جمهوری اسلامی می‌خواهد در قالب توافق‌نامه‌ای که اخیرا میان ایران و گازپروم امضا شده، روزانه ۵۵ میلیون متر مکعب گاز از روسیه وارد کند. اما پشت این امر چه واقعیتی نهفته است؟ تحلیلی از دالغا خاتین‌اوغلو، کارشناس انرژی.
خبرگزاری فارس، نزدیک به نهادهای امنیتی، از برنامه دولت جمهوری اسلامی برای واردات روزانه ۵۵ میلیون متر مکعب گاز “برای منظورهای مختلف” در چارچوب توافق‌نامه‌ای که اخیرا میان ایران و شرکت گازپروم روسیه امضا شده، خبر داده است. بر اساس این گزارش، مهم‌ترین محورهای همکاری گازی دو کشور “واردات و سوآپ گاز روسیه” است که به نظر می‌رسد زودتر از سایر موضوعات به مرحله عقد قرارداد برسد.
محسن خجسته‌مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران نیز گفته است: مدت زمان لازم برای تبدیل تفاهم‌نامه امضاشده میان ایران و شرکت گازپروم به قرارداد، بسته به پیچیدگی کار متفاوت خواهد بود؛ برای نمونه امضای قرارداد سوآپ گاز و سوآپ فرآورده و انتقال تکنولوژی زمان زیادی را نخواهد برد و حتی در موضوع سوآپ گاز اکنون در مراحل پایانی مذاکرات برای امضای قرارداد هستیم.
این گزارش به خطوط لوله موجود میان روسیه و ترکمنستان و دو خط لوله گازی با ظرفیت سالانه ۲۰ میلیارد متر مکعب (روزانه ۵۵ میلیون متر مکعب) از ترکمنستان به ایران اشاره کرده است.
سوآپ گازی؟
محمدصادق جوکار، رئیس موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی، با اشاره به وجود ۷۵ تا ۹۵ میلیارد متر مکعب گاز مازاد روسیه به خاطر تحریم‌های اروپا گفته است که این “فرصتی کلیدی برای جمهوری اسلامی” است تا روزانه ۵۵ میلیون متر مکعب گاز مازاد روسیه را از طریق ترکمنستان دریافت کند.
خبرگزاری فارس به صادرات گاز ایران به عراق و روسیه اشاره کرده و گفته است که این گاز می‌تواند از طریق ایران و عملیات “سوآپ” (معاوضه) راهی ترکیه و عراق شود.
سوآپ یعنی اینکه ایران گاز روسیه را دریافت کند و با کسر کردن حق سوآپ که معمولا بین ۵ تا ۱۰ درصد حجم گاز ورودی است، گاز خود را تحویل مشتری گازی روسیه در کشورهای دیگر دهد.
نکته اینجاست که ترکیه از طریق دو خط لوله عظیم نه تنها گاز روسیه را وارد می‌کند، بلکه یک کشور ترانزیتی برای صادرات گاز روسیه به اروپا است. ظرفیت ترانزیت گاز روسیه از طریق ترکیه به اروپا نیز حدود ۱۶ میلیارد متر مکعب در سال است که از همه این ظرفیت استفاده می‌شود و جایی خالی وجود ندارد.
ترکیه با خطوط لوله “ترک استریم” و “بلو استریم” و با مسیری بسیار کوتاه از طریق دریای سیاه، مستقیما گاز روسیه را دریافت می‌کند و مقامات ایران توضیح نمی‌دهند که چه منطقی برای انتقال مسافتی بیش از دو هزار کیلومتر برای گاز روسیه از قزاقستان به ازبکستان و ترکمنستان و ایران جهت تحویل به ترکیه وجود دارد.
همچنین ظرفیت نهایی خط لوله انتقال گاز ایران به ترکیه کمی بیش از ۱۰ میلیارد متر مکعب در سال است که تقریبا از همه این ظرفیت استفاده می‌شود و برای اجرایی شدن عملیات سوآپ، به احداث خطوط لوله جدید از جنوب ایران تا مرز ترکیه و مناطق جنوب شرق نیاز است که تنها احداث این خطوله لوله می‌تواند تا ۱۵ میلیارد دلار هزینه داشته باشد.افزون بر این، گاز مازاد روسیه به خاطر تحریم‌های اتحادیه اروپا و تصمیم این اتحادیه برای کاهش واردات گاز روسیه، تا ۶۶ درصد در سال آینده و تا ۹۰ درصد در سال ۲۰۲۷ است. بدین ترتیب ضرورتی برای انتقال گاز روسیه از مسیر طولانی آسیای مرکزی، ایران و ترکیه به بازارهای غربی باقی نمی‌ماند.
