روز جهانی زبان مادری امسال در شرایطی فرا رسید که در ایران بحث شدیدی بر سر تدریس زبان‌های‌مادری در مدارس و مخالفت فرهنگستان درگرفت. چهار کارشناس درباره وضعیت زبان‌های مادری در دوره حسن روحانی توضیح می‌دهند.
سازمان‌آموزشی،علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) هر سال به مناسبت روز جهانی زبان مادری (در ۲۱ فوریه/۲ اسفند) در نقاط مختلف دنیا کنفرانس و سمینار برگزار می‌کند و بر اهمیت تنوع و تکثر زبانی تاکید می‌ورزد.
ایرینا بوکووا، مدیرکل یونسکو در پیام امسال خود (۲۹ بهمن/۱۸ فوریه) به مناسبات فرا رسیدن روز جهانی زبان مادری خاطرنشان کرد که یونسکو ۱۴ سال است که روز بین‌المللی زبان مادری را جشن می‌گیرد.
مدیرکل یونسکو حمایت و ترویج زبان‌های مادری را عامل اصلی تفاهم متقابل می‌داند و حذف زبان‌های مادری را به معنای محروم کردن افراد آن زبان از حق اساسی برای کسب معرفت علمی می‌شمارد.
جمهوری اسلامی ایران گرچه عضو سازمان یونسکو است و قوانین و مصوبات آن را می‌پذیرد، اما به درخواست‌های این سازمان در رابطه با رعایت حقوق زبانی و به رسمیت شناختن زبان‌های مادری اقلیت‌های ساکن کشور توجهی نکرده است.
تشدید بحث زبان مادری در دوره روحانی
اجرای اصل ۱۵ قانون اساسی مربوط به تدریس زبان مادری در مدارس کشور از جمله شعارهای انتخاباتی روحانی بود. بساری از مردم در مناطق قومی به دلیل وعده‌های روحانی برای اجرای این اصل به او رای دادند. روحانی در این مناطق بیش از ۸۰ درصد آرای مردم را به‌دست آورد.
مردم نواحی انتظار داشتند وعده‌ی روحانی برای تدریس زبان مادری در مدارس کشور اجرا شود. اما این خواسته آنان با مخالفت فرهنگستان زبان و ادب فارسی روبرو شد.
اصل ۱۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی امکان آموزش زبان مادری در مدارس محلی را تضمین کرده است
اصل ۱۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی امکان آموزش زبان مادری در مدارس محلی را تضمین کرده است
آیا تداوم این بحث‌ها در سطح مقامات بالای دولتی تابحال نتیجه‌ای داده و تغییری در وضعیت این زبان‌ها بوجود آورده است؟ دکتر جلال جلالی‌زاده، نماینده سنندج در دوره ششم مجلس شورای اسلامی در این رابطه به دویچه وله می‌گوید، به رغم برخی صحبت‌های مقامات در دفاع از تدریس زبان‌های مادری، تابه‌حال در وضعیت زبان‌های مادری تغییر خاصی حاصل نشده است.
جلالی‌زاده دبیرمسئول سابق هفته‌نامه “سیروان” اضافه می‌کند: «نسبت به قبل، صدور مجوز برای نشریات محلی و قومی آزادتر شده، ممنوعیت‌ها کمتر و یا برداشته شده است. اما بازهم نسبت به قبل نمی‌توانیم بگوئیم اتفاق خاصی صورت گرفته است.» این نماینده سابق مجلس تاکید می‌کند عمل‌نکردن به قانون اساسی به منزله تخلف از قانون است و روحانی و یونسی به وعده‌هایی که به قومیت‌ها دادند باید عمل کنند.
قانون مجوز آموزش زبان را می‌دهد
امیلیا نرسسیان، استاد دانشگاه تهران و متخصص رشته‌ی تعلیم و تربیت و انسان‌شناسی هم با توجه به بحث‌هایی که در جامعه ایران بین مردم، رسانه‌ها و مسئولین بر سر تدریس زبان مادری در مدارس آغاز شده، متذکر می‌شود: «من ارزیابی خوشبینامه‌ای دارم و اگر قانونی برای یادگیری زبان مادری وجود داشته باشد، ظاهرا این قانون بیشتر خودش را نشان می‌دهد و پررنگ‌تر شده و من فکر می‌کنم زمینه خوبی ایجاد شده که اقوام متفاوت بتوانند زبان مادری خود را یاد بگیرند و حفظ بکنند.»
خانم نرسیسیان اضافه می‌کند:«من امیدوارم. این ضرورت خودش را نشان داده و دولت، آموزش و پرورش و وزرا هم در این زمینه کارهای مثبتی انجام می‌دهند. به نظر می‌آید که مجوز آموزش زبان به صورت قانونی داده شده، اما گفتن این‌که چگونه باید اجرا شود فعلا سخت است.»
این استاد دانشگاه تهران در ادامه ضمن اشاره به مخالفت فرهنگستان زبان و ادب فارسی با تدریس آموزش زبان مادری تاکید می‌کند که تکثرزبانی تهدید نیست. وی ادامه می‌دهد: «دغدغه‌خاطر فرهنگستان بیهوده است، چون زبان فارسی یک زبان میانجی بین اقوام است. من فکر می‌کنم شاید فرهنگستان موضوع را خوب نتوانسته درک بکند.»
