حاکم نبودن عقلانیت در دستگاه دیپلماسی به گسترش دامنه بحران انرژی در ایران و بدتر شدن شرایط اقتصادی مردم منجر خواهد شد
سال جدید شمسی در حالی شروع می‌شود که مردم ایران در سال ۱۴۰۱ در بعد اقتصادی، با تورم افسارگسیخته و دولتی ناتوان در همه زمینه‌های اقتصادی روبرو بودند. در بعد انرژی هم مردم ایران به‌رغم داشتن دومین ذخیره گاز طبیعی جهان، زمستان سختی را پشت سر گذاشتند و مانند دوران جنگ ۸ ساله ایران و عراق، برای گرم کردن خانه‌ها و پخت‌وپز، ساعت‌ها در صف نفت و کپسول گاز منتظر ماندند.
دولت ابراهیم رئیسی بارها مدعی شده که توانسته است با دیپلماسی فعال انرژی، هم ظرفیت تولید نفت را افزایش دهد و هم میزان صادرات نفت را علی‌رغم تحریم‌ها به میزان دوران برجام و حتی در بازه زمانی خاصی به پیش از دوران برجام برساند؛ البته راستی‌آزمایی چنین ادعایی کار چندان سختی نیست؛ چرا که علی‌رغم ادعای افزایش فروش نفت ایران، وضعیت معیشتی مردم ایران نه تنها بهتر نشده است، بلکه نسبت به سال‌های قبل فقیرتر هم شده‌اند.
با توجه به اینکه صادرات نفت منبع اصلی درآمد ارزی ایران است، در سال ۱۴۰۲ هم صنعت انرژی ایران با چالش‌های زیادی روبرو خواهد بود.
کمبود بنزین
مشکلات متعدد صنعت پالایشگاهای ایران باعث شد ظرفیت تولید بنزین در ماه‌های گذشته به‌تدریج کم شود. به طوری که افزایش مصرف ۱۰ میلیون لیتری بنزین سبب شد ایران به واردکننده بنزین تبدیل شود. آبان ۱۴۰۱ برخی رسانه‌ها از واردات بنزین از ترکمنستان خبر دادند. از طرفی برخی واحدهای پتروشیمی نیز تولید بنزین را شروع کردند که کیفیت بد این نوع بنزین به آلودگی بیشتر هوا و گسترش بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا منجر شد.
در اولین ماه‌ها پس از به قدرت رسیدن دولت سیزدهم، جواد اوجی، وزیر نفت، گفت که مصرف بنزین در آن بازه زمانی به طور متوسط ۹۵ میلیون لیتر بود که البته برخی ماه‌ها به ۱۰۰ میلیون لیتر نیز رسید و اگر شرایط همه‌گیری کرونا نبود، مصرف به ۱۲۰ میلیون لیتر در روز هم می‌رسید.
اگر دولت سیزدهم در سال ۱۴۰۲ قیمت بنزین را افزایش دهد، به احتمال زیاد حوادث آبان ۹۸ در حدی وسیع‌تر تکرار خواهد شد؛ پس به منظور حل مشکل کمبود بنزین در ایران، یا واردات بنزین افزایش خواهد یافت یا بیشتر شدن عرضه بنزین پالایشگاهی در ایران را شاهد خواهیم بود که این به معنای افزایش بیماری‌های تنفسی در شهرها است.
دولت ابراهیم رئیسی در سال ۱۴۰۲ نمی‌تواند فاز ۴ پالایشگاه ستاره خلیج فارس را به بهره‌برداری برساند تا بخشی از مشکل کمبود بنزین در ایران حل شود. بهمن ۱۳۹۷ بیژن زنگنه، وزیر نفت دولت روحانی، مدعی شد که سرمایه موردنیاز برای احداث پالایشگاه‌های جدید برای حفظ خودکفایی بنزین تا سال ۱۴۲۱، حدود ۵۷ میلیارد دلار است. به گفته زنگنه، ایران برای جبران کمبود واردات بنزین از طریق واردات باید روزانه ۱۰۰ میلیون دلار هزینه کند.
تکرار زمستان سخت در سال ۱۴۰۲
وزارت نفت با راه‌اندازی فاز ۱۴ پارس جنوبی مدعی شد که بخشی از بحران کمبود گاز طبیعی در ایران حل خواهد شد. البته با توجه به کمبود روزانه ۲۵۰ میلیون مترمکعب، افتتاح فاز ۱۴ پارس جنوبی نیز مشکل کمبود گاز در سال ۱۴۰۲ را حل نخواهد کرد.
قرار بود فاز ۱۱ پارس جنوبی پس از دو دهه تاخیر در سال ۱۴۰۱ افتتاح شود. ابتدا اعلام شد این طرح در خردادماه افتتاح می‌شود، سپس شهریور و در نهایت بهمن به عنوان تاریخ افتتاح این پروژه اعلام شدند اما سرانجام افتتاح این پروژه به سال جدید موکول شد.
با افتتاح فاز ۱۱ قرار بود در زمستان ۱۴۰۱ روزانه ۱۱ میلیون مترمکعب از این فاز برداشت شود اما فاز ۱۱ پارس جنوبی به عنوان یکی از مهم‌ترین فازهای پارس جنوبی به سکوهای ۲۰ هزار تنی و کمپرسورهای پیشرفته نیاز دارد که نه شرکت‌های داخلی در کوتاه‌مدت منابع مالی و فناوری تولید چنین سکوهایی را دارند و نه شرکت‌های روسی و چینی چنین فناوری را در اختیار دارند.
