این روزها که موضوع «جنایات جنگی» در اوکراین به دست نیروهای روسیه در رسانه‌ها و محافل بین‌المللی مطرح است، یک «نسل‌کشی» دیگر در اوکراین مربوط به حدود ۹۰ سال پیش توجه‌ها را به خود جلب کرده است.
پارلمان چک به‌تازگی با تصویب قطعنامه‌ای، «هولودومور»، قحطی مصنوعی ایجادشده علیه مردم اوکراین در سال‌های ۱۹۳۲ و ۱۹۳۳ را به‌عنوان «نسل‌کشی» به رسمیت شناخت و آن را به‌شدت محکوم کرد.
در قطعنامه پارلمان چک که هفته گذشته به تصویب نمایندگان رسید، به بازماندگان قربانیان این فاجعه تسلیت گفته شده و آمده است که این جنایت عمداً به دست «رژیم جنایتکار استالین» رخ داد و «به طرز وقیحانه و بی‌رحمانه‌ای برنامه‌ریزی شده بود».
مارکتا پکارووا آدامووا، رئیس پارلمان چک و از مبتکران قطعنامه، اعلام کرد که پارلمان چک با تصویب این قطعنامه یک بدهی تاریخی خود را می‌پردازد.
همچنین یک نماینده دیگر پارلمان که او نیز از مبتکران قطعنامه بود، یادبود هولودومور را در چارچوب تهاجم کنونی روسیه به اوکراین و جنایات سربازان روسی در این کشور قرار داد و گفت: «روسیهٔ پوتین بدترین میراث خونین اتحاد جماهیر شوروی را به اجرا گذاشته است.»
پارلمان چک همچنین هفته گذشته با تصویب قطعنامه دیگری قتل غیرنظامیان در بوچا و دیگر شهرهای اوکراین را «جنایات جنگی بر اساس قوانین بین‌المللی» خوانده بود.
بر اساس این قطعنامه، جمهوری چک باید به کارزار تدارکات ایجاد یک دادگاه بین‌المللی برای محاکمه عاملان همه جنایاتی که روسیه در اوکراین مرتکب شده، بپیوندد. همچنین این قطعنامه بر استقلال جمهوری چک و کل اتحادیه اروپا از روسیه در زمینه مواد خام تأکید کرد.
دهه‌ها انکار و گمراهی
هولودومور در زبان اوکراینی به معنی قحطی است و بر اساس برخی برآوردها، قحطی‌ای که به‌طور مصنوعی از سوی رژیم کمونیستی مسکو در اوایل دهه ۱۹۳۰ در اوکراین و برخی مناطق دیگر شوروی سابق به وجود آمد، موجب مرگ میلیون‌ها نفر در سراسر شوروی شد که بیشترین قربانیان در اوکراین بودند.
قبل از این‌که نام هولودومور درباره این فاجعه ابداع شود، بوریس سووارین، مورخ مخالف رژیم مسکو، این قحطی را در سال ۱۹۳۵ توصیف کرده بود. چهل سال بعد نیز دوباره این فاجعه با انتشار «مجمع‌الجزایر گولاگ» نوشته الکساندر س‍ول‍ژن‍ی‍ت‍س‍ی‍ن فاش شد.
با این حال، مسکو نه تنها این فاجعه را انکار می‌کرد بلکه کسانی را که در تلاش بودند درباره آن تحقیق کنند، به گمراهی می‌کشاند.
یکی این افراد ادوار اریو، سیاستمدار فرانسوی، بود که در سال ۱۹۳۳ به منطقه سفر کرد و تحقیقات نشان می‌دهد که او چگونه از سوی رژیم مسکو گمراه شد.
حتی والتر دورانتی، خبرنگار آمریکایی-بریتانیایی نیویورک‌تایمز در مسکو که در سال ۱۹۳۲ جایزه پولیتزر را از آن خود کرد، تا زمان مرگش در سال ۱۹۵۷ وقوع نسل‌کشی هولودومور را انکار می‌کرد.
اما روزنامه نیویورک‌تایمز بعداً مقالاتش را بررسی کرد و به این نتیجه رسید که اطلاعاتش در این زمینه «بی‌اعتبار» بوده است و در پی آن حتی کارزاری به راه افتاد تا جایزه پولیتزر از او پس گرفته شود.
پس از دهه‌ها انکار وقوع هولودومور، دسترسی به بایگانی اسناد شوروی پس از فروپاشی این رژیم در سال ۱۹۹۱ موجب شد سکوت درباره این فاجعه بشکند و انکار آن نیز تا حدود زیادی متوقف شود.
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، مورخان و محققان به گردآوری خاطرات بازماندگان هولودومور پرداختند و اجساد دهقانان نیز در گورهای دسته‌جمعی کشف شد، به طوری که اکنون جزئیات زیادی درباره چندوچون وقوع قحطی منتشر شده است.
برخی مورخان با توجه به این‌که قحطی در مناطقی روی داده بود که دهقانان بیشترین مخالفت را با سیاست‌های مسکو ابراز می‌کردند و ملی‌گراترین و پویاترین دهقانان به شمار می‌رفتند، این قحطی را یک «نسل‌کشی طبقاتی» توصیف کرده‌اند.