آرزوی تدریس کتاب دستور زبان مادری
آنه‌محمد بیات فعال سیاسی و روزنامه‌نگار ترکمن مقیم گلستان هم بر این باور است که پس از روی کارآمدن روحانی بحث مربوط به زبان مادری در سطح جامعه شدت گرفته است. به نظر بیات اصل ۱۵ قانون اساسی ظرف ۳۵ سال گذشته اجرا نشده و هر دولتی هم که روی کار آمده فقط شعار اجرای آن را داده است.
وی تاکید می‌کند که وزیر آموزش و پروش تصمیم جدی دارد آن را اجرا کند، اما فرهنگستان زبان و ادب فارسی مانع کار آن می‌شود.
Tag der Muttersprache
بیات درباره وضعیت زبان ترکمنی در ایران به دویچه وله می‌گوید: «زبان ترکمنی در کشور به صورت خصوصی تدریس می‌شود. یک سری “مشکلات نامریی” وجود دارد و ما فعلا سایتی به زبان ترکمنی نداریم. اما در ترکمن‌صحرا بخشی از نشریه‌های”صحرا” و “فراقی” به زبان ترکمنی منتشر می‌شود و استقبال مخاطبان از این نشریات تابحال بسیار خوب بوده است.»
بیات که عضو انجمن شعر و ادب “میراث گنبد” است درادامه تاکید می‌کند: «درخواست حداقلی ما از دولت روحانی این است که یک کتاب دستور زبان ترکمنی در مدارسی که اکثریت آن ترکمن است تدریس شود. اگر دکتر روحانی و آقای فانی بخواهند این کار شدنی است. انجمن‌های غیردولتی ترکمنی که در گنبد و دیگر شهرهای ترکمن نشین کشور فعال هستند، قصد دارند با وزیر آموزش و پرورش ملاقات و این مسسله را طرح کنند.»
کمپین حق آموزش به زبان‌های مادری در ایران
به مناسبت روز جهانی زبان مادری امسال “کمپین حق آموزش به زبان‌های مادری در ایران” در شبکه‌های مجازی اینترنت آغاز به کار کرد. بنابه گفته بانیان این کمپین فعالیت آن در شرایطی که روز جهانی زبان مادری فرا رسیده و بحث‌های مربوط به زبان مادری در کشور شدت یافته آغاز شده است.
در بخشی از منشور این کمپین آمده است: «بر اساس اعلامیه جهانی حقوق زبانی، حق تحصیل به زبان مادری حق طبیعی و دمکراتیک همه کودکان در ایران است.» در پایان این فراخوان هم تاکید می‌شود «کوشش برای تحقق مطالبه “تحصیل به زبان مادری” زمینه‌های اتحاد سراسری مردم در ایران را فراهم می‌سازد.»
بانیان کمپین حق آموزش به زبان‌های مادری در ایران به دویچه وله گفتند این کمپین تا روز ۲۱ فوریه ، روز جهانی زبان مادری ادامه خواهد داشت و در پایان در قالب نامه‌ای به سازمان‌ها و نهادهای مرتبط و حقوق بشری ارسال خواهد شد.
یونس شاملی یکی از بانیان این کمپین به دویچه وله گفت این کمپین عمدتا از سوی فعالین مدنی ترک‌های آذری، کردها، بلوچ‌ها، عرب‌ها و ترکمن‌ها به مناسبت فرا رسیدن روز جهانی زبان ماردی راه اندازی شده است. آقای شاملی اضافه می‌کند: «برای نخستین بار ما فراخوان کمپین را به زبان‌های مادری ترک‌های آذری، کردی، ترکمنی، بلوچی و عربی و همچنین فارسی منتشر کردیم.»
به نظر این فعال مدنی سیاست تک زبانی در ایران یک سیاست ناهمخوان با ترکیب جمعیت کشور بوده و به صورت تحقیرآمیز دنبال شده است. وی تاکید می‌کند: «اصل قانون اساسی مربوط به زبان مادری که از زبان‌های محلی حتی نامی هم در آن برده نمی‌شود تابحال اجرا نشده. اما مبارزات مردم برای مطالبات حقوق زبانی خود نیز ادامه داشته و در دوره خاتمی جنبش‌های مدنی غیرفارس شکل گرفت و در ایران ۱۱۰ نشریه دانشجویی به زبان ترکی توسط دانشجویان ترک آذری منتشر شدند.»
شاملی همچنین یادآور می‌شود روحانی در آذربایجان وعده تحصیل به زبان ترکی آذری، تاسیس فرهنگستان ترکی و همچنین احیای دریاچه ارومیه را داده است و مردم در انتظار اجرای این وعده‌ها هستند.
اکثر کارشناسان و آگاهان به مسائل زبان‌های مادری در ایران معتقدند که تدریس زبان مادری در مدارس کشور زمینه قانونی دارد و پافشاری و اراده رئیس‌جمهور برای عملی شدن آن می‌تواند شرایط را برای اجرای این قانون فراهم کند.
از: دویچه وله