اگر فاز ۱۱ پارس جنوبی در سال ۱۴۰۲ افتتاح شود، با توجه به شروع افت فشار در میدان پارس جنوبی مشکل کمبود گاز طبیعی در ایران ادامه خواهد داشت و اگر گاز طبیعی وارد نشود، احتمال تکرار تجربه زمستان سخت افزایش خواهد یافت.
چالش قبض‌های نجومی مشترکان گاز طبیعی
با توجه به مشکلات مالی دولت سیزدهم افزایش قیمت گاز طبیعی یکی از روش‌های دولت رئیسی برای جبران بخشی از کسری بودجه بود. در دی و بهمن ۱۴۰۱ رقم‌های نجومی قبض‌های گاز طبیعی طیف زیادی از مشترکان در ایران را شوکه کرد. این مورد حتی شامل حال مشترکان روستایی هم شد. به عنوان مثال، اکثر مشترکان گاز روستایی و شهری شهرستان الیگودرز در استان لرستان با مشاهده قبض گاز ماه دی خود شوکه شدند.
در پی اعتراض مردم به مبالغ نجومی قبض‌ها، دولت تصمیم گرفت برای مدت سه ماه قیمت گاز مصرفی را با تعرفه‌های قبلی محاسبه کند و ابراهیم رئیسی دستور داد ۷۰ درصد افزایش قبوض گاز از بازه زمانی ۱۶ آذر تا ۱۵ اسفند به مردم بخشیده و تخفیف داده شود.
اگر قیمت گاز طبیعی مصرفی در فروردین ماه بر اساس تعرفه‌های جدید محاسبه شود، با توجه به وضعیت اقتصادی بد مردم، باردیگر افزایش نارضایتی‌ها را شاهد خواهیم بود. طبیعی است که بالا رفتن قیمت گاز طبیعی بر برخی واحدهای صنفی نیز تاثیر خواهد گذاشت و قیمت برخی اقلام تولیدی افزایش می‌یابد.
تلاش برای فروش نفت در بازار خاکستری
در بودجه سال ۱۴۰۲، فروش نفت و میعانات معادل یک میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه در روز پیش‌بینی و قیمت پیش‌بینی‌شده برای فروش نفت هم ۸۵ دلار در نظر گرفته شده است. این یعنی تداوم شرایط فعلی و نیاز نداشتن دولت به احیای برجام. تداوم وضع موجود به نفع گروه‌های خاصی خواهد بود که به بهانه دور زدن تحریم‌ها، ثروت میلیاردی به جیب می‌زنند.
ایران به بازار چین چشم دوخته و پس از میانجیگری اخیر چین بین ایران و عربستان سعودی، دولت سیزدهم امیدوار است نفت بیشتری به چین بفروشد. هرچند دولت جو بایدن نیز هرازچندگاهی با اعمال تحریم علیه شرکت‌های درگیر در فروش نفت و محصولات پتروشیمی ایران، شرایط را برای دور زدن تحریم‌ها سخت‌تر می‌کند.
با توجه به اینکه اکثر چاه‌های نفت ایران در نیمه دوم عمر تولید خود قرار دارند، هرگونه تاخیر در سرمایه‌گذاری در این چاه‌‌ها به معنای کاهش تدریجی ظرفیت تولید نفت ایران و عقب ماندن از کشورهای همسایه خواهد بود. در اکثر میدان‌های مشترک، تولید کشورهای همسایه از ایران بیشتر است و چون ایران امکان به‌کارگیری فناوری پیشرفته شرکت‌های عربی در میدان‌های نفتی را ندارد، در سال ۱۴۰۲ نیز کشورهای همسایه از میدان‌های مشترک بیشتر از ایران برداشت خواهند کرد.
با نگاهی به سیاست خارجی دولت ابراهیم رئیسی و رشته تحولات جهانی، به نظر می‌رسد اصرار بر حاکم نبودن عقلانیت در دستگاه دیپلماسی به گسترش دامنه بحران انرژی در ایران و بدتر شدن شرایط اقتصادی مردم منجر خواهد شد.
افزایش قیمت بنزین آخرین گزینه دولت سیزدهم برای افزایش درآمد دولت است. با توجه به مشکل کمبود گاز طبیعی، صدور قبض‌های گاز بر اساس تعرفه‌های جدید در بهار و تابستان هم افزایش نارضایتی مردم ایران را به دنبال خواهد داشت. تداوم فروش نفت ایران در بازار خاکستری نیز به نفع مردم نیست و فقط منافع گروه‌های مرتبط با دور زدن تحریم‌ها را تامین خواهد کرد.
از طرفی، دامنه افت فشار در میدان پارس جنوبی که تامین‌کننده ۷۰ درصد گاز مصرفی در ایران است، افزایش خواهد یافت و دولت رئیسی در سال ۱۴۰۲ هم نمی‌تواند مشکل افت فشار در میدان پارس جنوبی را حل کند.
اگر سال جدید با به‌کارگیری سیاست خارجی تنش‌زداــ تعامل با شرق و غرب‌ــ و دیپلماسی فعال انرژی همراه نباشد، سالی سخت و پرچالش در انتظار صنعت انرژی ایران خواهد بود.