نتایج یک پژوهش جامع در کشور نشان میدهد هزینههای سلامت، سالانه کمر یک میلیون و سیصد هزار خانوار کشور را میشکند و هزینههای مستقیم پزشکی، ۳۲۰ هزار خانوار را هر سال به زیر خط فقر غذایی میکشاند.
به گزارش خبرنگار پژوهشی ایسنا امروزه نبود محافظت مالی در برابر هزینههای سلامت به عنوان یک نقص عمده در نظامهای سلامت شناخته شده است. روشنترین نشانه آن این است که خانوارها به هنگام نیاز به دریافت خدمات سلامتی نه تنها از بار بیماری، بلکه از بار ناشی از مواجهه با هزینههای کمرشکن و فقر حاصل از تأمین سلامت خود نیز رنج میبرند؛ لذا تبیین دقیق و بموقع این مشکل میتواند سیاستگذاران نظام سلامت را در انتخاب سیاستهای پیشگیرانه و شیوههای مناسب جهت رفع آن یاری کند.
بر همین اساس، یک پژوهش جامع در کشور که در قالب رساله دکتری، توسط مهدی یوسفی در دانشگاه تربیت مدرس انجام شده است، با رویکردی توصیفی و تحلیلی و با دو روش «مصاحبه حضوری و تلفنی» و «بررسی آمارهای هزینه درآمد خانوارهای روستایی و شهری کل کشور»، با هدف ارائه نتایج کاربردی، به بررسی این موضوعات پرداخته که «خانوارها در فرایند دریافت خدمات سلامت مورد نیاز خود با چه هزینههایی مواجهند؟» ؛ «هر یک از هزینههای سلامت خانوار دارای چه ماهیتی است و در چه دستهای قرار میگیرد؟» ؛ «درصد خانوارهای مواجه شده با هزینههای کمرشکن سلامت چه میزان است؟» ؛ «سهم مخارج سلامت از کل مخارج خانوارها به تفکیک مناطق شهری و روستایی چه قدر است» و این که «یک خانوار با چه ویژگیهای اجتماعی و اقتصادی مستعد مواجهه با هزینههای کمرشکن سلامت است؟»
هزینههای کمرشکن سلامت چیست؟
پرداختهای سلامت زمانی کمرشکن میشود که خانوار باید هزینههای اساسی خود را در طول یک دوره از زمان به منظور برآمدن از عهده هزینههای سلامت کاهش دهد. درصورتی که یک خانوار در یک دوره زمانی ۴۰ درصد یا بیشتر از ۴۰ درصد از ظرفیت پرداخت خود را برای دریافت خدمات سلامت مورد نیاز اختصاص دهد دچار هزینه کمرشکن سلامت شده است.
هزینههای مستقیم پزشکی سالانه کمر بیش از ۷۰۰ هزار خانوار کشور را خم میکند
سالانه بیش از ۳۲۰ هزار خانوار کشور با هزینههای کمرشکن سلامت به زیر خط فقر غذایی سقوط میکنند
به گزارش ایسنا بر اساس مهمترین نتایج حاصل از این تحقیق، سالانه بیش از ۷۰۰ هزار خانوار کشور با هزینههای کمرشکن سلامت مواجه میشوند. بر این اساس میتوان گفت، حدود ۳.۳۸ درصد خانوارهای کشور با هزینههای کمرشکن سلامت مواجه شدهاند که این هزینهها فقط هزینههای مستقیم پزشکی را شامل میشود.
همچنین این هزینهها حدود بیش از ۳۲۰ هزار خانوار( ۱.۵ درصد خانوارهای کشور) را نیز به زیر خط فقر غذایی کشانده است.
بدین ترتیب و بنا بر نتایج این تحقیق میتوان گفت ۷ درصد کل خانوارهای کشور پیش از مواجهه با هزینههای سلامت زیر خط فقر غذایی هستند که سالانه ۱.۵ درصد نیز به این میزان اضافه میشود.
البته تاثیر این هزینهها بر سقوط خانوارها به زیر خط فقر غذایی، بیشتر بر مردم ساکن در مناطق روستایی بوده است؛ به گونهای که هزینههای مستقیم پزشکی ۲.۳ درصد این خانوارها را به زیر خط فقر برده است.
