طبق آمار اعلام‌شده از زمان شروع بیماری کرونا در کشور، میزان ترک تحصیل در ایران به شدت افزایش یافته است. این مطالعات همچنین نشان می‌دهد که آمار ترک تحصیل دختران بیش از پسران است. در این مقاله که توسط مرکز آموزشی علوی منتشر شده به علت‌های این موضوع پرداخته شده است.
متأسفانه از زمان شیوع کرونا در کشور و غیرحضوری‌شدن مدارس، وضعیت تحصیلی کودکان و نوجوانان بسیاری تحت تأثیر شرایط قرنطینه قرار گرفت. به گونه‌ای که آمار رسمی در برخی مناطق خبر از چندبرابر شدن ترک تحصیل در ایران می‌دهد. از طرفی ترک تحصیل دختران عشایر نیز به یکی دیگر از نگرانی‌های جوامع در‌حال‌توسعه تبدیل شده است. اما علل ترک تحصیل دانش‌آموزان عشایری و روستایی چیست؟ چرا ترک تحصیل در دختران بیش از پسران است؟ برای اطلاع از دلایل بازماندگی از تحصیل با ما همراه باشید.
آمار ترک تحصیل دانش‌آموزان در برخی مناطق کشور
حسنعلی اصغری، مدیر کل آموزش‌و‌پرورش استان قزوین از اولین کسانی بود که آمار بازماندگان از تحصیل را اعلام کرد. اصغری در‌این‌باره می‌گوید: در سطح استان قزوین متأسفانه دو هزار محصل بازمانده از تحصیل داریم که از این آمار ۱۲۲۷ در دوره متوسطه و ۷۷۳ نفر در مقطع ابتدایی هستند. ۵۲۷ نفر از این دانش‌آموزان باید از پایه ششم به هفتم و ۷۰۰ نفر از نهم به دهم می‌رفتند که متأسفانه هیچ‌کدام برای ثبت‌نام اقدام نکردند.
احمد اسکندری‌نسب، مدیر‌کل آموزش‌و‌پرورش استان کرمان درباره آمار بازماندگان از تحصیل گفت: چهارهزار و ۵۱۰ دانش‌آموز در دوره متوسطه ترک تحصیل کردند. سه‌هزار و ۶۷۷ نفر از بین ۶۵ هزار کودک هفت‌ساله نیز برای ثبت‌نام در مقطع ابتدایی مراجعه نکرده‌اند.
کوروش مودت، مدیر‌کل آموزش‌و‌پرورش استان خوزستان گفت: در استان خوزستان متأسفانه چهارهزار و ۵۰۰ دانش‌آموز از تحصیل بازماندند که بیشترین آمار مربوط به ترک تحصیل دختران است. در سال گذشته نیز ۱۱ هزار محصل بازمانده از تحصیل داشتیم که پنج‌هزار و ۳۰۰ نفر آن‌ها را شناسایی کردیم. در بین این آمار نیز توانستیم بیش از دوهزار و ۷۰۰ نفر را تحت پوشش قرار دهیم، اما به بقیه آن‌ها دسترسی نداشتیم.
یکی از استان‌هایی که میزان ترک تحصیل کودکان در آن بیش از سایر استان‌ها افزایش یافته، استان خراسان است. مسئولان استان خراسان اعلام کردند که آمار دانش‌آموزانی که به مدرسه نمی‌روند سه‌برابر افزایش یافته است. قاسمعلی خدابنده مدیر کل آموزش‌و‌پرورش استان خراسان رضوی در‌این‌باره می‌گوید: متأسفانه در استان خراسان رضوی با آمار ۴۰ هزار‌نفری دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل مواجه شدیم. در سال گذشته آمار ترک تحصیل در سطح استان ۱۱ هزار بود، اما این آمار امسال به ۴۰ هزار نفر رسیده است. وضعیت ترک تحصیل در این استان به‌شدت نگران‌کننده است. ما در صالح‌آباد بیشترین آمار بازمانده از تحصیل را داریم.
