سپیده اشرفی
گزارش فرهیختگان از تلف شدن میعانات گازی در یک پروژه دولت گذشته
جزیره‌ای که روزگاری جلال آل‌احمد آن را «دُرِ یتیم خلیج‌فارس» خوانده بود، حال بدون توجه مسئولان در حال به تن کردن لباسی است که روزگاری این نویسنده از آن یاد کرده بود. در جزیره خارک پروژه‌ای است که با وجود گذشت ۶ سال از آغاز به کار خود، هنوز به هدف مورد نظر دست نیافته و سالانه ۱/۸ میلیارد دلار میعانات گازی را می‌سوزاند. این اتفاق در شرایطی است که گزارش‌های اخیر گمرک از صادرات میعانات گازی حاکی از آن است که این بخش از صادرات روندی نزولی دارد. هرچند به نظر می‌رسد استفاده مناسبی از فرصتی که برای رشد صادرات در این بخش وجود دارد، نشده و کماکان بدون استفاده باقی مانده است.
پروژه NGL (مایعات گاز طبیعی) خارک که در زمان دولت نهم آغاز به کار کرده بود، هنوز به نتیجه نرسیده و مجتمع پتروشیمی که بر اساس گازهای به دست آمده از این پروژه باید احداث می‌شد، در نیمه راه متوقف شده است. بر این اساس و طبق اعلام مدیر یک شرکت خصوصی در حوزه انرژی، روزانه ۵۰ هزار بشکه میعانات گازی در این پروژه می‌سوزد که با احتساب نرخ حدود ۱۰۰ دلاری برای هر بشکه از این میعانات گازی، باید گفت که هر روز پنج میلیون دلار میعانات گازی در پروژه NGL خارک می‌سوزد. این رقم در یک سال ۱/۸ میلیارد دلار می‌شود که با احتساب نرخ سه هزار تومانی برای هر دلار می‌توان این رقم را حدود ۵/۵ هزار میلیارد تومان تخمین زد. این میزان هدررفت در شش سال معادل ۱۰/۸ میلیارد دلار یا ۳۳ هزار میلیارد تومان می‌شود. این رقم حاکی از سوختن فرصت‌های صادراتی برای میعانات گازی است.
هدف پروژه خارک چه بود؟
درست در میانه راه دولت نهم بود که وعده بهره‌برداری از پروژه‌ای از سوی مسئولان وقت بر سر زبان آمد و ۶ سال بعد و در سال ۹۲ نیز خبری از به نتیجه رسیدن آن نشد. در پروژه NGL (گاز طبیعی مایع) خارک که در زمان دولت نهم آغاز به کار کرد، هدف جمع‌آوری روزانه ۶۰۰ میلیون فوت مکعب عنوان شده بود. بر این اساس با راه‌اندازی چنین پروژه‌ای، از سوزانده شدن روزانه ۴۰۰ میلیون فوت مکعب گاز همراه مناطق بهرگان و خارک جلوگیری شده و گازهای به دست آمده به خارک منتقل می‌شد.
صحبت‌هایی نیز درخصوص صادرات نفت به دست آمده از این پروژه صورت گرفته بود. تمام این وعده‌ها در حالی است که بعد از ۶ سال و در سال ۹۲ شاهد هدررفت میلیونی گازهای این پروژه هستیم. به اذعان بسیاری از کارشناسانی که از این منطقه بازدید داشته‌اند، گاز مورد نظر این پروژه همچنان می‌سوزد، آن هم بدون آنکه استفاده‌ای از آن شود. این مساله‌ای است که پیروز موسوی، مدیرعامل شرکت پایانه‌های نفتی ایران نیز آن را در گفت‌وگوی کوتاهی با فرهیختگان تایید کرده است. وی به فرهیختگان گفت: این مساله در حوزه مدیریت شرکت نفت فلات قاره است اما تا جایی که می‌دانم در بسیاری از پروژه‌ها وضع این‌گونه است و گازها و میعاناتی بدون استفاده، هدر می‌رود و می‌سوزد. در همین حال، نکته مهم‌تری که در مورد این پروژه باید عنوان کرد، سولفوری است که در گازهای مشتعل در این منطقه وجود دارد. طبق برآورد برخی از مسئولان، حدود ۱۸۰۰ تن گوگرد در روز طی سوختن گازهای این پروژه می‌سوزد که آلودگی‌های زیست‌محیطی بسیاری را نیز برای منطقه به همراه داشته است. این در حالی است که پیش از این وعده‌های بی‌شماری درخصوص جلوگیری از هدررفت و سوختن گازهای پروژه NGL مطرح شده بود.
میعاناتی که می‌سوزند!
موضوع قابل توجه دیگر پروژه NGL خارک، مساله سوختن میعانات گازی است، موادی که ارزش آن از نفت هم بالاتر است و بدون در نظر گرفتن راهکاری برای احیای آن، به صورت میلیونی در پروژه NGL خارک می‌سوزد و سالانه هزاران میلیارد تومان از سرمایه های کشور را دود می‌کند. علی فاطمی، فعال حوزه انرژی در همین رابطه به فرهیختگان گفت: این میزان میعانات گازی می‌توانست فرصت‌های مناسبی را در بازارهای صادراتی احیا کند. اهمیت این بازار صادراتی از آن جهت است که ارزش میعانات گازی و صادرات آن از صادرات نفت خام هم بیشتر است. این درست همان چیزی است که پیش از این بسیاری از دولت‌ها تحت عنوان ممانعت از خام‌فروشی آن را مطرح کرده بودند و حال به نظر می‌رسد که راحت‌ترین راه برای رسیدن به این هدف، سوختن این محصولات خام است.