اضافه شدن سالانه ۶۰۰ هزار خانوار به جمع خانوارهای مواجه شده با هزینههای کمرشکن سلامت باهزینههای غیر مستقیم پزشکی
همچنین طبق نتایج این تحقیق، با توجه به این که در بررسی هزینههای سلامت خانوار، معمولا فقط هزینههای مستقیم در نظر گرفته میشود، اگر ۱۰ درصد کل این هزینهها را به عنوان هزینه غیرمستقیم در نظر بگیریم، پیشبینی میشود که ۶۰۰ هزار خانوار دیگر به جمع ۷۰۰ هزار خانوار مواجه شده با هزینههای کمرشکن سلامت بپیوندند. به عبارتی پیشبینی میشود بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار خانوار (بیش از شش درصد کل خانوارهای کشور) با هزینههای کمرشکن سلامت مواجه شدهاند.
مقایسه مخارج سلامت در ایران و برخی کشورها
سهم مردم ایران از کل هزینههای سلامت بالاتر از میانگین کشورهای منطقه
این محقق در ادامه به مقایسه هزینههای سلامت در ایران با سایر کشورها بویژه کشورهای منطقه پرداخته و در ابتدا به گزارش آماری سازمان بهداشت جهانی (۲۰۱۳) که شاخص مخارج سلامت در کشورهای مختلف از جمله ایران را محاسبه و ارائه کرده، استناد جسته است.
بر اساس این گزارش، کل مخارج بخش خصوصی برای سلامت به صورت درصد از کل هزینههای سلامت در سال ۲۰۱۰ برای ایران ۵۹.۸ درصد بوده و این درحالیست که این مقدار از میانگین کشورهای مورد بررسی بیشتر بوده و حتی از میانگین کشورهای منطقه مدیترانه شرقی سازمان بهداشت جهانی که ایران نیز در آن قرار دارد بالاتر است.
علاوه بر این، سهم پرداختهای مستقیم از مخارج خصوصی در سلامت در ایران ۹۷ درصد است که این مقدار نیز از مقدار میانگین کشورهای هم منطقه ایران و حتی میانگین کشورهای با درآمد پایین بیشتر است.
بیعدالتی در مشارکت مالی خانوارها
محاسبه شاخص مشارکت مالی عادلانه در سلامت نشان داد که میزان این شاخص برای مناطق روستایی برابر با ۵۹ درصد برای مناطق شهری ۶۵ درصد و برای کل کشور برابر ۶۳ درصد است.
مشارکت مالی عادلانه بر اساس اصل بار برابر تعریف میشود. این بار برای هر میزان افزایش مصرف برای نظام سلامت به ظرفیت پرداخت خانواده تعریف میشود. توزیع مشارکت مالی خانوار در بین خانوارها به عنوان شاخص مشارکت مالی عادلانه بیان میشود.
افزایش بیعدالتی در نظام سلامت با اجرای فاز اول هدفمندی یارانهها
درحالی که انتظار میرفت با اجرای طرح هدفمندی یارانهها گام مهمی در اجرای عدالت در نظام سلامت برداشته شود، اما طبق نتایج این پژوهش، با وجود اجرای فاز اول طرح هدفمندی یارانهها، شاخص مشارکت مالی عادلانه نسبت به قبل کاهش یافته و بیانگر افزایش بیعدالتی در تامین مالی نظام سلامت از طرف خانوارهاست.
تحمیل ۹۳ نوع هزینه سلامت بر خانوارها؛ از مستقیم تا نامرئی
این محقق کشور، در ادامه بررسیهای هزینههای سالانه سلامت خانوار، موفق به استخراج ۹۳ عنوان مربوط به این هزینه شده است. این هزینهها شامل ۳۹ مورد هزینه مستقیم، ۱۰ مورد هزینه غیرمستقیم و ۴۴ مورد هزینه ناملموس و نامرئی سلامت خانوار است. از جمله این هزینهها میتوان به
هزینههای مربوط به دریافت خدمات سرپایی(مانند انواع ویزیت)، خدمات بستری (بستری برای جراحی و…)، خدمات مربوط به بیماریهای خاص، هزینههای مرتبط با دریافت عضو پیوندی، دارو، خدمات زیبایی، خدمات بهداشتی، خدمات توانبخشی، خدمات تشخیصی، خدمات سلامت سالمندان، هزینههای مربوط به پرداخت حق بیمه (پایه و تکمیلی) هزینههای مربوط به تهیه هدیه غیر نقدی برای ارائهدهندگان خدمات، هزینههای مربوط به از کارافتادگی، کاهش بهرهوری، ایاب و ذهاب، اسکان، خوراک، هزینههای مربوط به فناوریهای اطلاعات و ارتباطات در طول درمان و هزینههای ناملموس مانند افسردگی ،استرس و اضطراب و استرس و …. اشاره کرد.
