دالغا خاتین‌اوغلو
ایران در هفت ماه سال جاری خورشیدی حدود هزار مگاوات نیروگاه برقی جدید راه‌اندازی کرده که تنها ۳۳ مگاوات آن از نوع خورشیدی و بادی و ۱۱۶ مگاوات آن از نوع “چرخه ترکیبی” با راندمان نسبتا بالا است.
این در حالی است که بنا بر برنامه‌ریزی دولت، قرار بود امسال بیش از ۵ هزار مگاوات نیروگاه جدید راه‌اندازی شود و نیمی از آنها نیروگاه تجدیدپذیر باشد.
به نظر می‌رسد بخش بزرگی از اهداف دولت ابراهیم رئیسی برای رشد تولید برق تنها جنبه تبلیغاتی دارد، به‌طوری که برای نمونه در سال جدید وزارت نیرو راه‌اندازی دو هزار و ۶۰۵ مگاوات نیروگاه خورشیدی و بادی را هدف‌گذاری کرده؛ در حالی که در هفت ماه سال تنها ۳۳ مگاوات نیروگاه خورشیدی و بادی جدید راه‌اندازی شده است. به عبارتی، تنها حدود یک درصد از اهداف این برنامه محقق شده است.
هدف‌گذاری چنین حجمی از رشد تولید برق خورشیدی و بادی اصولا در توان فنی و مالی شرکت‌های داخلی ایران نیست و تحقق آن مستلزم قراردادهای چند میلیارد دلاری با شرکت‌های بزرگ بین‌المللی، همچنین صرف چند سال زمان است.
دقیقا مشخص نیست دولت‌های ایران چرا سالانه حجم عظیمی از رشد تولید برق خورشیدی و بادی را هدف‌گذاری می‌کنند، بدون اینکه حتی بخش اندکی از آن تحقق یابد.
همچنین بررسی جزئیات آمارهای وزارت نیرو نشان می‌دهد که بخش بزرگی از نیروگاه‌های تجدیدپذیر موجود در ایران عملا غیرفعال است. برای نمونه، آمارهای وزارت نیرو نشان می‌دهد که سهم نیروگاه‌های تجدیدپذیر از ظرفیت عملی تولید برق ایران ۱.۵ درصد و حدود ۱۱۰۰ مگاوات است.
اما در عمل انرژی برقی تولیدشده از نیروگاه‌های تجدیدپذیر ایران همواره تنها نیم درصد از کل تولید برق این کشور را تشکیل می‌دهد.
برای توضیح دقیق‌تر، مثلا کل تولید برق ایران در مهرماه ۳۲.۷ تراوات ساعت بوده که کمتر از ۰.۲ تراوات ساعت آن از نیروگاه‌های تجدیدپذیر تولید شده است. در هفت ماه سال جاری نیز وضعیت مشابهی دیده می‌شود. این وضعیت در نیروگاه‌های دیگر کشور نیز دیده می‌شود.
برای مثال، آمارهای وزارت نیرو نشان می‌دهد که ظرفیت نیروگاه‌های برقی کشور ۹۲ هزار مگاوات است، اما قدرت عملی شبکه سراسری به ۷۱ هزار مگاوات نیز نمی‌رسد؛ یعنی ۲۳ درصد از ظرفیت نیروگاهی کشور عملا به خاطر فرسودگی و کهنگی از رده خارج شده است.
مقامات ایران طی سال‌های گذشته بارها اعلام کرده‌اند که این کشور در زمان پیک مصرف تابستان با ۱۴ هزار مگاوات کسری برق مواجه است.
صفر شدن صادرات خالص برق
در حالی که ایران در نیمه دهه گذشته سالانه بیش از ۸ تراوات ساعت صادرات خالص برق داشت، سال گذشته این رقم به یک تراوات ساعت سقوط کرد.
محمد اله‌داد، معاون انتقال و تجارت خارجی شرکت مدیریت تولید، انتقال و توزیع نیروی برق ایران نیز روز چهارشنبه ۲۶ آبان برای اولین بار اعلام کرد، تراز تجارت برق کشور به صفر رسیده است.
به نظر می‌رسد به خاطر پنهان نگه‌داشتن این موضوع، وزارت نیرو از ابتدای تابستان امسال آمار صادرات و واردات برق را از گزارش‌های ماهانه خود حذف کرده است.