چقدر سرمایه لازم است؟
در کنار استفاده از گاز و میعانات گازی این پروژه، باید به واحدهای جانبی این طرح نیز اشاره کرد که شامل بخش‌هایی از جمله نیروگاه و یوتیلیتی می‌شود که قرار بود مرحله به مرحله به بهره‌برداری برسد. این پروژه بخش‌های مختلفی را داراست که شامل سه خط لوله دریایی و سه ایستگاه تقویت فشار گاز می‌شود و قرار بود به عنوان بزرگ‌ترین طرح جمع‌آوری گازهای همراه نفت در خلیج فارس، روزانه ۶۰۰ میلیون فوت‌مکعب از گازهای همراه نفت مناطق خارک و بهرگان را به سمت خارک هدایت کند. پیش از این برخی مقامات دولتی، سرمایه مورد نیاز برای اجرا و راه‌اندازی طرح NGL خارک را حدود ۱/۲ میلیارد یورو برآورد کرده بودند. با این حال، فاطمی معتقد است که سرمایه لازم برای این کار در حدود ۱/۵ میلیارد دلار است. این رقمی است که گفته می‌شود برای بخش خشکی این پروژه برآورد شده و با یک شرکت فرانسوی به نتیجه رسیده بود که درنهایت متوقف شد. گفته می‌شد قرار است بخشی از این سرمایه از سوی بانک ملت، صندوق توسعه ملی و شرکت نیکو تامین شود.
این در حالی است که پیش از این ژاپن قصد داشت بخشی از سرمایه لازم برای اجرای این پروژه را در دست بگیرد. بر همین اساس هم بود که مناقصه‌ای برگزار شده و برنده مناقصه نیز همین شرکت ژاپنی بود. با این حال با دخالت قطری‌ها، این شرکت ژاپنی از تامین سرمایه پروژه کنار رفت و درنهایت داخلی‌ها ناچار به توسعه پروژه شدند. پیشتر، محمود زیرکچیان‌زاده، مدیرعامل شرکت نفت فلات قاره ایران رقمی در حدود سه میلیارد دلار را برای خاموش کردن مشعل واحدهای تولیدی نفت و گاز عنوان کرده بود.
مزیت‌های پروژه
از جمله مزیت‌هایی که باید برای پروژه NGL خارک برشمرد، استفاده از محصولاتی همچون اتان، پروپان، پنتان، بوتان و گاز طبیعی است که در گازهای این پروژه وجود دارد و در شرایط فعلی در حال سوختن است. راه‌اندازی طرح NGL خارک یک زنجیره ارزش از محصولات پایین‌دستی را در این جزیره ایجاد می‌کند که مصداق عملی سیاست جلوگیری از خام‌فروشی منابع نفتی است. همچنین بخشی از این گاز به صورت متان برای تولید متانول به پتروشیمی خارک، بخشی از اتان آن به الفین گناوه و بخش دیگری از این گاز به خط لوله سراسری ارسال می‌شود. گفته می‌شود با اجرای پروژه مکانسیم توسعه پاک در میدان‌‌های سروش و نوروز روزانه از سوزاندن حدود ۴۰ میلیون فوت‌مکعب گاز جلوگیری و با جایگزینی گاز در نیروگاه خارک، نزدیک به ۱/۵ میلیون بشکه در مصرف گازوئیل صرفه‌‌جویی می‌شود. با این حال، تاخیر در تکمیل این پروژه در شرایطی است که پیش از این شرکت نفت فلات قاره وعده داده بود که مرحله نهایی این طرح در سال ۹۳ به نتیجه می‌رسد.
فرصت‌هایی که سوخته است
سابقه فعالیت‌های نفتی ایران نشان می‌دهد نفت که از چاه استخراج می‌شد، گازهای همراه با آن می‌سوخت و هیچ استفاده‌ای از آن نمی‌شد. به عنوان مثال در خلیج فارس، گازهایی که از اکتشاف در برخی میادین به دست می‌آمد به صورت درجا سوزانده می‌شد. با این حال، برخی پروژه‌های جدید این‌گونه طراحی شده که از این گازها برای مصارف داخلی یا صادراتی استفاده شود. در پروژه‌ای مانند NGL خارک به دلیل وجود برخی سکوهایی که در کنار جزیره قرار دارد، مساله جداسازی و استفاده از گاز به دست آمده، تعریف شده بود. یعنی باید گاز حاصل از این پروژه به سمت سکوهای حاشیه جزیره رفته و بعد از کمپرس شدن و جداسازی، برای استفاده در یک مجتمع جدید ارسال می‌شد. این مجتمع که بر اساس گازهای به دست آمده از پروژه فوق، تعریف شده بود درنهایت به کلی متوقف شد، چرا که گازهایی که باید خوراک آن می‌شد، همچنان در حال سوختن است. برخی معتقدند که پروژه NGL خارک را باید تنها یکی از هزاران پروژه‌ای دانست که گازهای به دست آمده از آن به کلی هدر می‌رود. جزیره خارک در فاصله ۵۷ کیلومتری شمال غربی بوشهر قرار دارد که نخستین بار با اکتشاف نفت در خلیج فارس و فعال شدن شرکت آیپک در سال ۱۳۳۸ برای استخراج نفت در این منطقه، عملیاتی شد. در حال حاضر این منطقه ظرفیت تولیدی به میزان ۳۴۵ هزار بشکه در روز از میادین درود، ابوذر و فروزان را دارد.