امریکا و غرب هم تحریمهای شدید را علیه روسیه اعمال می‌کنند. غربی‌ها به ایران اطلاع می‌دهند مایل به تغییر در متن نیستند و توپ در زمین ایران است. روسیه هم در این بین خواستار تضمین از سوی امریکا می‌شود که تحریمهای غرب شامل روابط روسیه و ایران نشود.
اما موضع روسیه در عقب افتادن مذاکرات چندان مهم نیست برای اینکه روسیه نمی‌تواند عملا جلوی توافق را بگیرد. زیرا تنها راه جلوگیری از توافق این است که روسیه از همکاری‌های هسته‌ای با ایران دست بشوید و چنین امری موضوع روسیه را تضعیف می‌کند. به‌راه انداختن مکانیسم ماشه نیز برای روسیه ممکن نیست زیرا بابت آن باید بهای بسیاری بپردازد. پس این عامل خارجی در داخل خود ایران است. در داخل رژیم اختلافات شدید شده است بخشی از رژیم مانند آقای عبدالهیان موافق توافق و همکاری با غرب هستند و با توجه به آنچه در اوکراین می‌گذرد معتقدند که ایران باید از فرصت طلایی که برای فروش نفت و پاز برایش پیش آمده است استفاده کند. آنها حتی موافق مذاکره دوجانبه با امریکا هستند و اکنون هم مداکرات غیر رسمی بین ایران و امریکا جاری است.
خاطرنشان می‌کنم که ونزوئلا که در لیست دشمان امریکا بود به‌دنبال تحریم نفت و گاز روسیه در حال مذاکره با امریکاست. اما میدان -سپاه پاسداران ـ با این موضوع موافق نیست و حمله موشکی به کردستان عراق را هم باید در دل این اختلافات جستجو کرد. این حمله مانند موردهای قبل پیام بخشی از رژیم است که همچنان ترجیح می‌دهد تمام تخم مرغ‌های خود را در سبد روسیه و چین قرار دهد. جالب اینکه واکنش سخنگوی وزیر خارجه ایران به اعلام توقف مذاکرات این بود که این توقف باعث خواهد شد که توافقی خوب به‌دست آید. جمهوری اسلامی وقت بسیاری از دست داده است و اکنون پای دیوار است و توانایی تصمیمگیری قاطع را ندارد.
بنا به توافق مقامات جمهوری اسلامی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مقرر شده بود ایران حداکثر تا پیش از نوروز ۱۴۰۱، ابهامات آژانس را درباره کشف ذرات رادیواکتیو در سه مکان اعلام‌نشده برطرف کند. با توجه به توقف مذاکرات، سرنوشت این موضوع چه خواهد شد؟ و آیا اصولا ایران قادر به رفع ابهامات در این زمینه خواهد بود؟
مشکل جمهوری اسلامی موضوع برخورد با «گناه اولیه» است. «گناه اولیه» مربوط به کلیه فعالیت‌هایی است که در دهه ۶۰ و ۷۰ برای ساختن بمب کرده است و هرگز نخواسته است بپذیرد که به‌دنبال ساختن بمب بوده است. اما پس از خارج کردن انبوه اسناد توسط اسرائیل از ایران، غرب به اندازه کافی سند دارد و هر بار که لازم می‌بیند از این اسناد استفاده می‌کند. اختلافات با آژانس هم مربوط به مسائلی است که مربوط به سالهای قبل از ۱۳۸۲ است.
اما اگر جمهوری اسلامی بخواهد شفاف عمل کند باید گذشته‌اش را روشن کند و روشن کردن گذشته یعنی ۲۰ سال دروغ گفتن به افکار عمومی را بپذیرد و این توانایی را ندارد؛ زیرا با این ۲۰ سال دروغ گفتن صدها میلیارد هزینه به اقتصاد ایران وارد شده است. از اینرو هر بار موضوع را به شکل نیمه‌کاره پیش می‌برد. اینبار نیز گمان می‌کنم که همه موضوعات را نتواند با آژانس حل کند. البته آژانس هم می‌داند که این موضوع‌ها مربوط به گذشته است ولی برای نظارت بر عملکردهای امروز از آن به‌عنوان ابزار فشار استفاده می‌کند. در ضمن درخواست آژانس مربوط به برجام نیست بلکه مستقیما به نظارت آژانس مربوط می‌شود، مگر اینکه ایران از پروتوکل الحاقی خارج شود.
با توجه به تحولات اخیر، نظرتان در مورد چشم‌انداز مذاکرات احیای برجام چیست؟
اگر مذاکره برای توافق بر امرها عقلانی استوار بودند و اگر خواسته‌های جمهوری اسلامی بر اساس نیازهای اقتصادی و انرژی کشور تنظیم شده بودند به‌راحتی می‌شد درباره آینده مذاکرات و خروجی آن نظر داد. اما در فضایی هستیم که از یک سو جمهوری اسلامی به‌دنبال یافتن جاییی در روابط قدرت بین المللی است و از سوی دیگر پارامترها مانند جنگ در اکراین سریع تغییر می‌کنند. با این حال، باتوجه به شرایط فعلی در بهترین سناریو ممکن است توافق موقتی صورت گیرد، اما دیگر برجام نخواهد بود بلکه به عنوان قدم اول مطرح خواهد شد و مذاکرات برای قدم‌های دیگر بسیار طول خواهد کشید. البته چه توافق صورت بگیرد چه صورت نگیرد برخوردهای درون نظام تشدید خواهد شد و تغییرات در روابط قوا درون نظام هم تاثیر مهمی بر آینده برجام خواهد گذاشت.
از: گویا