چندی پیش خبر اخراج دسته جمعی حدود ۵۰۰ خبرنگار خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی، «ایرنا»، جامعه مطبوعاتی ایران را در بهت فرو برد؛ اخراج خبرنگارانی که بدون هیچگونه مزایا و حقوق ثابت، تنها در ازای تولید هر خبر یا گزارش، حق‌الزحمه‌ای دریافت می‌کردند و اصطلاحا رابط خبر خوانده می‌شدند. این خبر ابتدا در روز ۱۳ مرداد یعنی هفته منتهی به روز خبرنگار، توسط خبرنگاران مستقل در شبکه‌های اجتماعی، رسانه‌ای شد.
برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی از این اخراج فله‌ای در دفاتر ایران در استان‌های مختلف را به کنایه هدیه روز خبرنگار به خبرنگاران خواندند و برخی نیز از نوع اخراج این خبرنگاران ابراز شگفتی کردند. «پژمان موسوی»، روزنامه نگار، در توئیتی به نحوه اخراج خبرنگاران ایرنا در استان کردستان اشاره کرد و نوشت خبرگزاری دهم مرداد، به رابطان خبر و خبرنگاران قراردادی اعلام کرد که از همین امروز با آن‌ها قطع همکاری می‌کند. او اضافه کرد: این ابلاغ، نه در یک قرار حضوری، که در «واتس‌اپ» به اطلاعِ این بچه‌ها که اکثرا سابقه‌‌کار داشتند رسید.
به نوشته او، در متن این پیام آمده بود که تصمیم در تهران گرفته شده است. رابطان خبری رسانه دولت چرا به یک‌باره و بدون هیچ توضیحی اخراج شدند؟
اخراج خبرنگاران برای یک‌صدا کردن دولت
اخراج صدها رابط خبر ایرنا در یک روز در ابتدا این گمان را به ذهن می آورد که دولت با کسری بودجه روبروست و قرار است برنامه‌هایی برای کوچک‌سازی بخش‌های مختلف دولتی پیاده کند. اما، یکی از مدیران سابق ایرنا استان تهران از زمینه ها و دلایل دیگر این اخراج گسترده خبر داد.
او که به دلایل امنیتی نخواست نامش اعلام شود به «ایران‌وایر» گفت موضوع این اخراج‌ها مربوط به یکسان‌سازی نیروهای مرتبط با نهادهای دولتی است. به گفته او، شبیه این اقدامات گاهی در دولت‌های دیگر نیز صورت می‌گرفت اما این دولت با توجه به قدرتی که در مجموعه حاکمیت دارد، دلیلی برای رعایت ظواهر نمی‌کند و اصطلاحا چکشی عمل می‌کند.
این مدیر سابق ایرنا استان تهران گفت که به اعتقاد او هدف دولت «ابراهیم رئیسی» از این اقدام این است که مجموعه خبرنگاران و فعالان رسانه‌ای در دولت را تبدیل به یک مجموعه همسو با دولت بکند.
آیا در دولت‌های دیگر هم چنین تغییر و تحولاتی در خبرگزاری دولت رخ داده است؟
او توضیح داد که در دولت «محمد خاتمی» هم، بحث کوچک‌سازی دولت مطرح شد و مدیرعامل وقت ایران قصد اخراج بسیاری از خبرنگاران را داشت، اما خاتمی به او در نامه‌ای دستور داد که لازم نیست در خبرگزاری تعدیل نیرو صورت بگیرد.
خبرنگاران آزاد؛ خونی تازه در رگ‌های ایرنا
«سیامک قادری»،خبرنگار و کارمند سابق ایرنا استان تهران درباره سابقه حضور خبرنگاران آزاد که در مجموعه ایرنا رابطه خبر خوانده می‌شوند، به ایران وایر گفت: « در دهه ۷۰ که این خبرنگاران وارد مجموعه ایرنا شدند خبرگزاری جانی دوباره گرفت و خونی تازه در رگ‌های آن جاری شد.»
سیامک قادری که خود عضو گروه آموزش و آماده‌سازی خبرنگاران آزاد ایرنا بود، گفت که در آن سال‌ها بحث سر این بود که نیروهای رسمی ایرنا دیگر عملیاتی و کاربردی نبودند و تبدیل به کارمندانی شده بودند که هر روز به اداره می‌رفتند، کارت می‌زدند و مثل جزایر جدا افتاده از هم کار می‌کردند.
او توضیح داد که به همین دلیل به همراه همکارانش ایده استفاده از خبرنگار آزاد را مطرح کرد و به کمک آن‌ها آموزش نیروهای جوان و تازه کار را شروع کرد.
سیامک قادری یادآور شد که پیش‌تر هم خبرگزاری ایرنا خبرنگارانی که همسو با دولت وقت نبودند را اخراج کرده بود، اما هیچ گاه صدها نفر را یک جا کنار نگذاشته بود. ضمن اینکه به گفته او، خبرنگارانی که استخدام رسمی دولت بودند، پس از اخراج امکان اعتراض و بازگشت به کار را داشتند، از جمله خود او که پس از اخراج در دولت «محمود احمدی‌نژاد»، با مراجعه به «دیوان عدالت اداری» دوباره به کار بازگشته بود و تمام حق و حقوق معوقه‌اش را نیز دریافت کرده بود، اگر چه دیگر اجازه کار خبرنگاری به او داده نشد.