تنها نیمی از آمار جمعیت ترک تحصیل در ایران به مدرسه بازگشتند
با اینکه بخشی از دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل توسط مدیران مدارس شناسایی و با پیگیری آن‌ها توانستند به چرخه آموزش برگردند، اما همچنان آمار ترک تحصیل در ایران به‌شدت بالاست. به گفته مدیر کل آموزش‌و‌پرورش استان قزوین ۷۷۳ هزار محصل لازم‌التعلیم زیر ۱۱ سال شناسایی شدند که ۳۶۰ نفرشان دختر و ۴۴۳ نفر پسر هستند. اما از این تعداد تنها توانستیم ۱۲۵ نفر را به چرخه آموزش برگردانیم.
در استان کرمان نیز اسکندری‌نسب گفت: از بین چهارهزار و ۵۱۰ دانش‌آموز بازمانده از تحصیل تنها دوهزار و ۲۶۰ نفر را جذب تحصیل کردیم و همچنان دوهزار و ۲۵۰ نفر دیگر باقی ماندند.
علل ترک تحصیل دانش‌آموزان روستایی
دلایل بسیاری برای ترک تحصیل دانش‌آموزان ذکر شده، اما مهم‌ترین آن‌ها شامل: مشکلات اقتصادی، تعصبات فرهنگی و دسترسی‌نداشتن به مدرسه است. این سه مورد از جمله مواردی هستند که مسئولان مدام به آن‌ها اشاره می‌کنند و بر روی آن‌ها تأکید دارند. حتی رضوان حکیم‌زاده، معاون آموزش ابتدایی آموزش‌و‌پرورش نیز درباره این مسئله می‌گوید: برخی از محصلان به دلیل مشکلات اقتصادی درگیر کار هستند.
در اغلب موارد نیز تعصبات خانوادگی و مسائل فرهنگی به‌خصوص در مناطق مرزی کشور از دلایل ترک تحصیل دختران محسوب می‌شوند. بخشی از آمار ترک تحصیل در ایران نیز مربوط به اتباع بیگانه است. در سال گذشته آمار کودکان بازمانده از تحصیل ۱۴۰ هزار نفر اعلام شد که از بین آن‌ها تنها ۳۴ هزار نفر با تلاش راهبران آموزشی و مسئولان توانستند به چرخه آموزشی برگردند.
مدیر‌کل آموزش‌و‌پرورش استان‌ها نیز همین موراد را دلایل ترک تحصیل دانش‌آموزان معرفی کرد. در‌حالی‌که کارشناسان آموزشی این موارد را قبول ندارند و دلیل اصلی ترک تحصیل کودکان را ضعف مدیریتی در نظام آموزش‌و‌پرورش کشور می‌دانند. زهرا امت‌علی از کارشناسان آموزشی درباره این مسئله می‌گوید: در اغلب گزارش‌هایی که هرساله از سوی دستگاه‌های دولتی و نظارتی در رابطه با علل ترک تحصیل دانش‌آموزان روستایی و عشایری منتشر می‌شود، سه عامل: تعصبات فرهنگی، صعب‌العبور بودن برخی مناطق و مسائل اقتصادی از دلایل اصلی ترک تحصیل بچه‌ها معرفی می‌شوند. متأسفانه مسئولین با پررنگ جلوه‌دادن این سه مورد سعی در شانه خالی‌کردن از زیر بار مسئولیت دارند و عوامل بیرونی را عامل رشد آمار ترک تحصیل در ایران می‌دانند. وی افزود: این در حالی است که آموزش‌و‌پرورش باید توضیح دهد آیا برای تعصبات فرهنگی که از تحصیل دختران جلوگیری می‌کند، اقدامی انجام داده است؟ اغلب والدینی که در این یک دهه اخیر مانع ادامه تحصیل کودکانشان شدند در همین نظام آموزشی تحصیل کرده‌اند. این مسئله نشان‌دهنده وجود نقص جدی در اقناع و تربیت افراد در نظام آموزش‌و‌پرورش کشور است. با استناد به این موضوعات می‌توان دریافت که آموزش‌و‌پرورش هیچ اقدام مثبتی جهت تغییر رویکرد‌ها در این استان‌ها ایجاد نکرده است یا در انتخاب مکان مدرسه دچار خطای جدی هستند. زیرا همچنان بسیاری نقاط کشور و استان‌ها مدرسه ندارند.
