در پنجاه سال گذشته هفت تُن زباله در مریخ به جا گذاشته شده است
تاکنون پای بشر به سیاره سرخ باز نشده و هیچ انسانی قدم بر خاک مریخ نگذاشته است. با وجود این، در پنجاه سال گذشته بیش از هفت تُن زباله در مریخ به جا گذاشته شده است.
«کانورسیشن» در گزارشی در همین باره، با اشاره به کار تحقیقی «کاگری کیلیچ»، پژوهشگر و استاد دانشگاه ویرجینیای غربی، مینویسد که او با محاسبه جرم همه مریخنوردها و مدارگردهای فرستاده شده به مریخ و همچنین جرم کاوشگرهایی که هماکنون در سیاره سرخ مشغول به کار اکتشافیاند، به نتایج جالبی رسیده است که نشان میدهد میزان زبالههای فضایی که انسان از خود روی این سیاره به جا گذاشته از مرز ۷ تُن گذشته است. این زبالهها از ۱۴ برنامه فضایی جداگانه و ۱۸ سازه فضایی که به مریخ فرستاده شدهاند به جا مانده است. بسیاری از ماموریتهای فضایی نیز همچنان ادامه دارد.
به گفته او، بخش زیادی از این زبالهها را سختافزارهای دور ریختهشده و فضاپیماهای غیرفعال و همچنین فضاپیماهایی تشکیل میدهد که به هر دلیل بر سطح مریخ سقوط کردهاند.
دانشمندان همواره از این میزان آلودگی و به جا گذاشتن زباله در مریخ اظهار نگرانی کردهاند و بهخصوص بیم داشتهاند که مبادا این زبالههای فضایی روی نمونههای گردآوری شده مریخنورد «پرسویرنس» (Perseverance، به معنای پشتکار) نیز اثر بگذارد.
به گفته دانشمندان، در برخی موارد، به جا ماندن زباله در مریخ ناگزیر است. دلیل آن هم این است که فضاپیماها قطعاتی دارند که باید دور انداخته شوند تا فضاپیما بتواند از جو (اتمسفر) سیاره خارج شود. کیلیچ در گزارشش مینویسد ناسا تایید کرد که فضاپیمای پرسویرنس در اواسط اوت ۲۰۲۲ تصویری از تکه زبالهای منتشر کرد که در حین فرودش به سطح مریخ بیرون افتاده بود و توری عجیبی نیز دور آن پیچیده بود. این نخستین بار نبود که دانشمندان زباله در سطح مریخ پیدا کرده بودند.
در واقع، هر کاوشگری که به مریخ فرستاده میشود نیاز به سازهای دارد که از فضاپیما محافظت کند. این سازه شامل یک سپر گرمایی است که برای عبور سفینه از جو سیاره طراحی و ساخته شده و نیز یک چتر نجات و سختافزار فرود تا به فضاپیما کمک کند بتواند بهآرامی بر سطح مریخ فرود بیاید.
فضاپیماها هنگام کاهش ارتفاع و فرود قطعات مربوط به این سازه را دور میاندازند. این قطعات ممکن است در مکانهای مختلفی روی سطح سیاره سرخ بیفتند. مثلا، ممکن است سپر گرمایی را در یک جا و چتر نجات را در جایی دیگری بتوان پیدا کرد.
این زبالهها هنگامی که به سطح مریخ برخورد میکنند به قطعاتی کوچکتر تبدیل میشوند، همانطور که در فرود کاوشگر پرسویرنس در سال ۲۰۲۱ دیدیم. از این رو، در سالهای اخیر، زبالههای فضایی بسیاری در جای جای مریخ کشف شده است. کاوشگر پرسویرنس در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۲ پتوی گرمایی به جا مانده بزرگ و براقی را در فاصله ۲ کیلومتری از محل فرود شناسایی کرد. مریخنورد کیوراسیتی در سال ۲۰۱۲ و مریخنورد آپورچونیتی در سال ۲۰۰۵ نیز با زبالههای به جا مانده از خود مواجه شدند.