قادری به تجربه دیگری از اخراج خبرنگارانی که مطابق میل دولت کار نکرده بودند هم اشاره کرد. او که سال ۱۳۸۳ سردبیر خبرگزاری «سینا»، خبرگزاری سازمان ملی جوانان بود، گفت که پایه کار در سینا هم بر استفاده از خبرنگارهای آزاد خبرگزاری ایرنا بود.
با این حال این خبرگزاری به دنبال انتشار برخی گزارش‌ها و اخبار متهم به سیاه‌نمایی شد. همان موقع مدیر سازمان ملی جوانان، به «خسرو طالب‌زاده»، مدیر خبرگزاری، برای اخراج خبرنگاران فشار می‌آورد. سیامک قادری توضیح داد که بعد از انتشار گزارشی درباره قاچاق دختران ایرانی به «فجیره» امارات، فشارها برای اخراج خبرنگاران بیشتر شد و سرانجام او در نامه‌ای اسامی تعدادی از خبرنگاران گروه گزارش را به مدیرعامل داد و برای نشان‌دادن اعتراض خود به این فشارها، نام خودش را هم به این فهرست اخراجی‌ها اضافه کرد.
بزرگترین حذف خبرنگاران در ایرنا پس از ۸۸ سال
اگر چه برخورد قهرآمیز مسئولان حکومتی با خبرنگاران و فعالان رسانه‌ای در دهه‌های اخیر به دلیل توقیف گسترده مطبوعات و زندانی کردن روزنامه‌نگاران به امری عادی تبدیل شده، اما اخراج صدها خبرنگار آزاد از خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی به دلیل ریشه دار بودن این خبرگزاری، گستردگی فعالیت آن و وابستگی کامل آن به دولت بعید به نظر می‌رسد. خبرگزاری ایرنا که از سال ۱۳۱۳ با نام «آژانس پارس» در زیرمجموعه وزارت خارجه، کار خود را شروع کرد، در سال ۱۳۴۲ تبدیل به «خبرگزاری پارس» شد و در سال ۱۳۵۳ هم زیرمجموعه وزارت اطلاعات و جهانگردی قرار گرفت. این خبرگزاری در همان سال‌ها با تصویب «مجلس شورای ملی» تبدیل به شرکت سهامی دولتی شد. سه سال پس از انقلاب هم نام آن به خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران با نام اختصاری ایرنا، تغییر کرد.
روند تغییرات در خبرگزاری ایرنا نشان می‌دهد که این مجموعه در طول بیش از هشت دهه فعالیت خود همواره توسعه پیدا کرده و دایره فعالیت‌هایش گسترش یافته، از این رو موارد اخراج خبرنگارانش همانطور که سیامک قادری هم اشاره کرد، موردی و محدود بوده است. از این رو، اخراج صدها خبرنگار آزاد این خبرگزاری را می‌توان بزرگترین حذف خبرنگاران در این مجموعه دانست.
جراحی رسانه‌ای دولت
به نظر می‌رسد تصمیم دولت برای اخراج صدها خبرنگار آزاد و رابط خبر خبرگزاری ایرنا غیرقابل بازگشت است و آن‌طور که یکی از مدیران سابق ایرنا استان تهران به ایران‌وایر گفت، دولت ابراهیم رئیسی برای همسو سازی بدنه دولت با او و کنترل کامل این رسانه عظیم، عزم جدی دارد. حتی تذکر «هاجر چنارانی»، نماینده نیشابور، به وزیر ارشاد هم، هنوز پاسخی به دنبال نداشته است. در مقابل، وزیر ارشاد در واکنش به خبر اخراج ۵۰۰ خبرنگار خبرگزاری ایرنا در استان‌ها، تلویحا این موضوع را تایید کرد و گفت: برخی همکاران حق‌الزحمه‌ای کار می‌کردند که شاید این افراد بودند. «محمد‌مهدی اسماعیلی» البته توضیح نداد که اخراج خبرنگاران آزاد ایرنا اصولا چرا صورت گرفته است. سکوت او و دیگر مسئولان حکومتی، نگاه ناظران و فعالان رسانه‌ای را به پیشینه اقدامات دولت رئیسی و برنامه‌هایش معطوف کرده، که به دلیل ناگهانی بودن و پیامدهای سنگینش، نام جراحی بر آن گذاشته شده است. «محمد عظیمی»، مدیر سابق روابط عمومی دخانیات، در توئیتی با اشاره به این اخراج فله‌ای نوشت: «جراحان مشغول کارند. بعد از کسب موفقیت‌های شگرف در جراحی اقتصادی حالا نوبت به جراحی رسانه‌ای رسیده.» او برای این توئیت از هشتگ «تسویه حساب سیاسی» استفاده کرد.
جراحی که او از آن یاد کرده، در بخش اقتصادی هنوز وضعیت بیمار را بهبود نداده و تورم با همان شتاب به پیش می‌رود. حالا باید دید نتیجه جراحی رسانه‌ای دولت به چه سرانجامی می‌رسد و آیا اصولا این دولت مشکل رسانه را می‌داند یا اینکه جراحی قرار است تنها به تغییر سمت و سوی آن منجر شود؟