ترکیه که تا نیمه دهه گذشته واردکننده برق ایران بود، سال گذشته ۳.۵ برابر ایران صادرات برق داشت و حتی صادرات برق جمهوری آذربایجان نیز پارسال به سطح صادرات برق ترکیه رسید.
علت تبدیل شدن ترکیه به کشور صادرکننده برق، جهش چشمگیر در تولید برق بادی و خورشیدی این کشور است. در حالی که سهم این نیروگاه‌های پاک در تولید برق ایران تنها نیم درصد است، منابع انرژی خورشیدی و بادی یک‌چهارم تولید برق ترکیه را تشکیل می‌دهد.
جمهوری آذربایجان نیز چندین نیروگاه تجدیدپذیر افتتاح کرده و اخیرا قراردادهای عظیم با شرکت‌های بین‌المللی برای راه‌اندازی بیش از سه هزارمگاوات نیروگاه خورشیدی و بادی تا دو سال آینده امضا کرده و در نظر دارد تا سال ۲۰۳۰ تولید برق از منابع تجدیدپذیر را به ۱۰ هزار مگاوات (۱۰ برابر نیروگاه اتمی بوشهر) برساند.
به صفر رسیدن صادرات خالص برق ایران در حالی است که بنابر گزارش وزارت نیرو، حجم آب ورودی سدهای کشور به خاطر افزایش بارندگی‌ها حدود ۴۰ درصد افزایش یافته و تولید برق آبی ایران در هفت ماه سال جاری رشدی ۵۵ درصدی نشان می‌دهد.
نیروگاه‌های برق‌آبی ایران در این مدت ۱۶.۷ تراوات ساعت برق تولید کرده‌اند که شش تراوات ساعت بیشتر از دور مشابه سال گذشته است. اما کسری برق ایران به حدی بوده که این موضوع نه تنها کمکی به رشد صادرات برق نکرده، بلکه صادرات خالص برق این کشور برای اولین بار طی دهه‌های گذشته به صفر رسیده است.
راندمان پایین نیروگاه‌ها و اتلاف برق شبکه
نیروگاه‌های حرارتی که با مازوت، گازوئیل و گاز کار می‌کنند، سهمی بالای ۹۰ درصدی در کل تولید برق ایران دارند.
حدود سه‌چهارم نیروگاه‌های حرارتی ایران از نوع گازی یا بخاری هستند که راندمان آنها حدود ۳۰ درصد است. ایران از دو دهه پیش تبدیل این نیروگاه‌ها به نیروگاه‌های نوع “چرخه ترکیبی” با راندمان ۴۵ درصد را هدف‌گذاری کرده بود، اما نه تنها توفیقی در این کار نداشت، بلکه در هفت ماه سال جاری تنها ۱۶ درصد از نیروگاه‌های تازه راه‌اندازی‌شده در کشور از نوع چرخه ترکیبی بوده و باز هم بخش اعظم نیروگاه‌های تازه ایران از نوع گازی است.
راندمان پایین نیروگاه‌های کشور عملا بخش عظیمی از گاز و سوخت‌های مایع را نه تنها هدر می‌دهد، بلکه با تولید حجم بزرگی از گازهای گلخانه‌ای باعث آلودگی شدید هوا می‌شود.
از طرف دیگر، بر اساس آمارهای وزارت نیرو و مرکز پژوهش‌های مجلس، حدود ۱۳ درصد از برق تولیدی ایران در شبکه فرسوده انتقال و توزیع هدر می‌رود. در مقام مقایسه، ایران به اندازه نیمی از مصرف خانوارهای کشور تنها در شبکه انتقال و توزیع اتلاف برق دارد.
میزان هدررفت برق در شبکه فرسوده ایران سالانه حدود ۴۸ تراوات ساعت است که معادل ۱۳ برابر صادرات برق ترکیه یا جمهوری آذربایجان در سال گذشته میلادی است.
ایران طی دو دهه گذشته در نوسازی شبکه برق نیز توفیقی نداشته و کماکان بخش قابل توجهی از برق تولیدی این کشور بدون اینکه به دست مصرف‌کننده برسد، در همان شبکه فرسوده انتقال و توزیع تلف می‌شود.
نوسازی شبکه برق نیاز به تکنولوژی بالا یا سرمایه‌گذاری هنگفت ندارد و معلوم نیست چرا این موضوع هرگز در اولویت‌دولت‌های ایران قرار نگرفته و نمی‌گیرد.
از: دویچه وله