سولماز ایکدر
اظهارات مبهم و غیر شفاف «محمد جعفر منتظری»، دادستان کل کشور در رابطه با گشت ارشاد، بازتاب فراوانی در رسانه‌های داخلی، خارجی و افکار عمومی یافت.
دادستان کل کشور ۱۲آذر۱۴۰۱، در نشست موسوم به «جهاد تبیین» و مرتبط با اعتراضات سراسری، در پاسخ به سوال یکی از حاضران که پرسید «چرا گشت ارشاد تعطیل شد؟» گفته بود: «گشت ارشاد ربطی به قوه‌قضاییه ندارد و از همان جایی که در گذشته تاسیس شد، از همانجا نیز تعطیل شد.»
دادستان کل کشور بدون اشاره به اینکه «گشت ارشاد» زیر نظر کدام نهاد اداره می‌شد و با تصمیم کدام نهاد بالادستی تعطیل شده است، یک «البته» اضافه کرد: «البته قوه‌قضاییه نظارت‌های خود را بر کنش‌های رفتاری در سطح جامعه ادامه می‌دهد.»
اما آیا واقعا گشت ارشاد حذف شده است؟
***
دروغی به نام «حذف گشت ارشاد»
با گشت ارشاد یا بدون گشت ارشاد، «حجاب اجباری» قانون جمهوری اسلامی است؛ ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی، مصوب سال ۱۳۶۲ «هرکس علنا در انظار و اماکن عمومی و معابر تظاهر به عمل حرامی نماید، علاوه‌بر کیفر عمل، به حبس از ده روز تا دو ماه، یا تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم می‌گردد و در صورتی‌که مرتکب عملی شود که نفس آن عمل دارای کیفر نمی‌باشد ولی عفت عمومی را جریحه‌دار نماید، فقط به حبس از ده روز تا دو ماه، یا تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم خواهد شد.»
در تبصره این ماده قانونی نیز آمده است: «زنانی که بدون حجاب شرعی در معابر و انظار عمومی ظاهر شوند، به حبس از ده روز تا دو ماه، و یا از پنجاه هزار تا پانصد هزار ریال جزای نقدی محکوم خواهند شد.»
مجری این قانون در طول چهل و چند سالی که از تاسیس جمهوری اسلامی می‌گذرد، نام‌های مختلفی از کمیته تا پلیس امنیت اخلاقی داشته و تعطیلی هر کدام از آنها، هرگز منجر به تغییر قانون نشده است.
آن چنان که تنها یک روز بعد از اظهارات مبهم دادستان کل کشور در رابطه با گشت ارشاد، مدیر یک فروشگاه زنجیره‌ای در همدان، به دلیل پذیرفتن «زنان بدحجاب» احضار شد.
بنا به نوشته وب سایت ستاد امر به معروف و نهی از منکر، «در پی کشف حجاب تعدادی از بانوان در یک فروشگاه زنجیره‌ای در همدان، و برخورد توهین‌آمیز نسبت به آمر به معروف و همچنین سهل‌انگاری و عدم رسیدگی پرسنل حراست فروشگاه مورد نظر به شکایت آمر به معروف، بنابر وظیفه حمایتی ستاد از آمران به معروف و ناهیان از منکر، مدیر و مسوول حراست فروشگاه به ستاد امر به معروف و نهی از منکر همدان فراخوانده شدند.»
هم‌زمان خبرگزاری «تسنیم»، وابسته به سپاه پاسداران، خبر داد که واحد صنفی شهربازی مستقر در مجتمع تجاری الماس در تهران پارس، با دستور قضایی پلمب شد. به نوشته این خبرگزاری، دلیل پلمپ این واحد صنفی انتشار تصاویری از متصدیان آن بدون «رعایت حجاب شرعی» بوده است.
وب‌سایت «جام‌جم آنلاین»، وابسته به رادیو و تلویزیون حکومتی ایران، نیز ۱۳آذر۱۴۰۱، در گزارشی از «حذف تذکر» رعایت حجاب اجباری در برخی خطوط هوایی ایران و «افزایش بی‌حجابی» مسافران در فرودگاه‌ها و پروازهای کشور خبر داد.