هزینههای مستقیم سلامت خانوار
تحقیق حاضر در ادامه به ارائه عناوین ۳۹ مورد هزینه مستقیم سلامت خانوار میپردازد:
| عنوان هزینه | عنوان هزینه |
| پرداخت بابت خدماتپزشک عمومی (دولتی و خصوصی) | پرداخت بابت دریافت خدمات زیبایی (مراقبت از پوست، مو) |
| پرداخت بابت خدمات پزشکی متخصص و فوق تخصصی (دولتی و خصوصی) | پرداخت بابت کلیه خدمات بهداشتی مخصوصا خدمات مادر و کودک(دولتی و خصوصی) |
| پرداخت بابت خدمات دندانپزشک عمومی (دولتی و خصوصی) | پرداخت بابت خدمات مراقبت از سالمند(هزینههای مربوط به سلامت) |
| پرداخت بابت خدمات پروتز دندان(دولتی و خصوصی) | پرداخت حق بیمه مربوط به بیمه درمان پایه اجباری |
| پرداخت بابت خدمات دندانپزشک متخصص(دولتی و خصوصی) | پرداخت حق بیمه مربوط به بیمه درمان پایه اختیاری |
| پرداخت بابت خدمات پرسنل غیر پزشک(دولتی و خصوصی) | پرداخت حق بیمه مربوط به بیمه درمان تکمیلی |
| پرداخت بابت خدمات درمان کننده سنتی (دولتی و خصوصی) | دریافت خدمات توانبخشی(شامل فیزیوتراپی، گفتاردرمانی، بیناییسنج، شنواییسنج و کاردرمانی و خدمات اعضای مصنوعی |
| پرداخت بابت خدمات مامایی(دولتی و خصوصی) | دریافت خدمات تشخیصی(شامل خدمات آزمایشگاهی، تصویربرداری و کلینیک مشاوره ژنتیک) |
| پرداخت بابت خدمات اورژانس(دولتی و خصوصی) | پرداخت زیرمیزی به صورت پول(داوطلبانه/غیرداوطلبانه به عنوان شرط دریافت خدمت) |
| پرداخت بابت خدمت ارائه شده در منزل | پرداخت وجه برای خرید داروهایی که از مبادی غیررسمی وارد کشور شدهاند |
| پرداخت بابت جراحی سرپایی(دولتی و خصوصی) | پرداخت وجه برای خرید تجهیزات پزشکی که از مبادی غیر رسمی وارد کشور شدهاند |
| پرداخت بابت بستری در بیمارستان برای دریافت خدمات جراحی(دولتی و خصوصی) | پرداخت وجه بابت خرید داروهای سنتی (خرید خارج از سیستم بیمهای وخارج از داروخانه) |
| پرداخت بابت بستری در بیمارستان بدون دریافت خدمات جراحی(بیماری های حاد)(دولتی و خصوصی) | پرداخت وجه بابت دریافت خدمات سلامتی به صورت غیر رسمی (از افرادی که فاقد صلاحیت تایید شده وزارت بهداشت هستند) |
| پرداخت بابت بستری در بیمارستان بدون دریافت خدمات جراحی(بیماریهای مزمن)(دولتی و خصوصی) | پرداخت وجه بابت خرید هدیه برای ارئه دهندگان خدمات سلامت |
| پرداخت بابت دریافت خدمات مربوط به بیماریهای خاص | پرداخت وجه بابت خرید گل و شیرینی برای ارائه دهندگان خدمات سلامت |
| پرداخت بابت تامین عضو پیوندی | پرداخت وجه بابت تدارک مهمانی برای ارائهدهندگان خدمات سلامت |
| پرداخت بابت بستری در دی کلینیک | هزینههای رفت و آمد بیمار برای دریافت خدمات سلامت |
| پرداخت بابت داروهای رسمی تحت پوشش بیمه طبق قیمت مصوب (قابل تهیه درداروخانه) | هزینه های خوراکی بیمار(در صورت داشتن رژیم غذایی خاص) |
| پرداخت بابت داروهای رسمی بدون پوشش بیمه طبق قیمت مصوب(قابل تهیه در داروخانه) | هزینههای مربوط به اسکان بیمار در شهر محل دریافت خدمت (غیر از زمان بستری) |
| پرداخت بابت خرید تجهیزات پزشکی | –
|
بر اساس این تحقیق، اجزای نامبرده شده در این بخش همگی دارای اهمیت یکسان از نظر خانوارها نبودهاند بلکه برخی از آنها مانند پرداخت بابت ویزیت، بویژه ویزیت پزشکان متخصص، دارو، خدمات بستری، خدمات تشخیصی نسبت به بقیه موارد، بیشتر مورد تاکید خانواده بودهاند و برخی دیگر مانند هزینه رفت و آمد و اسکان بیمار بیشتر در مصاحبه با خانوارهایی مورد تاکید قرار گرفتهاند که در مناطق روستایی یا حومه شهرها زندگی میکردند و دسترسی کمتری به مراکز اصلی ارائه دهنده خدمات سلامت داشتهاند.
