ابوریحان بیرونی در اواخر قرن چهارم درباره جشن ایرانی «سپندارمذگان» و سنت‌های این روز نوشته است
۱۴ فوریه (۲۵ بهمن‌ماه) در کشورهای مختلف جهان به‌عنوان روز «ولنتاین»، برای گرامی‌داشت و ابراز «عشق» جشن گرفته می‌شود.
ولنتاین هرچند ریشه در فرهنگ مسیحیت دارد، اما در دهه‌ها و سال‌های اخیر در بسیار دیگر از فرهنگ‌ها از جمله در ایران و افغانستان هم جشن گرفته می‌شود.
با این حال، ایرانیان در پیشینه تاریخی-فرهنگی خودشان روز «سپندارمذگان» را برای بزرگداشت عشق و دوستی و مهر گرامی داشته‌اند که بسیار به روز ولنتاین در تقویم میلادی نزدیک است. پژوهشگران «سپندارمذگان» را روز ۲۹ بهمن‌ماه در تقویم خورشیدی می‌‌دانند.
ابوریحان بیرونی، ریاضی‌دان، تاریخ‌پژوه و تقویم‌شناس ایرانی نیمه دوم قرن چهارم واوایل قرن پنجم قمری، در کتاب « آثارالباقیه» درباره جشن‌های ایرانی نوشته است. ابوریحان بیرونی در بخشی از این کتاب درباره «سپندارمذگان» نوشته است:
«اسفندارمذماه روز پنجم آن روز اسفندارمذ است و برای اتفاق دو نام آن را چنین نامیده‌اند و معنای آن عقل و حلم است و اسفندارمذ فرشته موکل بر زمین است و نیز بر زن‌های درستکار و عفیف و شوهردوست و خیرخواه موکل است و در زمان گذشته این ماه به ویژه این روز عید زنان بوده و در این عید مردان به زنان بخشش می نمودند و هنوز هم این رسم در اصفهان و ری و دیگر بلدان پهله باقی مانده و به فارسی مردگیران می‌گویند.
در این روز عوام مویز را با دانه انار می کوبند و می گویند تریاقی خواهد شد که از زیان گزیدن کژدمها دفع می کند و از آغاز سپیده دم تا طلوع آفتاب این رقیه (افسون) را بر کاغذهای چهارگوش می نویسند و آن افسون این است بسم الله الرحمن الرحیم اسفندارمذماه و اسفندارمذ روز بستم دم و رفت زیر و زبر از همه جز ستوران بنام یزدان و بنام جم و فریدون بسم الله بآدم و حسبی الله وحده و کفی.»
منبع:
بیرونی، ابوریحان. (۱۳۶۳) آثارالباقیه. ترجمه اکبر داناسرشت، انتشارات امیرکبیر. تهران صفحه ۳۵۵