آمار ترک تحصیل دختران بیش از پسران
براساس آمار‌های رسمی اعلام‌شده از دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل، تعداد دختران بسیار بیشتر از پسران بوده است. این آمار در دوره متوسطه دوم بسیار بیشتر است. حکیم‌زاده دلیل این اختلاف معنادار در ارقام را مسائل فرهنگی و تعصبات خانوادگی می‌داند.
مودت مدیر‌کل آموزش‌و‌پرورش استان خوزستان نیز درباره این مسئله گفت: در خوزستان نیز آمار دختران بازمانده از تحصیل بسیار بالاست. اما استاندار و دولت به‌منظور رسیدگی به این مسئله اعتباراتی داده‌اند و چندین دستگاه دیگر در راستای شناسایی و بازگرداندن محصلان بازمانده از تحصیل به ما کمک می‌کنند.
زهرا امت‌علی در‌این‌باره می‌گوید: آمار نیم‌درصد غیرواقعی است و بدون شک ترک تحصیل دختران با استناد به آمار منتشرشده توسط آموزش‌و‌پرورش استان‌ها بیش از پسران است. در اغلب موارد آیین‌نامه‌های داخلی آموزش‌و‌پرورش یا نوع استخدام معلمان هم مانع از ادامه تحصیل دختران می‌شود. برای مثال در سال گذشته روستای قبله کوهدشت، دلیل ترک تحصیل ۱۴ دانش‌آموز دختر را نبود معلم برای دختران و مدرسه برای آن‌ها عنوان کرده است. زیرا در این روستا تنها یک مدرسه وجود دارد و آن هم پسرانه است. آموزش‌و‌پرورش منطقه پیشنهاد داده بود که دختران به روستای همسایه بروند، اما خانواده‌ها مخالفت کردند و گفتند: ترجیح می‌دهیم دختران ما در همین مدرسه پسرانه درس بخوانند، زیرا همه ما قوم‌و‌خویش هستیم و یکدیگر را می‌شناسیم.
رضا زینی‌وند مدیر‌کل آموزش‌و‌پرورش استان لرستان در‌این‌باره می‌گوید: متأسفانه کلاس‌های مختلط با بخش‌نامه وزارتی در تضاد است که مانع این اتفاق می‌شود. این مسئله برای روستا‌ها و شهرستان‌های دیگر نیز مشابه همین مورد است.
علل ترک تحصیل دانش‌آموزان عشایری
ترک تحصیل در دوره ابتدایی به‌ویژه برای دختران عشایری از دیگر مسائل نگران‌کننده است که از علل آن می‌توان به استفاده از دختران به‌عنوان نیروی کمکی برای خانواده‌ها و ازدواج زودرس آن‌ها اشاره کرد. البته در کنار فقر فرهنگی، کمبود امکانات و فضای آموزشی نیز از موارد تأثیرگذار در این موضوع به شمار می‌روند. حکیم‌زاده درباره این مسئله می‌گوید: از جمله اقداماتی که در راستای ارتقای عدالت آموزشی برای دانش‌آموزان عشایری صورت گرفته می‌توان به تصویب اساسنامه مدارس عشایری، تصویب آیین‌نامه کلاس‌های چندپایه و تفاهم‌نامه تقسیم کار ملی اشاره کرد.
محمدرضا سیفی، مدیر‌کل دفتر توسعه عدالت آموزشی و آموزش عشایر وزارت آموزش‌و‌پرورش گفت: به دفعات زیاد در نظام آموزشی کشور به مسئله عدالت آموزشی اشاره شده و پیگیری‌ها به‌منظور توسعه دفتر آموزشی و عشایری از دو سال قبل آغاز شده است.
