خبرگزاری هرانا – حق بر محیط زیست و مبانی فلسفی آن، از قواعد حقوق بشر و حقوق طبیعی نشأت گرفته شده است. ابتدایی ترین حق طبیعی انسان در این کره خاکی، «حق حیات» است. اما طی دهه های اخیر به دلیل استفاده بی رویه از منابع طبیعی، عدم نظارت و توجه به مباحث زیست محیطی و الگوهای صحیح، محیط زیست طبیعی به شدت دچار صدماتی شده است. گزارش پیش رو حاصل ثبت ۳۴ واقعه محیط زیستی ایران است که در هفته اخیر منتشر و به هدف آگاهی سازی گردآوری شده است.
به گزارش خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، در هفته ای که گذشت، یک قلاده پوزپلنگ در شاهرود تلف شد. همچنین دوازده شکارچی غیرمجاز و قاچاقچی چوب بازداشت و به مراجع قضائی معرفی شدند. افزون بر این، بر اساس گزارشات منتشر شده، بیش از ۴۵۰ هکتار از منابع طبیعی دچار آتش سوزی شدند. از سوی دیگر شاخص کیفی هوا دستکم در هجده شهر ناسالم و خطرناک اعلام شد. از دیگر اخبار مرتبط با محیط زیست میتوان به تداوم خشکسالی و بحران های فرونشست در مناطق مختلف اشاره کرد؛ در گزارش پیش رو به برخی از آنها پرداخته شده است.
آسیب رسانی به جنبه های مختلف محیط زیست در ایران کماکان ادامه دارد. از طرفی شهروندانی وجود دارند که به دلیل عدم آموزش یا نیازهای مالی دست به تخریب و آسیب رسانی به محیط زیست می زنند و از سوی دیگر نهادهای متولی در تلاش هستند تا از حجم این آسیب ها بکاهند، هر چند این تلاش ها قابل تقدیر است اما به نظر نمی آید میزان آن با شرایط محیط زیستی ایران تطبیق داشته باشد.
حیات وحش
حیات وحش به کلیه جانداران از قبیل پستانداران، پرندگان، خزندگان و دوزیستان و تمام گیاهانی گفته می‌شود که به صورت وحشی و طبیعی بدون دخالت یا کمک انسان بر روی کره زمین زندگی کرده و آب و خوراک خود را خود تأمین میکند. اما دخالت و تصرف انسان در زیستگاه های طبیعی و مصرف بی‌رویه منابع طبیعی بسیاری از گونه های حیاط وحش را در معرض انقراض قرار داده است.
در هفته ای که گذشت، رسانه های رسمی از تلف شدن یوزپلنگ آسیب دیده پارک ملی توران شاهرود خبر دادند.
همچنین رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان سوادکوه اعلام کرد: “لاشه یک قلاده خرس که با شلیک گلوله تلف شده بود در ارتفاعات ورسک سوادکوه پیدا شد.”
علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست از وجود ۲۴ پرنده میش مرغ در پارک ملی دریاچه ارومیه خبر داد و گفت: “این پرندگان درحال زیست، در معرض خطر هستند و در صورت بروز بیماری احتمال انقراض این نوع پرنده خاص نیز وجود دارد.”
بازداشت و محکومیت متخلفان محیط زیستی
یکی از موضوعات مورد بحث محیط زیست مسئله حمایت از منابع طبیعی بوده و از سوی دیگر، حفاظت از جنگل‌ها،حیات وحش و جلوگیری از قاچاق چوب، شکار و صید بی رویه به عنوان بخشی از مقوله حفاظت از منابع طبیعی، و در نهایت حفظ محیط زیست تلقی می‌شود. بسیاری از حیوانات، به دلیل شکار غیرقانونی در معرض خطر قرار دارند.
طی یک هفته اخیر با تلاش محیط بانان و جنگل بانان، نزدیک به چهار تن چوب قاچاق که حاصل جمع آوری دو گزارش منابع رسمی است، در استان های کهگیلویه و بویراحمد و گلستان ضبط شده و در این راستا چهار متهم بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند. همچنین طی این مدت دستکم هشت شکارچی در استان های اردبیل، خراسان شمالی، کرمان، چهارمحال و بختیاری، فارس، تهران و گلستان بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند.
همچنین فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری اعلام کرد: “در چهار ماهه ابتدایی سال‌جاری ۸ هزار و ۷۵۲ کیلوگرم چوب قاچاق در استان کشف شده است.”
از سوی دیگر، رییس اداره حفاظت محیط زیست اردستان از شناسایی و بازداشت چهل و سه شکارچی غیرمجاز در این شهرستان طی یک سال گذشته خبر داد.
حق تنفس و هوای پاک
براساس گزارش‌ها، سالانه تعداد پرشماری از شهروندان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. این مشکل علتی جز سو مدیریت و عدم توجه به کنوانسیون‌ها و قراردادهای بین‌المللی در این زمینه ندارد.
طی هفته ای که گذشت شاخص کیفی هوا در شهرهای تهران ۱۵۶، بجنورد ۴۱۰، اصفهان ۱۶۱، مشهد ۲۰۶، سوسنگرد ۱۳۴، دزفول ۱۰۲، کنگان ۱۸۵، عسلویه ۱۱۷، خورموج ۱۰۵، اهواز ۱۰۳، ماهشهر ۱۲۸، اندیشمک ۱۱۹، شوش ۱۰۳، اراک ۱۱۳، شازند ۱۲۳، ساوه ۴۰۹، قم ۳۰۹ و دشت آزادگان ۱۳۸ ناسالم برای گروه های حساس، ناسالم برای تمام گروه ها، بسیار ناسالم و یا خطرناک اعلام شد.
