با وجود تعطیلی دومینووار کارخانه‌ها و بیکاری صدها کسب‌وکار آنلاین، دولت سیزدهم ادعای تولید یک میلیون شغل را تکرار کرد
صولت مرتضوی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، بار دیگر مدعی شد که از ابتدای دولت سیزدهم تاکنون حدود یک میلیون فرصت شغلی جدید در ایران ایجاد شده است. او با تاکید بر این آمار وعده داد که در سال ۱۴۰۲ درصدی بالاتر از سال گذشته برای ایجاد اشتغال هدف‌گذاری شده است.
این ادعای دولت عددسازی و بازی با آمار بیمه به نظر می‌آید و احتمالا دولت تعداد بیمه‌های صادرشده را مساوی ایجاد شغل در نظر گفته است. سید ابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم، نیز در زمان دفاع از لایحه بودجه ۱۴۰۲ در مجلس اعلام کرده بود: «مستندات بر اساس کد ملی، کد بیمه و محل اشتغال تحقق نزدیک به یک میلیون شغل را نشان می‌دهد؛ البته این میزان کافی نیست و همه دستگاه‌ها باید برای اشتغال بیشتر تلاش کنند.»
این در حالی است که بسیاری از افراد مشغول به کار اعم از کارگر، کارمند، خبرنگار، پرستار و… از داشتن بیمه محروم‌اند و از سوی دیگر این آمار ممکن است با تغییر کاربری یک واحد صنفی یا تغییر آدرس که به تغییر کد بیمه منجر می‌شود، نیز به دست بیاید.
جدا از این، آمارهای مختلف نیز خلاف صحبت‌های وزیر کار و دولت را نشان می‌دهند. بسیاری از کسب‌وکارها و کارخانه‌ها در سال ۱۴۰۱ به علت مشکلات مختلف ناشی از تصمیم‌های اقتصادی و سیاسی دولت، مجبور به تعطیلی یا تعدیل نیرو شدند.
روزنامه جمهوری اسلامی در گزارشی که ۲۴ اسفند ۱۴۰۱ منتشر شد، اعلام کرد که بیش از ۸۰۰ کارخانه در سال ۱۴۰۱ تعطیل شده‌اند. از سوی دیگر، تعداد افراد شاغل در اینستاگرام هم از ۳۰۰ هزار تا یک میلیون نفر تخمین زده می‌شود. اما شبکه اجتماعی محبوب ایرانیان از شروع خیزش سراسری با فیلترینگ روبرو شد که در پی آن، بسیاری از کسب‌وکارها با مشکلات جدی مواجه و برخی تعطیلی شدند؛ بلایی که دولت پیش از این نیز در تلاش بود با کمک مجلس از طریق طرح صیانت به سر کسب‌وکارهای اینترنتی بیاورد.
دولت و وزیر کار تا امروز برای ادعای خود مبنی بر ایجاد یک میلیون اشتغال جزئیاتی ارائه نکرده‌اند. از سوی دیگر، از نقش مستقیم و غیرمستقیم دولت در افزایش بیکاری شواهد و قرائن بسیاری می‌توان یافت. کوچک‌ترین تصمیم‌ها و ناکارآمدی‌های دولت در بیکاری مردم نقشی جدی ایفا می‌کند.
آذر سال گذشته اعلام شد که یک کارخانه فولاد در شهرستان عجب‌شیر به دلیل کمبود برق تعطیل و ۴۳۰ نفر از کارگران آن بیکار شده‌اند. کارخانه لاستیک‌سازی کیان تایر هم که به نوعی بزرگ‌ترین تولیدکننده تایرهای معدنی و دامپتراک ایران محسوب می‌شد و تایر خودروهای نظامی با اندازه‌های بزرگ و خاص نیز تولید می‌کرد، فروردین ۱۴۰۱ به دلیل بلاتکلیفی مالکیت کارخانه و مشکلات مالی و مواد اولیه، تعطیل و در کارخانه به روی یک هزار و ۲۰۰ کارگر آن بسته شد. این اتفاق در حالی رخ داد که پیش از ریاست‌جمهوری رئیسی، اعلام شده بود در نتیجه بازید ابراهیم رئیسی در مقام رئیس قوه قضائیه وقت و همراهانش از این کارخانه، مشکلات کیان تایر مرتفع شده است.
با این حال دولت و رسانه‌هایش کماکان روی افزایش اشتغال و کاهش بیکاری مانور می‌دهند. پیش از این، خبرگزاری ایرنا در گزارشی اعلام کرد: «بررسی نرخ بیکاری افراد ۱۵ ساله و بیشتر نشان می‌دهد که ۸.۲ درصد از جمعیت فعال بیکار بوده‌اند. بررسی روند تغییرات حاکی از آن است که این شاخص نسبت به فصل مشابه در سال قبل (پاییز ۱۴۰۰) ۰.۷ درصد کاهش و نرخ مشارکت اقتصادی در پاییز امسال نسبت به مدت مشابه ۰.۷ درصد افزایش یافته است.»
بهار ۱۴۰۱ همچنین اعلام شد که معدن کرومیت آسمینون در جنوبی‌ترین منطقه استان کرمان (منوجان) با حدود هزار و ۲۰۰ کارگر به بهانه کمبود سیمان از ابتدای این سال تعطیل شده است. این اتفاق در حالی رخ داد که کارگران این معدن چند ماه حقوق عقب‌افتاده از کارفرما طلب داشتند.
