آخرین روز خرداد ۱۴۰۱، یک مقام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران از تعیین جرایم سنگین برای مباشرت یا معاونت در سقط جنین خبر داد.
اما محدودسازی پایان خودخواسته بارداری در شرایط امروز ایران، زنان را با چه چالش‌هایی مواجه می‌کند؟ پزشکان و پرستاران با اعمال قوانین سخت‌گیرانه بیش از پیش با چه معضلاتی مواجه خواهند شد؟ سلامت روان زنانی که نمی‌خواهند فرزندی به دنیا بیاورند، با اعمال این قوانین سخت‌گیرانه چه لطماتی خواهد دید؟
***
«صابر جباری»، رییس اداره جوانی جمعیت وزارت بهداشت ایران روز سه‌شنبه ۳۱ خرداد ۱۴۰۱ گفت: «اگر فردی که در سقط دست داشته، عضو یک گروه پزشکی باشد، پروانه پزشکی او حتی با یک بار سقط جنین عمدی باطل می‌شود.»
این مقام وزارت بهداشت با تاکید بر این که سقط جنین در اسلام امری «حرام» است، گفت در «قانون حمایت از خانواده و جوانی» بر حق حیات جنین تاکید شده است: «[به این معنی که] وقتی نطفه شکل می‌گیرد، نباید فکر کرد که اختیار آن با پدر یا مادر است.»
سیاست‌های کنترل جمعیت در ایران طی چند سال اخیر برخلاف سال‌های گذشته بر افزایش جمعیت به هر قیمتی استوار شده است. از جرم‌انگاری اقدامات افرادی که به پایان خودخواسته بارداری کمک می‌کنند تا ارایه تسهیلات بانکی و تامین مسکن برای زوج‌هایی که بیش از سه فرزند دارند، همه بخشی از برنامه‌های افزایش جمعیت در ایران محسوب می‌شوند.
جرم‌انگاری مباشرت در پایان خودخواسته بارداری چه تبعاتی دارد؟
پایان خودخواسته بارداری هرگز در ایران قانونی نبوده است. پزشکان تنها در صورتی که خطر جانی مادر را تهدید می‌کرد و یا به واسطه انجام آزمایش‌های غربال‌گری، متوجه نقص‌های فیزیکی و ژنتیکی در جنین می‌شدند و می‌توانستند برای سقط جنین به زنان باردار خدمات ارایه دهند.
یک پزشک متخصص زنان ساکن تهران به «ایران‌وایر» می‌گوید: «قبل از این شرایط دشوار و سخت‌گیرانه هم اغلب زنان، به‌ویژه آن‌ها که بارداری خارج از ازدواج داشتند، مجبور بودند از شبکه‌های زیرزمینی پزشکی در مکان‌های غیربهداشتی به وسیله افراد غیرمتخصص و یا با استفاده از داروهایی که خیلی وقت‌ها تقلبی بودند، به بارداری خود پایان بدهند.»
این پزشک متخصص در عین حال تایید می‌کند که هرچه‌قدر قوانین سخت‌گیرانه‌تر می‌شوند، انگار عرصه به فضایی برای مبارزه میان زنان و حکومت تبدیل می‌شود: «زن جوانی بیمار من بود که خودش داروی سقط جنین را تهیه کرد و در شش هفتگی به بارداری خود پایان داد. بعد برای معاینه و کنترل پیش من آمد. ما به‌عنوان پزشک کنجکاوی نمی‌کنیم که چه اتفاقی افتاده و بچه چه‌طور سقط شده است اما مشخص نیست حالا با این شرایط جدید چه‌قدر درمان زنانی که جنین را سقط کرده‌اند و برای چکاپ و جلوگیری از خونریزی پیش ما می‌آیند، ممکن است برای ما و آن‌ها هزینه‌ساز شود.»
او با اشاره به این که برای زنان زیر ۳۵ سال یا مادرانی که سابقه به دنیا آوردن فرزند با ناهنجاری یا نقص ژنتیکی نداشته‌اند، انجام تست‌های غربال‌گری ضرورت ندارد، می‌گوید: «اگرچه از خیلی قبل‌تر خدمات بیمه‌ای این تست‌ها را پوشش نمی‌دادند و برای هر تست و سونوگرافی هربار بین ۲۵۰ تا ۴۰۰ هزار تومان هزینه می‌شد اما اجباری نبودن این تست‌ها باز هم سلامت زنان و کودکان را هدف می‌گیرد. خیلی از خانواده‌ها ممکن است قید انجام این تست‌ها را بزنند و بعد از به دنیا آمدن بچه متوجه شوند که کودک مشکلاتی دارد. گویا این مسایل هیچ اهمیتی برای قانون‌گذاران در مجلس و مقامات وزارت بهداشت ندارند.»