سیفی درباره ترک تحصیل در دوره ابتدایی دختران عشایر گفت: متأسفانه دختران عشایری بعد از به پایان رساندن دوره ابتدایی ترک تحصیل می‌کنند که از مهم‌ترین دلایل بازماندگی از تحصیل دختران نبود زیرساخت‌های لازم برای تحصیل آنهاست. نمی‌توان برای یک دختر عشایری دبیرستان تأسیس کرد بلکه در صورت احساس امنیت از طرف والدین، دانش‌آموز به مدرسه فرستاده می‌شود.
سیفی افزود: در اساسنامه مدارس عشایری تأکید شده که به‌منظور جلوگیری از توقف یا ترک تحصیل محصلان به خصوص دختران باید فرصت‌های آموزشی برای آن‌ها فراهم و دسترسی آسان برای یادگیری آسان ایجاد شود. به همین دلیل اساسنامه باید بررسی شود.
مدیر‌کل دفتر توسعه عدالت آموزشی و آموزش عشایر وزارت آموزش‌و‌پرورش با اشاره به آمار ۵۰ درصدی ترک تحصیل دختران عشایر در دوره ابتدایی بیان کرد: برای کاهش آمار بازماندگان از تحصیل در مناطق عشایری می‌توان سرویس ایاب و ذهاب برای آن‌ها فراهم کرد. با این کار طبیعتا پوشش تحصیلی دختران بیشتر خواهد شد. همچنین در این راستا به دفعات تأکید شده که معلمان بی‌کیفیت را برای مناطق محروم و باکیفیت را برای نقاط باکیفیت ارسال می‌کنند. این موضوع متأسفانه موجب تنزل کیفیت آموزش در مدارس عشایری و روستایی خواهد شد. زیرا اضلاع ناقص یادگیری مانند نیروی انسانی و تجهیزات تلاقی می‌یابند و مشکلات بیشتری را ایجاد می‌کنند.
وی در ادامه گفت: متأسفانه نبود زیرساخت‌های لازم از اهمیت بالایی برخوردار است و از طرف دیگر عقاید و تفکرات عشایری و نقش دختران در روند تولیدات گیاهان، لبنیات، فرش و… منجر به ترک تحصیل آن‌ها می‌شود. برای این مسائل باید چاره‌اندیشی کرد.
امکانات مورد نیاز برای دانش‌آموزان عشایری
سیفی با اشاره به اینکه برای هر ۹ هزار دانش‌آموز عشایری فقط یک مراقب بهداشت وجود دارد، گفت: تأمین نیروی کارآمد برای مدارس عشایری از اهمیت بالایی برخوردار است. این در حالی است که حتی تعداد سربازمعلم‌ها نیز کاهش یافته است.
وی افزود: یکی دیگر از مواردی که بسیار مورد توجه کودکان عشایری قرار می‌گیرد، عدم تناسب مطالب کتب درسی با شیوه زندگی آنهاست. مطابق با ماده ۸ اساسنامه مدارس عشایری محتوای کتب درسی باید متناسب با زندگی آن‌ها باشد. از طرفی ناتوانی مالی برای خرید کتب درسی نیز مانع از ادامه تحصیل دانش‌آموزان عشایری شده است.
سیفی ادامه داد: پوشش تحصیلی فقط عدالت آموزشی نیست؛ بنابراین نباید پوشش تحصیل دختران عشایر را با عدالت آموزشی اشتباه گرفت. عدالت آموزشی در حقیقت به‌منظور کیفیت‌بخشی به محتوا و آموزش است. شرایط عشایر به علت پیچیدگی‌ها و مسیر کوچ متفاوت است. سیستم آموزشی کشور باید به‌منظور جلوگیری از ترک تحصیل دختران عشایری امکانات و خدمات کافی در اختیار آن‌ها قرار دهد.