شرکت نخ البرز نیز در سه ماه منتهی به پایان سال، ۱۹۰ کارگر را در دو مرحله بیکار کرد. ۱۲۰ تن از کارگران در دی ماه و ۷۰ کارگر در ماه بهمن اخراج شدند. مدیران کارخانه دلیل بیکارسازی کارگران را «کاهش فروش محصولات» اعلام کردند. این در حالی است که برخی کارگران بیکارشده هنوز حقوق قبلی خود را دریافت نکرده‌اند.
به طور معمول وقتی کارخانه‌ها و شرکت‌ها کارگران را به بهانه کاهش اخراج می‌کنند، بلافاصله به جذب کارگران روزمزد یا کارگرانی با قرارداد ماهانه اقدام می‌کنند تا به این طریق از زیر بار مسئولیت بیمه و اخراج احتمالی آن‌ها شانه خالی کنند. شرایط بیکاری و معیشت و تورم در ایران به حدی رسیده است که بسیاری از مردم به علت مشکلات مالی از حقوق صنفی خود چشم‌پوشی می‌کنند یا بدون آگاهی از این حقوق، به‌ناچار طبق خواسته کارفرمایان حاضر می‌شوند در ازای دریافت شغل هر شرایطی را بپذیرند.
از سوی دیگر، پس از دوران اوج همه‌گیری ویروس کرونا اعلام شد که بیش از ۱۰ هزار پرستار طرحی از کار بیکار شده‌اند. محمد میرزابیگی، رئیس کل سازمان نظام پرستاری، شهریور ۱۴۰۱ با اعلام این خبر، از احتمال افزایش تعداد این افراد خبر داد و گفت: «هر روز بر تعداد این افراد اضافه می‌شود. این پرستاران در دوران سخت کرونا ایستادند و خدمت کردند. حالا چرا باید خانه‌نشین شوند؟ اگر جلو این وضعیت گرفته نشود، تعداد آن‌ها به ۱۷ هزار نفر هم خواهد رسید.»
خانه‌نشین شدن هزاران پرستار در حالی رخ می‌دهد که بنا به گفته رئیس کل سازمان نظام پرستاری، در حال حاضر ایران به اندازه ۱۰۰ هزار نفر کمبود پرستار دارد.
بر اساس آماری که دولت در فروردین ۱۴۰۱ اعلام کرد، یک میلیون و ۱۷۰ هزار نفر از جمعیت فعال زنان کم شده است و زنان در جستوجوی کار به خیل‌عظیم جمعیت غیرفعال پیوسته‌اند. جمعیت فعال زنان ایران از ۵.۳ میلیون نفر در سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۸ به چهار میلیون و ۳۳۶ هزار نفر تا سال ۱۳۹۹ و به چهار میلیون و ۱۸۵ هزار نفر تا پایان سال ۱۴۰۰ رسید. در سویی دیگر، جمعیت زنان غیرفعال ایران نیز از ۲۵.۶ میلیون نفر در سال ۱۳۹۸ به ۹.۲۶ میلیون نفر در سال ۱۳۹۹ و ۲۷ میلیون و ۶۳۸ هزار نفر در سال ۱۴۰۰ رسید. مجموع این وضعیت باعث شد تا در پی خروج یک میلیون و ۱۷۰ هزار نفری جویندگان کار از بازار، نرخ بیکاری زنان کاهشی شود.
کمی بعدتر و در مهرماه ۱۴۰۱ نیز این آمار به نوع دیگری به‌روز شد. مرکز آمار در گزارش «آمار جریان نیروی کار» خبر داد که حدود ۵۰ درصد زنان از وضعیت بیکار به غیرفعال رسیده‌اند. این مسئله می‌تواند بیانگر آن باشد که بسیاری از زنان در جستوجوی شغل از یافتن شغل مورد‌نظر ناامید شده و از جستوجوی کار دست کشیده‌اند.
با وجود این، کارشناسان بسیاری تاکید چندباره دولت بر ایجاد یک میلیون شغل را جدی نگرفته‌اند. حمید حاج‌اسماعیلی، کارشناس بازار کار، در این مورد می‌گوید: «به نظر من ادعای دولت در اعلام آمار اشتغال بیش از یک میلیون نفر به هیچ وجه قابل اثبات نیست و این تعداد شغل هم با توجه به شرایطی که در کشور وجود داشته و ابزار‌ها و امکاناتی که دولت سیزدهم در اختیار داشته، بسیار اغراق‌آمیز است.»
این کارشناس بازار کار در گفت‌وگو با خبرآنلاین اعلام کرد که طی چهار دهه گذشته در ایران، هیچ دولتی در هیچ سالی نتوانست این تعداد شغل در کشور ایجاد کند. دولت در حالی چنین ادعایی را مطرح کرده است که بیش از نیمی از سال گذشته صرف برکناری عبدالمالکی، وزیر کار سابق، و جایگزینی او شد. وزیری که پیش از وزارتش مدعی شد با یک میلیون تومان (معادل ۲۰ دلار امروز) هم می‌شود شغل ایجاد کرد و در زمان وزارتش نیز بر این حرف باقی ماند.