فاجعه ورود فاضلاب شهری و صنعتی به خلیج ‌فارس و دریای خزر

مدیرکل دفتر بررسی و مقابله با آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست از تداوم ورود فاضلاب و پساب‌ها به دریای خزر و خلیج‌فارس خبر داد و آن را فاجعه‌بار دانست.

امید صدیقی ورود پساب‌ها در دریای خزر و خلیج‌فارس هم از کشورهای همسایه و هم از‌ ایران را دلیل مشکلات بزرگ زیست‌محیطی اعلام کرد و گفت: «در دریای خزر با چهار کشور و در خلیج‌فارس با هفت کشور دیگر اشتراک وجود دارد که همه آن‌ها مشکل ورود پساب و تخلیه آلودگی فاضلاب شهری و صنعتی به دریا را دارند.»

صدیقی نبودن تصفیه‌خانه در بسیاری از شهرهای ساحلی را موجب ناتوانی در ممانعت از ورود فاضلاب به دریا دانست و گفت در سال ۱۳۸۸ پس از پیگیری‌ های زیاد، مصوبه‌ای از دولت گرفته شد، اما به‌دلیل کمبود بودجه سالانه امکان انجام آن در کوتاه‌مدت ممکن نبود.

مدیرکل دفتر بررسی و مقابله با آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست این بحران را در بخش شمالی کشور و دریای خزر به‌مراتب بیش از خلیج‌فارس دانست.

مسئله ورود فاضلاب به دریای خزر معضلی باسابقه طولانی است که مقام‌های محیط‌زیست و مدیران وزارت نیرو در دوره‌های مختلف وعده اصلاح فوری آن را داده‌اند، اما در عمل آنچه اتفاق افتاده افزایش ورود پساب به دریا بوده است.

معاون دریایی وقت سازمان محیط‌زیست، مردادماه سال ۹۱، از تهیه آیین‌نامه استاندارد تخلیه فاضلاب برای دریای خزر و خلیج‌فارس خبر داد و مدعی شد این استاندارد در پاییز سال ۹۱ برای اجرا به تمام استان‌های ساحلی ابلاغ می‌شود. اما این وعده همانند وعده‌های قبل هرگز به اجرا در نیامد.

معاون وقت محیط‌زیست طبیعی گلستان، در سال ۹۶ با افزایش بوی تعفن در ساحل بندر گز، به مسئله ورود فاضلاب به دریای خزر اشاره کرد و گفت در حالت طبیعی آب رودخانه‌‎ها باید به دریا بریزد، اما در چند سال گذشته به دلیل خشکسالی‌‎‌های پیاپی و بهره‌‎برداری از آب‌های زیرزمینی، تنها فاضلاب شهری وارد دریای خزر می‌شود.

با وجود تمامی این هشدارها و وعده‌ها، روند ورود پساب و فاضلاب به دریاهای شمالی و جنوبی کشور نه‌تنها مدیریت نشده‌، بلکه به گفته کارشناسان محیط‌زیست افزایش یافته است، شدت این موضوع به حدی‌ است که برخی کارشناسان مدعی‌اند در دریای خزر خطر انقراض ماهیان خاویاری وجود دارد.

مهناز ربانی‌ها، مدیرگروه اکولوژی دریاچه خزر، مرداد ۱۴۰۰، ورود آلاینده‌ها ازجمله ورود پساب‌های صنعتی و سموم کشاورزی و ریز‌پلاستیک‌ها را عامل کاهش ذخایر دانسته بود. به گفته ربانی‌ها، چهار گونه ماهی کپور، سفید، کفال و کیلکا با کاهش ذخایر مواجه شده‌اند که این کاهش در ناحیه شرقی دریای خزر شدیدتر است.

با وجود گذشت دو سال از هشدار مدیر گروه اکولوژی دریای خزر، به نظر می‌رسد دولت هیچ برنامه‌ای برای اصلاح شبکه فاضلاب در شهرهای شمالی ندارد.

برخی کارشناسان بر این باورند با توجه به این مسئله که ایران ادعا کرده تنها مسئول ۱۲ درصد آلودگی دریای خزر است، اقدامات ضروری قابل‌انجام خود را به بهانه عملکرد نادرست دیگر کشورهای شریک در آلودگی، به تعویق می‌اندازد.

وزارت نیرو نبود بودجه را عامل به تعویق افتادن اجرای طرح اصلاح شبکه فاضلاب در شهرهای شمالی می‌داند. در حال حاضر از ۹ شهر ساحلی استان گیلان، تنها رشت، انزلی و لاهیجان از تصفیه‌خانه فاضلاب انسانی برخوردارند که این شهرها نیز از تمام ظرفیت ممکن بهره نمی‌برند. همین وضعیت در استان مازندران نیز حاکم است و از ۱۵ شهر ساحلی تنها شش شهر دارای سیستم تصفیه فاضلاب شهری‌اند.

اگرچه شرایط دریای خزر به‌دلیل دسترسی نداشتن به آب‌های اقیانوسی وخیم‌تر از خلیج فارس است، اما کارشناسان محیط‌زیست معتقدند وجود صنایع پتروشیمی در مناطق جنوبی موجب شده است پساب‌های صنعتی وارد‌شده به خلیج فارس ازلحاظ زیست‌محیطی به همان میزان ورود فاضلاب شهری به دریای خزر، تبعات داشته باشند.

کارشناسان وضعیت آلودگی خلیج‌فارس را نیز بحرانی اعلام کرده‌اند. آلودگی‌های نفتی، تخریب سواحل، ورود فاضلاب خانگی و صنعتی، نابودی زیستگاه‌های ساحلی و زباله‌‌های دریایی، مجموعه مخاطراتی‌اند که این بخش از طبیعت در جنوب ایران را تهدید می‌کنند، درحالی‌که دولت هیچ برنامه‌ای برای کنترل و حل آن ندارد.