دالغا خاتین‌اوغلو
در پی توافق عربستان سعودی و کویت برای توسعه میدان گازی مشترک و اعتراض وزارت خارجه جمهوری اسلامی به این توافق، جواد اوجی وزیر نفت ایران اعلام کرد که جکت حفاری در این میدان به زودی راه‌اندازی خواهد شد.
میدان گازی الدره (در ایران آرش گفته می‌شود) با ۵۶۰ میلیارد متر مکعب ذخایر گازی و ۳۱۰ میلیون بشکه ذخایر میعانات گازی (نوعی نفت خام فوق سبک و گران‌قیمت) حدود شش دهه پیش کشف شد.
قرار است عربستان و کویت با سرمایه‌گذاری ۷ میلیارد دلاری و جذب شرکت‌های بین‌المللی، این میدان گازی بزرگ را توسعه دهند و روزانه نزدیک به ۳۰ میلیون متر مکعب گاز و ۸۴ هزار بشکه میعانات گازی تولید کنند.
به رغم ادعای آقای اوجی، به نظر نمی‌رسد ایران چنین حجمی از سرمایه را برای توسعه میدان آرش داشته باشد و بتواند در کنار آن، شرکت‌های خارجی را نیز جذب کند. ایران یک میدان گازی بزرگ مشترک دیگر با عربستان در نزدیکی همین میدان با نام «فرزاد» (در عربستان حصبه نامیده می‌شود) را دارد که بیش از یک دهه است مذاکرات جمهوری اسلامی با شرکت‌های هندی که کاشف این میدان بوده‌اند، به نتیجه‌ای نرسیده و خود ایران نیز توان سرمایه‌گذاری ۵ میلیارد دلاری برای توسعه این میدان را ندارد.
این در حالی است که عربستان بلافاصله بعد از کشف این میدان توسط شرکت‌های هندی در سال ۲۰۰۸، آن را توسعه داد و از سال ۲۰۱۳ تولید گاز از این میدان مشترک را آغاز کرد. هم‌اکنون عربستان روزانه بیش از ۳۰ میلیون متر مکعب گاز از این میدان تولید می‌کند و طرح توسعه شرکت ملی نفت عربستان، آرامکو، برای تولید روزانه ۷۵ میلیون متر مکعب نیز به سرعت ادامه دارد.
عقب‌ماندگی و بی‌عملی ایران تنها محدود به میادین مشترک با عربستان نمی‌شود. ایران ۲۸ میدان نفت و گاز مشترک با کشورهای همسایه دارد که تقریبا در همه آنها از بقیه همسایه‌ها عقب مانده است.
میادین مشترک با عراق
هم‌زمان با آغاز به تولید گاز از میدان مشترک فرزاد توسط عربستان در سال ۲۰۱۳، مقامات ایران مدعی شدند که فعلا بیشترین تمرکز کشور بر توسعه میادین مشترک نفتی غرب کارون با عراق است. ایران سال ۲۰۱۳ روزانه ۹۰ هزار بشکه تولید نفت از این میادین داشت و قرار بود با کمک شرکت‌های چینی، تولید پنج میدان یادآوران، آزادگان شمالی و جنوبی، همچنین یاران شمالی و جنوبی تا سال ۱۴۰۰ به ۱.۲ میلیون بشکه در روز برسد.
شرکت‌های چینی با تاخیر، تنها بخش کوچکی از تعهدات خود را اجرایی کردند و نهایتا “ظرفیت” تولید نفت ایران (نه تولید واقعی) از میادین مشترک غرب کارون با عراق به ۳۵۰ هزار بشکه در روز رسیده است.
این در حالی است که تولید نفت عراق از سال ۲۰۱۳ تاکنون ۱.۲ میلیون بشکه در روز افزایش یافته و بخش عمده‌ای از این افزایش به خاطر توسعه میادین مشترک نفتی با ایران بوده است.
ایران برای توسعه پنج میدان مشترک نفتی یاد شده تنها نیاز به ۱۱ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری دارد که معادل تنها ۲ ماه درآمد نفتی کشور در دوران قبل از تحریم‌ها است. البته ساختار این میادین بسیار پیچیده و نوع نفت آنها عمدتا سنگین است و با تکنولوژی فعلی شرکت‌های ایرانی، تنها ۵ تا ۱۰ درصد از ذخایر ۶۴ میلیارد بشکه‌ای این میادین قابل استخراج است. به عبارتی، حضور شرکت‌های پیشرفته غربی در توسعه این میادین اجتناب‌ناپذیر است.
