جاده‌های یوزکُش ایران؛ ۱۳ یوزپلنگ در ۱۳ سال

۱۴ اردیبهشت امسال یعنی ۳۹ روز پس از تصادف منجر به مرگ «ماجراد»، فیلمی از مشاهده ۳ یوزپلنگ در حاشیه جاده میامی – عباس‌آباد منتشر شد اما این وضعیت سبب نشد تا حادثه ۶ تیر ۱۴۰۲ رخ ندهد. مسئولان سازمان حفاظت از محیط زیست در پی حادثه اخیر اعلام کرده‌اند توله‌ یکساله‌ای که روز ۶ تیر قربانی تصادف شده، توله ماده‌یوزی به نام «هلیا» بود.

در همین حال خبر رسیده که مجید عجمی، محیط‌بان منطقه عباس‌آباد توران، ماده یوزی به نام «مهتاب» را رویت کرده است. توله‌یوزپلنگی که در مرداد سال ۱۴۰۱ در تصادف کشته شد فرزند مهتاب بود و اینک محل مشاهده مهتاب حکایت از دور بودن او از زیستگاهش دارد و همین بیم گذر او از جاده برای بازگشت به آنجا و تصادف احتمالی را تقویت کرده‌است.

محیط‌بانان و متخصصان حیات‌وحش از روی خال‌های یوزپلنگ آنها را شناسایی و نامگذاری می‌کنند، زیرا خال‌های یوزپلنگ نظیر عملکرد انگشت‌نگاری منحصر به فرد است.

نگاهی به حوادث ۱۳ سال اخیر که در آن ۴ یوزپلنگ ماده، ۵ توله و ۳ جنین قربانی شده‌اند، نشان می‌دهد که بازه زمانی حوادث، بهار و تابستان است.

تابستان امسال در حالی آغاز شده که در آستانه عید قربان تردد به مشهد افزایش می‌یابد. همچنین به جز سفرهای تابستانی تقارن تابستان با ماه‌های محرم و صفر که زائران بسیاری راهی مشهد می‌شوند جاده میامی – سبزوار را برای یوزپلنگان مرگبارتر می‌کند.

یکی از مراسم مربوط به این دو ماه در میان خراسانی‌ها به چهل و هشتم معروف است و تجمع بزرگی در مشهد را رقم می‌زند. این به معنای افزایش تردد در جاده‌ میامی – سبزوار هم هست.

زیستگاه‌ یوزپلنگ ایرانی با توجه خصوصیات او پهنه وسیعی از استان‌های سمنان، خراسان بزرگ، یزد و کرمان را شامل می‌شده است که عموما جاده‌سازی قلمروی آنها را محدود و محصور کرده است.

جاده میامی – سبزوار به ویژه در محدوده عباس‌آباد یکی از مهمترین زیستگاه‌های این گونه در معرض انقراض را تکه‌تکه کرده است.

در دهه ۹۰ و در قالب پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی و با توجه به اینکه ۷۰درصد از تلفات یوزپلنگ تصادفات جاده‌ای بود راهکارهای جلوگیری از ادامه این تلفات بررسی شد.

در سال ۱۳۹۷ مجید خرازیان مدیرکل دفتر حیات‌وحش سازمان حفاظت محیط زیست درباره تصادفات جاده به عنوان مهمترین عامل مرگ یوزپلنگ به باشگاه خبرنگاران جوان گفته بود: «بر اساس گزارشات طی ۱۶ سال گذشته ۴۲ قلاده یوز تلف شده‌اند که از این تعداد تلفات حدود ۲۸ قلاده یعنی حدود ۷۰ درصد مربوط به تصادفات جاده‌ای بوده است که در جهت کاهش تلفات، ایمن سازی جاده‌ها و کریدورهای عبوری به خصوص در جاده‌های منتهی به زیستگاه این گونه ارزشمند امری حائز اهمیت است. اما با وجود مشخص بودن راهکار هنوز وزارت راه و شهرسازی حاضر به همکاری در این زمینه نشده است.»

هیچ کس مسئولیت قبول نمی‌کند

۱۸ فروردین امسال خبرگزاری فارس به نقل از علی سلاجقه رییس سازمان حفاظت از محیط زیست نوشت: «به محض رخ دادن آخرین حادثه برای یوزپلنگ آسیایی، اقدامات لازم برای فنس کشی این جاده به طول ۳۴ تا ۳۶ کیلومتر شروع شده است.»

پس از آن ۲۹ فروردین ۱۴۰۲ تعدادی از مدیران مرتبط از سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت راه و شهرسازی در منطقه وقوع تصادف حاضر شدند.

برآورد کارشناسان برای هر کیلومتر فنس‌کشی بین ۳ تا ۴ میلیارد تومان است؛ براساس مطالعات صورت گرفته از مجموعه ۱۹۱ کیلومتر مسیر میامی – سبزوار ۳۶ کیلومتر شامل دو قطعه به ویژه در محدوده روستای عباس‌آباد ضرورت فنس‌کشی فوری دارد. برای این ۳۶ کیلومتر فنس‌کشی بودجه‌ای بین ۱۰۸ تا ۱۴۴ میلیارد تومان نیاز است.

پس از وقوع تصادف اخیر رضا اکبری، معاون راهداری سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای به روزنامه «پیام ما» گفته است: «محیط زیست انتظار داشت که کل مسیر ۷۰ کیلومتری را فنس‌کشی کنیم که به دلایل مالی و چالش‌های نگهداری فنس‌ها، نپذیرفتیم. تیم کارشناسی ما گفته فنس‌کشی این مسیر ۲۰۰ میلیارد تومان بودجه می‌خواهد و به همین دلیل قانع نشده است.»

از سوی دیگر استانداری سمنان و پلیس راه نیز به کاهش سرعت و به کارگیری دوربین‌های ثبت سرعت رضایت نداده‌اند.

در حالی که اگر محدودیت سرعت از ۱۱۰کیلومتر در ۳۶ کیلومتر مورد نظر به ۸۰ کیلومتر کاهش یابد تنها ۱۵ دقیقه به میزان مسافرت جاده‌ای تهران-مشهد افزوده می‌شود.

یکی از دیگر از اقداماتی که برای کاهش وقوع تصادفات جاده‌ای با یوزپلنگ مطرح بود روشنایی جاده در محدوده خطر و ایجاد استراحتگاه و مجتمع‌ اقامتی بین‌راهی برای مسافران بود که هیچ اثری از این دو کار هم دیده نمی‌شود.