هزینههایی که به خاطر عدم کیفیت خدمات درمانی بارها به خانوادهها تحمیل میشود
نکته دیگری که از مصاحبه با خانوارها در خصوص هزینه سلامتشان در این پژوهش حاصل شده، این است که بسیاری از آنها ابراز میکردند برخی از اجزای هزینههای مستقیم را در طول فرایند درمان یک بیماری، بارها متحمل میشوند که از این دست موارد می توان به ویزیت و خدمات تشخیصی اشاره کرد که به اعتقاد آنها این هزینه ها به دلیل عدم اعتماد به کیفیت خدمات سلامتی که دریافت کردهاند بر آنها تحمیل شده است.
هزینههای غیرمستقیم سلامت خانوار
همه آنچه تحت عنوان هزینههای کمرشکن سلامت در اظهارات رسمی عنوان میشود، معمولا نگاه به هزینههای مستقیم پزشکی دارند؛اما هزینههای مستقیم غیرپزشکی و هزینههای غیرمستقیم سلامت خانوار نیز حجم زیادی از هزینههای سلامت را شامل میشوند.
محقق پژوهش حاضر، در این بخش ۱۰ هزینه غیرمستقیم سلامت خانوار را مشخص کرده است:
| – | عنوان هزینه | – | عنوان هزینه |
| ۱ | هزینههای ناشی از کار افتادگی دائمی بیمار به علت بیماری | ۶ | هزینههای رفت و آمد مربوط به همراه بیمار |
| ۲ | هزینههای ناشی از کارافتادگی موقت بیمار به علت بیماری | ۷ | هزینههای خوراکی همراه بیمار(مازاد بر هزینه معمول خوراکی) |
| ۳ | هزینههای ناشی از کارافتادگی موقت اطرافیان بیمار به علت نیاز بیمار به همراه | ۸ | هزینههای مربوط به اسکان همراه بیمار |
| ۴ | هزینههای مربوط به تغییر شغل بیمار | ۹ | هزینههای استفاده از فناوریهای اطلاعات و ارتباطات (تلفن، اینترنت و ..) |
| ۵ | هزینهها مربوط به تغییر شغل اطرافیان بیمار | ۱۰ | هزینههای ناشی از تغییر محل زندگی خانواده به علت بیماری یکی از اعضای خانواده |
هزینههای ناشی از تاثیرات جانبی مدیریت بیماری برای خانوارها
نتایج این بخش نشان میدهد که تعداد قابل توجهی از هزینههایی را که یک خانوار برای سلامت خود متحمل میشود نه به دلیل مدیریت بیماری بلکه به دلیل تأثیرات جانبی مدیریت آن بیماری بر خانوار بوده است.
بر اساس این یافتهها، برخی هزینهها مانند هزینههای رفت و آمد مربوط به همراه بیمار و هزینههای مربوط به اسکان همراه بیمار، بیشتر مورد تاکید خانوارهایی بوده که در شهرستانهایی غیر از تهران و بویژه در مناطق روستایی و دور از مراکز اصلی ارائه دهنده خدمات سلامت ساکن بودهاند.
هزینههای نامرئی سلامت خانوار
در این بخش نیز تحقیق حاضر ۴۴ هزینه ناملموس سلامت خانوار را برشمرده است:
این رساله دکتری به راهنمایی دکتر عصاری آرانی و مشاوره دکتر سحابی و دکتر کاظمنژاد تدوین شده است.
دکتر مهدی یوسفی از اولین دانشآموختگان دکترای تخصصی اقتصاد سلامت کشور از دانشگاه تربیت مدرس و هم اکنون عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی است.