بر اساس اسناد، این قحطی هرگز «علت طبیعی» نداشت و مقام‌های شوروی برای اجرای سیاست جمعی کردن مالکیت زمین و مصادره غلات و همچنین از بین بردن «آرزوهای ملی» اوکراینی‌ها که ۹۲ درصد آنان در روستاها زندگی می‌کردند، برنامه‌ریزی شده بود.
یادبود هولودومور در اوکراین
در سال ۲۰۰۳ و پیش از وقوع «انقلاب نارنجی» در اوکراین، پارلمان این کشور قطعنامه‌ای – نه یک قانون – را به تصویب رساند که این قحطی را «نسل‌کشی»، «یک اقدام تروریستی عمدی رژیم استالین» و «یک عامل مهم برای به رسمیت شناختن استقلال اوکراین» می‌دانست.
در حالی که در اوکراین چهارمین یکشنبه ماه نوامبر به‌عنوان روز یادبود هولودومور نامگذاری شده، در سال ۲۰۰۶ ویکتور یوشچنکو، رئیس‌جمهور وقت اوکراین، در آستانه این روز لایحه‌ای را ارائه کرد که در آن این قحطی به‌عنوان «نسل‌کشی» شناخته شده و همچنین مجازاتی را برای منکران این فاجعه در نظر گرفته بود.
با این حال سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، اوایل نوامبر همان سال در سفر به کی‌یف از کاربرد واژه «نسل‌کشی» برای این قحطی خودداری کرد.
چند روز قبل از این سفر لاوروف، یک نماینده اوکراین در سازمان ملل متحد از همه کشورهای جهان خواسته بود هولودومور را محکوم کنند و آن را به‌عنوان یک «نسل‌کشی» علیه مردم اوکراین به رسمیت بشناسند.
هولودومور را کشورهایی مثل آمریکا، استرالیا، کانادا، لهستان، مجارستان و کشورهای منطقه بالتیک و چند کشور دیگر به‌عنوان «نسل‌کشی» به رسمیت شناخته‌اند، اما هنوز حتی برخی کشورهای غربی مثل فرانسه از به رسمیت شناختن این فاجعه به عنوان «نسل‌کشی» خودداری کرده‌اند.
روسیه و قزاقستان استفاده از واژه «نسل‌کشی» درباره هولودومور را نمی‌پذیرند و مسکو با این ادعا از خود دفاع می‌کند که همه مردم شوروی – از جمله روس‌ها – در آن زمان از سرکوب بلشویک‌ها رنج برده‌اند.
در نوامبر سال ۲۰۰۸، مراسمی به مناسبت هفتادمین سالگرد وقوع هولودومور در کی‌یف برگزار شد و رؤسای جمهور چند کشور نیز در آن شرکت کردند، اما دمیتری مدودوف، رئیس‌جمهور وقت روسیه، در نامه‌ای سرگشاده دعوت به این مراسم را رد کرد.
در آن سال، همچنین موزه‌‌ای اختصاصی برای یادبود این نسل‌کشی در کی‌یف افتتاح شد که دو سال بعد به آن عنوان «موزه ملی» دادند. پارلمان اروپا نیز در سال ۲۰۰۸ هولودومور را «جنایت علیه بشریت» توصیف کرد.
به‌مناسبت هشتاد سالگی این فاجعه، گروهی از موسیقیدانان اوپرای «هولودومور: خاک سرخ، گرسنگی» نوشته ویرکو بیلی هنرمند اوکراینی – آمریکایی در کی‌یف اجرا کردند و در سال ۲۰۱۹ نیز فیلم «سایه استالین» به کارگردانی یک سینماگر زن لهستانی ساخته شد که در آن هولودومور به تصویر کشیده شد.
ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور کنونی اوکراین، نیز هولودومور را «نسل‌کشی» علیه مردم کشور خود خوانده که «جان میلیون‌ها اوکراینی را گرفت». او دو سال پیش در پیامی گفت این میزان از تلفات «با تعداد اوکراینی‌هایی که در جنگ جهانی دوم کشته شدند، قابل مقایسه است.»
هولودومور در ایران
جمهوری اسلامی تاکنون نسبت به هولودومور موضع‌گیری نکرده است، اما برخی هنرمندان ایرانی نسبت به این فاجعه بی‌تفاوت نبوده‌اند.
در اسفند ۱۳۹۹، نمایشی با همین عنوان «هولودومور» به نویسندگی علی صفری و کارگردانی رها حاجی زینل در تهران به روی صحنه رفت که سرگئی بوردیلیاک، سفیر اوکراین در تهران، نیز به تماشای آن نشست.
آقای سفیر در جمع عوامل این نمایش گفت: «ما امروز هم شاهد آن هستیم که اتفاقات هولودومور همچنان تأثیراتش در کشور باقی مانده است و حتی گاهی در قبال جنگ و مناقشات بین اوکراین و روسیه شاهد تأثیر این رویداد قدیمی هستیم.»
چند ماه بعد، این نمایش در کی‌یف نیز اجرا شد که با استقبال تماشاگران و منتقدان هنری اوکراین وربه‌رو شد. نمایشنامه «هولودومور» نیز در قالب کتاب در تهران منتشر شده است.
از: رادیو فردا