خود ترکیه نیز بیش از ۴۰ درصد گاز وارداتی‌اش وابسته به روسیه است و تلاش می‌کند خرید گاز از منابع دیگر را افزایش داده و از وابستگی به گاز روسیه رها شود.
نمونه آن، افزایش چشمگیر واردات گاز مایع ترکیه از نزدیک به ۱۰ کشور، همچنین قرارداد جدید گازی این کشور با جمهوری آذربایجان برای خرید سالانه ۶ میلیارد متر مکعب گاز فاز دوم میدان شاه‌دنیز است که از سال ۲۰۲۰ اجرایی شد.
عراق نیز مشتری گازی روسیه نیست که ایران گاز روسیه را در شمال شرق تحویل گرفته و مصرف کند و به همان میزان گاز (با کسری حق سوآپ) به عراق تحویل دهد.
بدین ترتیب، منطق سوآپ گاز در قرارداد واردات گاز از روسیه بی‌معنی است.
واردات گاز روسیه برای تامین نیازهای داخلی ایران
خبرگزاری فارس در بخش دیگری از گزارش خود به امکان مصرف داخلی گاز وارداتی از روسیه اشاره کرده که به نظر علت واقعی مذاکرات ایران با روسیه است؛ اما استدلالی که برای توجیه واردات گاز روسیه کرده، عجیب و دور از واقعیت است.
این گزارش از قول جلیل سالاری، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، می‌گوید که در سال گذشته به دلیل کمبود گاز، ۱۵ میلیارد لیتر سوخت مایع باارزش، شامل ۹ میلیارد لیتر گازوئیل و ۶ میلیارد لیتر مازوت، در نیروگاه‌ها برای تامین پایدار برق کشور سوزانده شده است.
فارس استدلال کرده که گاز روسیه می‌تواند جایگزین مصرف گازوئیل و مازوت شود.
این گزارش اما با استدلالی عجیب می‌گوید، بدون شک استفاده از گاز مازاد روسیه برای تامین سوخت نیروگاه‌ها و صادرات سوخت مایع معادل آن، در کوتاه‌مدت بیشترین صرفه اقتصادی را برای کشور دارد: «در حال حاضر طبق آمار بورس انرژی، قیمت هر لیتر گازوئیل ۰.۷۸ دلار و قیمت هر لیتر مازوت ۰.۴۷ دلار است و اگر هر متر مکعب گاز روسیه با قیمت فعلی صادرات گاز ایران به ترکیه یعنی ۲۵ سنت وارد شده و جایگزین گازوئیل و مازوت در نیروگاه‌ها شود، ایران می‌تواند با صادرات سوخت مایع، سالانه ۶ میلیارد دلار درآمد بیشتری کسب کند».
برای اولین بار است که یک رسانه حکومتی نرخ صادرات گاز ایران به ترکیه را اعلام می‌کند. بدین ترتیب ایران هر متر مکعب گاز را از ۲۵ سنت راهی ترکیه می‌کند. این در حالی است که هم‌اکنون قیمت‌های منطقه‌ای گاز حدود ۶۰ سنت و این رقم در بازارهای اروپایی و آسیایی حدود ۸۰ سنت تا یک دلار است. اگر چنین چیزی واقعیت داشته باشد، ایران گاز خود را به کمتر از نصف قیمت گاز در بازارهای منطقه‌ای به ترکیه می‌فروشد.
هر متر مکعب گاز می‌تواند جایگزین یک لیتر سوخت مایع شود.
تا تابستان سال گذشته، قیمت جهانی گاز بسیار پایین‌تر از محصولات نفتی بود، اما اکنون حتی در برخی کشورها از محصولات نفتی نیز گران‌تر شده است.
بدین ترتیب، ایران با جایگزین کردن گاز روسیه با سوخت‌های مایع مصرفی در بخش نیروگاهی سودی از بابت افزایش صادرات مازوت و گازوئیل نخواهد داشت.
با این حال، گاز روسیه می‌تواند با جایگزین شدن مازوت و گازوئیل، باعث کاهش آلودگی هوای کلان‌شهرها و انتشار گازهای گلخانه‌ای ایران شود.
ایران در زمستان سال گذشته با کسری روزانه ۲۵۰ میلیون متر مکعبی گاز مواجه بود و مصرف سوخت‌های آلاینده در کشور را به شدت افزایش داده بود.
ایران بعد از روسیه، بزرگترین ذخایر گازی جهان را دارد، اما تلفات گاز و راندمان بسیار نازل بخش‌های مصرفی گاز، خصوصا نیروگاه‌ها و صنایع به حدی بحرانی است که به عنوان بزرگترین تولیدکننده گاز جهان بعد از آمریکا و روسیه، کسری گاز هنگفتی دارد.
از: دویچه وله