بر زنانی که از سقط جنین منع می‌شوند، چه می‌گذرد؟
«فرزانه» زنی است که تجربه دو بار پایان خودخواسته بارداری دارد. او در مورد تجربه خود به «ایران‌وایر» می‌گوید: «من از جمله زنان خوش شانسی بودم که تجربه بسیار کم چالشی داشتند. من و همسرم از قبل بر سر این که نمی‌خواهیم فرزند داشته باشیم، با هم به توافق رسیده بودیم. برای همین لازم نبود انرژی برای جلب رضایت همسرم در این باره صرف کنم. از طرف دیگر، دوست نزدیکی داریم که پزشک زنان است و حاضر شد برای پایان خودخواسته بارداری به ما کمک کند. با این‌همه، نمی‌توانم از میزان فشار روحی که از بابت قضاوت اطرافیان تحمل کردم، برایتان بگویم. مقصودم این است که پایان خودخواسته بارداری حتی وقتی در بهترین شرایط هم انجام می‌شود، فشار زیادی به زنان وارد می‌کند. من در آن روزها مادرم را به تازگی از دست داده بودم، خانواده‌ام مهاجرت کرده بودند و یک تنهایی عجیب همراه با افسردگی را تجربه می‌کردم. اولین فشاری که بر من وارد شد، انتخاب پایان خودخواسته بارداری و ایستادن پای این انتخاب بود.»
«صبا آلاله»، روان‌شناس بالینی در خصوص به خطر افتادن سلامت روان زنان پس از پایان بارداری به «ایران‌وایر» می‌گوید: «اگر سوال شود زن بارداری که ناگهان و بر اثر یک حادثه جنین خود را از دست می‌دهد، بیشتر آسیب می‌بیند یا زنی که خودخواسته به بارداری خویش پایان می‌دهد، این گونه به نظر می‌رسد که دسته اول آسیب بیشتری می‌بینند چون به هر حال برای آمدن یک کودک برنامه‌ریزی کرده بودند. اما واقعیت این است که این گروه از حمایت‌های اجتماعی و همدلی اطرافیان برخوردار خواهند شد؛ چیزی که از زنانی که به‌صورت خودخواسته به بارداری خود پایان می‌دهند، دریغ می‌شود.»
این روان‌شناس اثر مخرب تحقیرها و قضاوت‌های اطرافیان در مورد زنانی که تصمیم به پایان بارداری خود می‌گیرند را بسیار مخرب می‌داند: «عموما این زنان با سرزنش‌هایی هم‌چون تو عمدا یک بچه را از بین بردی، اگر بچه نمی‌خواستی، باید مراقب می‌بودی باردار نشوی، تو صلاحیت مادر شدن نداشتی یا تو زن کاملی نیستی مواجه می‌شوند. در واقع، تصمیم زنان بر پایان بارداری یک تصمیم فردی محسوب نمی‌شود؛ گویی تمامی جامعه، اطرافیان و نزدیکان فرد به واسطه بیرون ماندن از این تصمیم، فشار مضاعفی را بر زن وارد می‌کنند.»
استانداردسازی انجام غربال‌گری به چه معنا است؟
غربال‌گری به آزمایش‌هایی گفته می‌شود که در ماه‌های نخست بارداری، وضعیت جنین را از نظر مشکلات ژنتیکی و ناهنجاری‌های فیزیکی بررسی می‌کند.
سال ۱۳۸۴، آیت‌الله «علی خامنه‌ای»، رهبر جمهوری اسلامی و چند مرجع دیگر با صدور یک فتوا موجب تصویب ماده واحده «سقط درمانی» در مجلس شورای اسلامی شدند. این ماده واحده به تصویب شورای نگهبان رسید و به این ترتیب، تا بهمن ۱۳۹۹ مانع به دنیا آمدن کودکانی شد که به واسطه داشتن نواقص کروموزومی، عمری کوتاه و پرمشقت داشتند یا زندگی مادران را به خطر می‌انداختند.
سرانجام، ۲۸ خرداد ۱۴۰۱، «بهرام عین‌اللهی»، وزیر بهداشت ایران دستورالعمل تازه‌ای را به دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور ابلاغ کرد که بر اساس آن، بررسی ناهنجاری‌های کروموزومی جنین در مادران باردار می‌بایست استانداردسازی و هدفمند شود.
