تاریخ پرفراز و نشیب کشور ما پیوسته شاهد مبارزاتی پیگیر برای دفاع سرسختانه از اصالت ملی در همه زمینه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و… بوده و در این راه پدران ما به طور دایم با اشغال نظامی، فرهنگی، عقیدتی و… مبارزه کرده‌اند و موجودیت خود را که با هویت، آیین، زبان، سنت‌ها و فرهنگ خاص آنان درآمیخته بود به‌شدت پاس می‌داشتند. دولت مستقل رستمیه در شمال آفریقا به دست «عبدالرحمان رستم» رهبر نظامی و مذهبی خراسانی و بعد آن «یعقوب لیث صفاری» و سپس «ابومسلم خراسانی» و آنگاه ارتش ایرانی دیلمی و… در قلمرو فرهنگی بالاخص رویارویی آریایی با فرهنگ مهاجم سامی، مبارزه حتی از رویارویی‌های سیاسی برای حفظ ارزش‌های ملی، شدیدتر و پیگیرتر بود و تبار ایرانی، گذشته پرافتخارش را به فراموشی نسپرد و آن را در تمام جلوه‌های ادب، هنر، شعر، موسیقی، فولکلور، رسوم روزمره خویش و بالاخره حفظ سنت‌ها و از آن جمله جشن‌های نوروز، مهرگان، سده و… همواره زنده نگاه داشته است. به روال آیین باستان در پسین روز ۱۰بهمن هرساله در نقاطی از ایران مانند کرمان، اصفهان، یزد، تهران و… جشن سده باشکوه تمام برگزار می‌شود و زرتشتیان و ایرانیانی که تابع سنن و آداب خود مانده‌اند در این شادی حضور فعال دارند.
به‌عنوان نمونه:
در کرمان: از چند روز قبل از این جشن، مردم در باغی به نام بداغ‌‌آباد که در نزدیکی شهر قرار دارد جمع شده و در اتاق‌های آن سکنی می‌گزینند تا برای چند روزی زندگی مشارکتی را به رسم اجداد خود تجربه کنند. در روز ۱۰بهمن همزمان با غروب خورشید موبدان در لباس مخصوص سرتاپاسفید و مشعل به دست، در حالی که نوای دف و دایره که به وسیله دختران نواخته می‌شود آنان را همراهی می‌کند، برای روشن‌کردن آتش حرکت می‌کنند. پس از برافروختن کوهی از خارها، دور این آتش انبوه جمع و خداوند صاحب آتش را نیایش کرده و هر کس در دل خود آرزویی برای بهزیستی مردم و جامعه و رفع شر و دروغ و بدی می‌کند و آتش با اسپند و کندری که به آرزورسیده‌ها در آن می‌ریزند همه جا را خوشبو می‌کند و از فردای آن روز مردم این دیار برای استقبال از نوروز آماده می‌شوند.
در یزد: این جشن در یک محوطه بدون درخت برگزار می‌شود و با توجه به اینکه در گذشته وسایل ارتباط جمعی نبود، مردم به روال قدیم فرصت دیدار یکدیگر را در این روز همراه با سنت آتش‌افروزی و دعا و نیایش غنیمت می‌شمرند که از لحاظ اجتماعی بسیار حایز اهمیت است و این مراسم مشابه کرمان است، زیرا در این دو شهر زرتشتیان بسیاری زندگی می‌کنند.
در اصفهان: در دو جانب زاینده‌رود که از پشته‌های هیزم و خار پر شده، نوازندگان گرد آمده و همه شهر و گنبدها و مناره‌ها با شمع و مشعل آراسته می‌شود. به پای پرندگان، گردوهای تو خالی پرشده از نفت و قیر که مشتعل شده بسته و آنان را رها می‌کنند، می‌گویند که سلاطین وقت اینگونه مراسمی را کافی ندانسته و باشکوه‌تر از آنچه به خلاصه گفتیم انتظار داشتند به‌طوری که در کتاب تاریخ بیهقی شرح جشنی رفته است.
که در آن آتش چندان بزرگ بود که فروغ آن از ۱۰ فرسنگی از هر سو دیده می‌شد.
فردوسی در این‌باره می‌گوید:
بهشتم بباید زآتشکده چو نزدیک شد روزگار سده
بیرونی در کتاب التفهیم سبب نام سده را به عدد صد ارتباط داده و می‌گوید:
از او، تا نوروز پنجاه ۵۰روز است و ۵۰شب و در آثارالباقیه آورده است که این جشن درست صدروز پس از آغاز زمستان که پنج‌ماه بود و از اولین‌روز آبان آغاز می‌شد گرفته می‌شود زیرا که ایرانیان باستان سال را به دو بخش می‌کردند تابستان هفت ماهه و زمستان پنج ماهه.این وجه تسمیه و هنگام اصلی جشن به عهد ساسانیان می‌رسد. وجه دیگر سده آن است که می‌گویند چون اولاد آدم به صد رسید و مصادف با دهم بهمن بود آن را سده نام نهادند و در آن شب آتش‌‌بازی کردند و کوه‌های آتش از هیمه و چوب برافروختند. زهوشنگ ماند این سده یادگار بسی باد چون او دگر شهریار (فردوسی)
بعضی جشن سده را به فریدون نسبت داده‌اند:
سده جشن ملوک نامدار است ز افریدون و از جم یادگار است (عنصری)
منوچهری می‌گوید:
آمد‌ای سید احرار شب جشن سده شب جشن سده را حرمت بسیار بود
در این روز پارسیان جشن مفصلی برپا می‌کردند و آتش بسیار بر می‌افروختند و ملوک و سلاطین وقت مرغان و جانوران صحرایی را گرفته دسته‌های گیاه خشک بر پای آنان بسته و شعله‌ور می‌ساختند و رهایشان می‌کردند تا آتش در همه کوه و صحرا افتد و سده هر چه باشکوه‌تر و وسیع‌تر برگزار شود. وینک بیامده است به پنجاه روز پیش جشن سده طلایه‌دار نوروز و نوبهار (منوچهری)
صد به صاد معرف سد به سین است، چون در کلام فرس قدیم صاد نیامده و آن زمان صد را به سین می‌نوشتند: شب سده است یکی آتش بلند افروز حق است مر سده را بر تو، حق آن بگذار (فرخی) گویند واضع این جشن کیومرث بود و او را صد فرزند دختر و پسر، چون به سن رشد و تمیز رسیدند در شب این روز جشنی ساخت و همه را کدخدا کرد و آتش بسیار افروختند و به این سبب آن را سده می‌گویند. نظامی می‌گوید: «به نوروز جمشید و جشن سده که نو گشتی آیین آتشکده»این سنت فرخنده و شادی افزا را پاس می‌داریم و به یاد اجدادمان، برگزاری باشکوه آن را در رسالت خویش می‌بینیم و نسل جوان برومندمان را مسوول حفظ و گرامیداشت اینگونه سنت‌ها…. که چنین باد.
از: شرق