این آتشکده مهمترین نیایشگاه شمال شرق ایران در دوران ساسانی بوده است
باستانشناسان در محوطه باستانی «بازه هور» در ۷۵ کیلومتری شهر مشهد، زوایای ناشناخته چهارطاقی معروف این محوطه باستانی را که نیایشگاه بهیادگارمانده از دوران ساسانیان است، کشف کردند. در نتیجه این کاوشها، اطلاعات مهمی درباره تاریخ و فرهنگ ایران قبل از اسلام به دست خواهد آمد.
لباف خانیکی، سرپرست هیئت کاوشهای باستانی این محوطه تاریخی، گفت که علاوه بر قطعات متعدد ظروف سفالی و شیشهای، اطلاعات ارزشمندی درباره ماهیت این آتشکده و بانیان آن از قطعات گچ مکتوب به خط فارسی میانه نیز به دست خواهیم آورد.
به گفته این باستانشناس، کاوشهای اخیر نشان میدهد فضای داخلی آتشکده با گچبریهای نفیس تزیین شده و هسته مرکزی آن نیز از آجر و گچ مرغوب است.
خانیکی به خبرگزاری ایسنا گفت: «یافتههای فصل اخیر بیانگر آن است که بر دیوارهای این آتشکده با استفاده از گچبری، صحنههایی از بار عام اشخاص صاحبمنصب و احتمالا دیهیم بخشی، ضیافت، شکار و اجرای مراسم آیینی نمایش داده شده بود که بخش عمدهای از آنها بر اثر رخدادهای طبیعی و مداخلات انسانی آسیب دیده و از بین رفتهاند.»
سرپرست هیئت باستانشناسی بازه هور گفت: «اینک در نتیجه شش فصل کاوش در محوطه تاریخی بازه هور، جزئیات پلان اصلی چهارطاقی سنگی و آتشکده جبهه جنوبی کاملا شناخته شده و اطلاعات ارزشمندی درباره تاریخ و هنر خراسان در سدههای منتهی به دوران اسلامی در اختیار قرار داده است.»
لباف خانیکی در ادامه نیز افزود: «وسعت نیایشگاه در کنار کیفیت مصالح، سبک و موضوع تزیینات معماری، موقعیت جغرافیایی و نحوه بهرهبرداری از فضاهای معماری آشکار میکند که این آتشکده مهمترین نیایشگاه شمال شرق ایران در دوران ساسانی بوده است.» به گفته او، تحقیقات درباره شناسایی ماهیت دقیق این آتشکده کماکان ادامه دارد.
هیئت باستانشناسی بازه هور در نزدیکی شهر مشهد و در مجاورت روستای رباط سفید خراسان رضوی مستقر شدهاند. کاوشهای باستانشناسی در این منطقه از سال ۱۳۹۳ آغاز شده است و تاکنون نیز ادامه دارد.
محوطه باستانی «بازه هور»، عرصهای به وسعت ۲۰ هکتار و شامل یک سکونتگاه، یک گورستان و دو نیایشگاه مذهبی است. این مجموعه بیشتر به واسطه چهارطاقی سنگی که در جبهه شمالی آن قرار دارد، شهرت یافته است. «بازه» در گویش مشهدی به معنای «دهنه بین دو کوه » و «هور» هم در زبان فارسی به معنای «خورشید» است.
چهارطاقی بازه هور روی تپهای با ارتفاع حدود ۱۳ متر قرار دارد و در سال ۱۳۱۰ بهعنوان نخستین بنای ثبتی خراسان، به شماره ۳۹ در فهرست آثار ملی ثبت شد. آرتور اپهام پوپ، شرقشناس آمریکایی، معتقد است که سقف نیمدایره این بنا، کهنترین گنبد جهان است.
کاوشهای باستانشناسی که از سال ۱۳۹۷ در جبهه جنوبی این محوطه آغاز شد، به شناسایی بقایای معماری یک آتشکده ساسانی انجامید که تا اوایل دوران اسلامی فعال بوده، ولی در اثر زلزلهای مهیب ویران شده است.