شاخص کیفی هوا از صفر تا ۵۰ هوای پاک، ۵۱ تا ۱۰۰ هوای سالم، ۱۰۱ تا ۱۵۰ ناسالم برای گروه‌های حساس، ۱۵۱ تا ۲۰۰ ناسالم برای عموم، ۲۰۱ تا ۳۰۰ بسیار ناسالم و ۳۰۱ تا ۵۰۰ خطرناک است.
شاخص کیفی هوا ( Air Quality Index ) معیاری است که غلظت ترکیبات مختلف آلاینده موجود در هوا نظیر مونوکسید کربن، دی اکسید گوگرد، ترکیبات نیتروژن دار، اوزون و ذرات معلق ( ذرات کوچک‌تر از ۱۰ میکرومتر و ذرات کوچک‌تر از ۲.۵ میکرومتر) را که دارای حدود مجاز متفاوت با واحدهای مختلف است به یک عدد بدون واحد تبدیل میکند و وضعیت آلودگی هوا را نمایش می‌دهد.
به طور کلی جنگل‌ها در نتیجه عمل کربن گیری مرتباً گاز کربنیک هوا را که در اثر تنفس موجودات زنده و فعل و انفعالات شیمیایی و آلودگی های محیط زیست وارد هوا می‌شود جذب کرده و گاز اکسیژن را پس می‌دهد. از این رو باید مورد توجه ویژه ای قرار گیرند.
در هفته ای که گذشت، پنج فقره حریق در استانهای البرز، کردستان، فارس، کهگیلویه و بویراحمد و گلستان باعث از بین رفتن بیش از ۴۵۰ هکتار از منابع طبیعی این استان ها شد.
از سوی دیگر، رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور گفت: “از ابتدای امسال تا پایان تیرماه، ۶۴۳ فقره آتش سوزی در سطح مراتع و جنگل های کشور روی داد که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱۳۵ درصد بیشتر است. همچنین در این مدت، چهار هزار و ۱۳۲ هکتار از جنگل ها و مراتع دچار حریق شد که از لحاظ سطح، نسبت به مدت مشابه پارسال ۳۶۱ درصد افزایش نشان می دهد.”
همچنین مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان اعلام کرد: “در چهار پنج ماه ابتدایی امسال حدود ۱۸ آتش‌سوزی با مساحت ۶۳.۸۶ هکتار در خوزستان رخ داده است. این آتش‌سوزی‌ها در پارک ملی کرخه، پارک ملی دز، مناطق حفاظت شده مانند شیمبار و میشداغ بوده‌اند.”
فقدان مدیریت بارش های حداقلی؛ خشکسالی و از بین رفتن منابع آبی
خشکسالی می‌تواند باعث عدم توازن در میزان آب و در نتیجه آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کاهش عمق آبهای سطحی و خاک مرطوب شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حد معمول در مدت معین بیشتر شود. عدم مدیریت صحیح منابع آبی در کشور، اثرات جبران ناپذیر این مهم را عمیقتر میکند.
همچنین یک عضو هیئت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان گفت: “طبق تحقیقات آینده پژوهی که در زمینه خشکسالی انجام شده در ۲۵ سال آینده، نیمه جنوبی کشور ایران خالی از سکنه خواهد بود و اگر با همین روند پیش برویم ۲۵ سال دیگر کرمان نیز همین‌گونه می‌شود.”
افزون بر این، مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان با اشاره به وضعیت آبگیری تالاب‌های این استان، گفت: “با توجه به گرمای هوا و تبخیر شدید، اگر حق‌آبه‌ها اختصاص داده نشود متاسفانه احتمال دارد وضعیت تالاب‌های خوزستان رو به افول برود و در نتیجه خدمات اکوسیستمی آنها کاهش یابد.”
مدیرعامل شرکت آبفا استان کرمان با اشاره به کمبود آب در روستاهای شهرستان عنبرآباد، عنوان کرد: “۱۱۴ روستا در شهرستان عنبرآباد از شبکه آب آشامیدنی سالم برخوردارند و متاسفانه انشعابات غیر مجاز و استفاده غیرمجاز از آب شرب توسط برخی از شهروندان ۱۷ روستا در عنبر آباد را دچار مشکل کرده است.”
بحران فرونشست زمین در ایران
یکی از مسائلی که در اثر برداشت بی‌رویهٔ آب زیرزمینی رخ می‌دهد، فرونشست زمین است. امری که به گفته برخی از کارشناسان، عدم مدیریت آب های سطحی موجود توسط مسئولان متولی و نهایتا اقدام به برداشت بیش از حد از آبهای زیرزمینی، رشد به سزایی به آن می بخشد. نشست زمین باعث ایجاد شکاف‌های عمیق در سطح زمین، کج شدن لوله‌های چاه، خرابی ساختمان‌ها و نهایتا ایجاد تلفات جبران ناپذیر برای انسان ها و دیگر موجودات زنده می شود.
معاون پیشگیری و کاهش خطر سازمان مدیریت بحران شهر تهران اعلام کرد که تهران هرسال ۱۳ سانتی متر فرونشست میکند.
به گفته اسماعیل سلیمی، “تهران رکورددار فرونشست زمین در جهان است. بر اساس آمار در جنوب، مرکز و دشت‌های غرب و جنوب غرب استان تهران شاهد بیشترین فرونشست هستیم. فرونشست زمین در ایران بیش از پنج برابر میانگین جهانی است. حدود هشت میلیون واحد مسکونی در سراسر کشور در مناطق فرونشست در معرض خطر قرار دارند. فرونشست در تهران یک موضوع جدی است و در جنوب غرب تهران شایع تر و قابل توجه تر است. فرونشست زمین در تهران یک «بمب بی صدا» است.”