این پایگاه خبری، برخی مهمانداران و خدمه پرواز را به اقدام «هماهنگ شده و خودسرانه» به دلیل خودداری از تذکر به مسافران برای رعایت حجاب متهم کرده است.
«جام‌جم آنلاین» بدون اشاره صریح به نام دو شرکت هواپیمایی مورد نظر خود نوشته است: «مهمانداران شرکت هواپیمایی (ک) با حمایت برخی مسوولان این شرکت، یادآوری پروتکل حجاب در پروازها را حذف کرده‌اند. پیش‌تر برخی مهمانداران هواپیمایی (الف) نیز اقدام مشابهی را صورت داده بودند.»
تمامی این موارد بیانگر رویکرد حاکمیت به «پوشش زنان» است.
اما فارغ از این موضوع، صبح روز یکشنبه ۱۳آذر۱۴۰۱، شبکه «العالم»، وابسته به صداو‌سیما جمهوری اسلامی، ضمن نفی حتی احتمال تعطیل شدن گشت ارشاد، نوشت: «برخی از رسانه‌های خارجی کوشیده‌اند تا این کلام دادستان کل را به معنای عقب نشینی جمهوری اسلامی از مساله حجاب و عفاف و متاثر از اغتشاشات اخیر معرفی کنند.»
این رسانه رسمی حکومتی ادامه داد: «حداکثر برداشتی که از کلام حجت‌الاسلام منتظری می‌توان داشت این است که گشت ارشاد از زمان تاسیس، مرتبط با قوه‌قضاییه نبوده است.»
گشت ارشاد یا گشت پلیس امنیت اجتماعی
دادستان کل کشور اولین مقام رسمی جمهوری اسلامی نیست که وجود «گشت ارشاد» را زیر سوال می‌برد، یا اساسا وجود آن را تکذیب می‌کند.
برای مثال، «انسیه خزعلی»، معاون امور زنان و خانواده رییس جمهوری، ۵مرداد۱۴۰۱، در برنامه «استودیو هشت» رادیو نمایش گفته بود: «ما اصلا گشت ارشاد نداریم، این‌ها پلیس امنیت اجتماعی هستند.»
اظهارات این مقامات رسمی در مورد «گشت ارشاد» بازی با کلمات است؛ در بین عموم، آن بخش از نیروی انتظامی که مسوول رسیدگی به پوشش زنان در جامعه و برخورد با زنان بدحجاب و بی‌حجاب است، به گشت ارشاد معروف شده.
البته برخی چهره‌های سیاسی و یا انتظامی نیز در مصاحبه‌هایشان از همین عبارت «گشت ارشاد» استفاده می‌کنند؛ از جمله «صولت مرتضوی»، معاون اجرایی رییس‌جمهوری و «مهدی حاجیان»، سخنگوی فرماندهی کل انتظامی.
جستجوی کلید واژه «گشت ارشاد» در رسانه‌های رسمی جمهوری اسلامی نیز به نتیجه مشابهی منتهی می‌شود.
از این روست که تکذیب وجود «گشت ارشاد» از سوی مقامات رسمی، نمی‌تواند منجر به تاثیر طولانی مدت بر افکار عمومی شود.
نقطه شروع گشت‌های ارشاد
گشت‌های «جند‌الله» از مردادماه سال ۱۳۶۲ و در پی جرم تلقی شدن «بدحجابی» یا «بی‌حجابی»، در قانون مجازات اسلامی آغاز به کار کردند.
هرچند مساله پوشش زنان و مقابله با بدحجابی و بی‌حجابی ابتدا از ادارات آغاز شد. «محمد محمدی ری شهری»، رییس وقت دادگاه انقلاب، ۱۰تیر۱۳۵۹، در بخشنامه‌ای نوشت، از ورود آن دسته از پرسنل زن که پوشش اسلامی ندارند، به اماکن نظامی و سرویس‌های رفت و آمد جلوگیری به عمل آید.