فضاپیمای سقوط کرده و از کار افتاده
گزارش کیلیچ همچنین ضمن اشاره به اینکه ۹ فضاپیمای غیرفعال روی سطح مریخ وجود دارد، این دستگاهها را نوع دیگری از زبالهها معرفی میکند. بر اساس این گزارش، فرودگر مارس۳، فرودگر مارس ۶، فرودگر وایکینگ ۱، فرودگر وایکینگ ۲، مریخنورد سوجورنر، فرودگر مفقودشده بیگل ۲، فرودگر فینیکس، مریخنورد اسپیریت، و جدیدترین نمونه از فضاپیماهای مرده، مریخنورد آپورچونیتی، از این نوع زبالهها هستند.
البته در بهکارگیری اصطلاح زباله باید کمی احتیاط کرد. طبیعتا اجرام به جا مانده در مریخ دچار فرسایش و تخریب میشوند. مثلا، برخی از قسمتهای چرخهای آلومینیومی مریخنورد کیوراسیتی احتمالا در امتداد مسیر فرود مریخنورد پراکنده شدهاند.
برخی از زبالهها نیز کاملا آگاهانه و هدفمند و عامدانه در مریخ رها میشوند. برای نمونه، پرسویرنس در ژوییه ۲۰۲۱ یک متهاش را روی سطح مریخ رها کرد تا آن را با قطعهای جدید عوض کند و بتواند به جمعآوری نمونهها ادامه دهد.
فضاپیماهای سقوطکرده و قطعات آنها یکی دیگر از منابع مهم زباله در مریخاند. تا کنون دستکم دو فضاپیما روی مریخ سقوط کردهاند و چهار فضاپیمای دیگر نیز، پیش یا بلافاصله پس از فرود، تماسشان با پایگاه اصلی قطع شده است. در واقع، فرود ایمن به سطح این سیاره سختترین بخش هر ماموریت فرود روی مریخ است. واقعیت این است که فرود آمدن بر مریخ همیشه پایان خوبی ندارد.
این گزارش میافزاید اگر جرم همه فضاپیماهایی را که تا کنون به مریخ فرستاده شدهاند جمع کنیم، به حدود ۹۷۹۹ کیلوگرم میرسد. سپس، کافی است که جرم سفینههای کنونی و مستقر روی مریخ، یعنی ۲۸۶۰ کیلوگرم، را از آن کم کنیم. در نتیجه، خواهیم دید که ۷۱۱۹ کیلوگرم زباله فضایی در مریخ رها شده است.
چرا زبالههای رها شده در مریخ مسئله مهمی است؟
نگرانی اصلی دانشمندان در مورد زبالههای رها شده در مریخ از خطری است که این زبالهها برای ماموریتهای کنونی و آتی خواهند داشت. دانشمندان و تیمهای پژوهشی مریخنورد پرسویرنس در حال ثبت جزئیات همه زبالههاییاند که روی سطح مریخ پیدا میکنند. دانشمندان پس از پیدا کردن این زبالهها، بررسی میکنند که آیا این زبالهها ممکن است نمونههایی را که مریخنورد پرسویرنس جمعآوری میکند آلوده کنند یا خیر.
مهندسان ناسا همچنین بررسی کردهاند که آیا ممکن است پرسویرنس در لابهلای زبالههای به جا مانده گیر کند یا نه. بررسیهای آنها نشان میدهد که احتمال چنین پیشامدی کم است. کاگری کیلیچ میگوید علت اصلی و دلیل واقعی اینکه زبالههای به جا مانده در مریخ اهمیت دارد، جایگاه تاریخی آنهاست. این فضاپیماها و قطعات آنها نمادی از عزم و اراده و تلاش انسان برای اکتشاف در سیارههای دیگر است.