گنجینه عظیم میدان گازی پارس جنوبی
مهمترین میدان مشترک ایران، پارس جنوبی (در قطر گنبد شمالی نامیده می‌شود) است که بزرگترین میدان گازی جهان و مشترک میان ایران و قطر است.
قطر ۱۰ سالی زودتر از ایران توسعه این میدان را آغاز کرد و تاکنون ۲.۵ برابر ایران، تولید گاز و میعانات گازی از این میدان مشترک داشته است.
قطر طی چند سال گذشته چندین قرارداد عظیم با شرکت‌های خارجی امضا کرده و در نظر دارد تا سال ۲۰۲۵ تولید گاز از این میدان را ۳۰ درصد افزایش دهد.
بعد از چند دهه تولید، این میدان در سال آینده میلادی به نیمه دوم عمر خود وارد می‌شود و فشار طبیعی میدان رو به کاهش خواهد نهاد. قطر سال‌ها پیش، با کمک شرکت‌های اروپایی نصب سکوهای ۲۰ هزار تنی (۱۰ برابر سکوهای فعلی ایران) که قادر به حمل کمپرسورهای عظیم باشند را در آب‌های خود راه‌اندازی کرد و اکنون هیچ نگرانی از افت فشار میدان و کاهش تولید گاز ندارد.
تکنولوژی ساخت چنین سازه‌های عظیمی با کمپرسورهای بسیار قدرتمند در اختیار چند شرکت انگشت‌شمار غربی است. ایران بعد از توافق برجام، قراردادی ۵ میلیارد دلاری با شرکت توتال فرانسه برای توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی امضا کرد که نیمی از ارزش قرارداد، مربوط به ساخت اولین سکوی ۲۰ هزار تنی بخش ایرانی پارس جنوبی بود. شرکت توتال به همراه شریک چینی خود، سی‌ان‌پی‌سی، بعد از خروج آمریکا از برجام، این پروژه را در همان مرحله ابتدایی توسعه، رها کردند.
ایران حداقل ۱۰ تا ۱۵ سکوی ۲۰ هزار تنی و ۲۰ تا ۳۰ کمپرسور عظیم برای حفظ سطح تولید از این میدان مشترک نیاز دارد که ارزش آنها مجموعا حدود ۲۵ تا ۳۷ میلیارد دلار برآورد می‌شود.
اگر ایران نتواند سکوهای یاد شده را نصب کند، از سال ۲۰۲۳ هر سال ۱۰ میلیارد متر مکعب از تولید گاز ایران در این میدان عظیم کاهش خواهد یافت و تا یک دهه آینده، تولید سالانه گاز ایران از این میدان، از حدود ۱۸۰ میلیارد متر مکعب به زیر ۸۰ میلیارد متر مکعب سقوط خواهد کرد.
نکته مهم اینکه، هم‌اکنون پارس جنوبی سهمی ۷۰ درصدی در تولید گاز ایران دارد. ایران روزانه نزدیک ۷۰۰ هزار بشکه میعانات گازی نیز از این میدان تولید می‌کند.
دولت ایران طی سال‌های گذشته در توسعه میادین نفت و گاز با چالش مواجه شده و خصوصا پارسال تولید گاز ایران رشدی نداشت.
زمستان سال گذشته، کسری گاز ایران به ۲۵۰ میلیون متر مکعب در روز، معادل کل مصرف روزانه گاز ترکیه، رسید که رقم بی‌سابقه‌ای است. در صورت ادامه روند موجود، کسری گاز ایران هر سال بدتر از سال قبل خواهد شد.
دولت ایران طی ماه‌های گذشته به خاطر کسری گاز، حجم عظیمی از سوخت‌های آلاینده، خصوصا مازوت و گازوئیل را در نیروگاه‌های برق و صنایع مصرف کرد که به نوبه خود باعث آلوده شدن هوای کلانشهرهای ایران شده است.
از: دویچه وله