به فاصله چند روز، «محمدرضا مهدوی کنی» وزیر وقت کشور، «محمدعلی رجایی» وزیر وقت آموزش‌و‌پرورش و «محمد توسلی» شهردار تهران نیز، در بخشنامه‌هایی اعلام کردند که زنان کارمند باید پوشش اسلامی را در محل کار رعایت کنند. پس از آن شورای انقلاب نیز رسما اعلام کرد زن‌ها بدون پوشش اسلامی حق ورود به ادارات دولتی را ندارند و ادارات اجازه دارند جلوی آنها را بگیرند.
پس از آن برای سیزده، سال طرح‌های مختلفی برای «برخورد با بدحجابی» ارائه شد.
از محرومیت اجتماعی «اهل فساد و فحشا و منکرات» در تیرماه سال ۱۳۶۴، تا خرداد سال ۱۳۷۵ و اعلام خبر اجرای طرح مبارزه با بدحجابی در تهران از سوی وزیر کشور. در این سال‌ها، ماموران اجرای طرح، با نام‌هایی از کمیته تا گشت‌های «مبارزه با مفاسد اجتماعی» خوانده می‌شدند.
سال‌های اصلاحات، سال‌های مسکوت ماندن نسبی طرح‌های منوط به برخورد سلبی، آشکار و قهرآمیز با زنانی بود که زیر بار رعایت «حجاب معیار» حاکمیت نمی‌رفتند.
با روی کار آمدن دولت «محمود احمدی نژاد» اما، طرح عفاف و حجاب در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب و نیروی انتظامی با ون‌هایی با نشان «گشت ارشاد» وارد خیابانها شدند.
با تصویب طرح عفاف و حجاب، مصوبه شورای فرهنگ عمومی شورای انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۸۴، برای نیروی انتظامی بیست و یک وظیفه مشخص در رابطه با پوشش زنان تعریف شد.
با تصویب این طرح «گشت ارشاد»، ذیل طرح بزرگ‌تری با نام رسمی «طرح ارتقای امنیت اجتماعی»، در نیروی انتظامی اجرایی شد و گشت‌های پلیس با نامی جدید ولی با شرح وظایف مشابه گشت‌های کمیته انقلاب، به خیابانها بازگشتند؛ و در خیابانها ماندند تا زمان آغاز اعتراضات سراسری پس از جانباختن «مهسا امینی» در بازداشت گشت ارشاد.
اجرای این طرح به حدی برای دولت و مجلس مهم بود که نیروی انتظامی در سال جاری برای اجرای این طرح، بودجه‌ای معادل ۱۰۰۰ میلیارد تومان دریافت کرد. این رقم معادل ۲.۵ برابر بودجه اورژانس کشور، ۲ برابر بودجه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و ۱.۵ برابر بودجه دانشگاه صنعتی شریف است.
البته هم‌زمان با اعتراضات سراسری در ایران، ماشین های گشت ارشاد کمتر در خیابان ها دیده می‌شدند، اما روز گذشته ۱۳آذر۱۴۰۱، «طرح ناظر یک برای گزارش و برخورد با کشف حجاب در خودروها» مجددا آغاز به کار کرد.
کانال رسمی گروه «طور سینا» که ادعا کرده دارای مجوز رسمی از ستاد امر به معروف کشور و معاونت تبلیغ حوزه است، در این رابطه نوشته است: «براساس این طرح، پس از ثبت پلاک توسط فرد ناظر در سامانه برخط، بلافاصله برای مالک خودرو پیامک ارسال می‌شود.»
در یک پست دیگر این کانال تلگرامی از مخاطبان خواسته لیستی از افراد دغدغه‌مند را به پلیس امنیت اخلاقی ارسال کنند.
هم‌زمان «حسین امیرعبداللهیان»، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، در پاسخ به سوال که آیا ایران گشت ارشاد را منحل کرده است؟ گفته است: «در ایران در چارچوب دموکراسی و آزادی، همه چیز به خوبی پیش می‌رود.»
تاکید وزیر امور خارجه بر اجرای قانون ثابت می‌کند تا زمانی که «قانون» در ایران مبتنی بر شریعت است، داستان «حجاب اجباری» را پایانی نخواهد بود.
از: ایران وایر