این دستورالعمل در تشریح استانداردسازی و هدفمند کردن آزمایش‌های غربال‌گری، آن‌ها را از حالت اجباری و الزامی به شکل اختیاری بدل و انجام آن را صرفا بر اساس درخواست یکی از والدین و تشخیص پزشک زنان مشروط کرده است.
علاوه بر این، زنان باردار کمتر از ۳۵ سال و مادرانی که سابقه تولد فرزند دارای مشکلات ژنتیکی و سندروم «داون» ندارند، نیاز به انجام آزمایش‌های غربال‌گری نخواهند داشت.
این تست‌ها هم‌چنان برای زنان بالای ۳۵ سال و مادرانی که سابقه زایمان فرزندی با مشکلات ژنتیکی یا سندروم داون دارند، انجام خواهد شد.
منتقدان می‌گویند اجرای این دستورالعمل و حذف آزمایش‌های غربال‌گری در مراحل بارداری باعث افزایش آمار تولد کودکان دارای بیماری‌های خاص یا معلولیت‌های ذهنی و حرکتی خواهد شد.
چرا فرزندآوری به هر قیمتی ترویج می‌شود؟
آبان ۱۳۹۲، آیت‌الله خامنه‌ای از افزایش جمعیت ایران تا ۱۵۰ میلیون نفر سخن گفت و هم‌زمان، سیاست‌های حکومت بر افزایش جمعیت متمرکز شد. محتوای کتاب‌های درسی، تولیدات رسانه‌ها و تابلوهای تبلیغاتی در سطح شهر نیز به تبلیغ فرزندپروری پرداختند. بانک‌ها تبلیغاتی برای اعطای تسهیلاتی تحت عنوان «وام فرزندآوری» برای تهیه مسکن به افراد متاهل به راه انداختند و تلاش کردند با تمرکز بر مشکلات اقتصادی شهروندان و جهش قیمت مسکن، از این شیوه برای ترغیب زوج‌های جوان به فرزندآوری تلاش کنند.
به تازگی روزنامه «جام جم» که وابسته به سازمان صداوسیما است، برای تشویق فرزندآوری، خانواده هفت نفره «کریستیانو رونالدو»، ستاره پرتغالی فوتبال را مثال زده است.
در بخشی از گزارش این روزنامه آمده است: «بسیاری از بازیگران و سلبریتی‌ها مانند آنجلینا جولی و حتی برخی مقامات سیاسی در کشور‌های اروپایی و امریکایی، تعداد زیادی فرزند دارند و می‌کوشند تا به مردم‌شان یادآوری کنند داشتن تعداد زیاد فرزندان، ارزش است.»
این در شرایطی است که رسانه‌های حکومتی بارها سبک زندگی خانوادگی در غرب را زیر سوال برده‌اند.
از دیگر اقدامات نهادهای تصمیم‌گیرنده در این‌باره، عدم ارایه خدمات عمومی و ارزان‌قیمت برای جلوگیری از بارداری است؛ اقدامی که مستقیما بر سلامت جنسی زنان، به‌ویژه زنان کم‌برخوردار و ساکنان حاشیه شهرها اثرگذار است.
به باور پزشک متخصص زنان که با «ایران‌وایر» گفت‌وگو کرده است، عدم توزیع رایگان و یارانه‌ای وسایل پیش‌گیری از بارداری در ایران مخرب و ویران‌گر خواهد بود: «حتما خبرهای رهاسازی نوزادان در خیابان‌ها، درون سطل‌های آشغال و گوشه و کنار شهر را شنیده‌اید. علاوه بر به دنیا آمدن هزاران نوزاد که ممکن است چنین سرنوشتی پیدا کنند، بیماری‌های مقاربتی هم به این شیوه افزایش خواهند یافت. این فقط سلامت فردی افراد را به مخاطره نمی‌اندازد بلکه تهدیدی بر سلامت کل جامعه است.»
در تمامی این سال‌ها، رهبر جمهوری اسلامی هر زمان که توانسته، بر افزایش جمعیت، ازدواج زودهنگام جوانان و فرزندآوری تاکید کرده است. آیت‌الله علی خامنه‌ای در آخرین نوبت، اردیبهشت سال جاری بر پی‌گیری سیاست‌های افزایش جمعیت تاکید و پیری جمعیت ایران در آینده را «هولناک» توصیف کرد.
او بر اجرایی شدن «قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» تاکید دارد؛ قانونی که به اشکال مختلف، حقوق انسانی زنان را نقض می‌کند.
از: ایران وایر