فرامرز داور
سخنگو سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ایران گفته حمله ۱۵مهر۱۴۰۲ حماس به اسراییل، «یکی از انتقام‌های محور مقاومت» بابت ترور «قاسم سلیمانی»، فرمانده کشته شده نیروی قدس سپاه است، در‌حالی‌که «علی خامنه‌ای» سه روز پس از این حمله گفته بود هدف قرار دادن اسراییل کار خود حماس بوده و جمهوری اسلامی ایران در آن نقشی نداشته است.
هرچند حماس اظهارات سخنگو سپاه را رد کرده و گفته حمله ۱۵مهر این گروه «واکنش به اشغالگری و تجاوزگری علیه ملت فلسطین و اماکن مقدسه است»، اما بالاخره این پرسش مطرح است که جمهوری اسلامی بر گروه شبه‌نظامی حماس کنترل دارد و بابت عملیات آن مسئول است یا نه؟
***
تردیدی در این نیست که جمهوری اسلامی ایران از گروه حماس حمایت می‌کند. علی خامنه‌ای گفته است که این جمهوری اسلامی حتی این گروه را مسلح کرده و در دوره فرماندهی قاسم سلیمانی، به آن‌ها آموزش نظامی و سلاح داده است.
مقام‌های حماس تایید کرده‌اند که حکومت ایران از این گروه حمایت مالی می‌کند و ازجمله «محمود الزهار» که زمانی وزیر خارجه حماس بوده، از سلیمانی میلیون‌ها دلار پول نقد در تهران دریافت کرده است.
فرماندهان سپاه پاسداران، پرچم گروه های شبه نظامی را که از آن با عنوان «محور مقاومت» یاد می‌کنند، در کنار پرچم ایران و پرچم سپاه به‌عنوان یک مجموعه به هم پیوسته قرار می‌دهند و به اشاره و صراحت می گویند که آن‌ها تحت فرمان فرماندهی کل قوای مسلح جمهوری اسلامی، یعنی خامنه‌ای قرار دارند. این گروه در تهران نماینده رسمی دارد که جمهوری اسلامی از آن با عنوان «سفیر حماس» یاد می‌کند.
درباره کنترل جمهوری اسلامی بر گروه‌های شبه‌نظامی منطقه ازجمله حماس، شواهد متعدد و مستندات کافی وجود دارد که مقام های دو طرف آن را به شکل عمومی اعلام کرده‌اند.
بنابراین تردید چندانی در کنترل داشتن جمهوری اسلامی ایران بر حماس وجود ندارد. حال برخی از حقوقدانان حامی جمهوری اسلامی می‌گویند برای اینکه بتوان حکومت ایران و سپاه پاسداران را مسوول اقدامات حماس دانست، باید ثابت کرد که جمهوری اسلامی بر این گروه به‌جای «کنترل کلی»، «کنترل موثر» دارد.
یک حقوقدان ایرانی گفته که نسبت جمهوری اسلامی و حماس، کنترل کلی است و نظام ایران فاقد «کنترل موثر» بر حماس است و بنابراین نمی‌توان آن را مسوول عملکرد این گروه دانست.
با اینکه اظهارات مقام‌های جمهوری اسلامی و مقام‌های حماس به‌طور واضحی نشان می‌دهد که حکومت ایران به‌دلیل حمایت آموزشی، تسلیحاتی و مالی بر شبه‌نظامیان حماس و نفوذ بر فرماندهی آن بر این گروه کنترل موثر دارد، حتی داشتن کنترل کلی هم موجب مسوولیت جمهوری اسلامی است.
تحولات حقوقی از سال ۲۰۰۱ میلادی به این سو، نگاه سنتی به موضوع کنترل بر بازیگران غیردولتی همچون شبه‌نظامیان و گروه‌های تروریستی را تغییر داده است.
ازجمله رویه دیوان بین‌المللی دادگستری در لاهه، رای شعبه تجدیدنظر دادگاه بین المللی یوگسلاوی سابق و دیوان اروپایی حقوق‌بشر، این نظر را کاملا مردود کرده که برای اینکه یک حکومت را مسوول عملکرد یک گروه شبه‌نظامی شبه حماس دانست، نیازمند داشتن کنترل موثر است. براساس رای دیوان اروپایی حقوق‌بشر، اگر دولتی توانایی کنترل افراد متهم را داشته باشد، آن دولت مسوول رفتار افراد مذکور خواهد بود.
جمهوری اسلامی نشان داده که توانایی کنترل گروه‌های شبه‌نظامی مورد حمایت خود ازجمله حماس را دارد. اظهارات سخنگو سپاه، بیان دیگری از گفته‌های خامنه‌ای است که پیشتر درباره نفوذ و حتی «دخالت» جمهوری اسلامی در ساماندهی گروه های ضداسراییلی گفته بود.
این اظهارات مربوط به خطبه‌های نماز جمعه تهران در بهمن۱۳۹۰ است که خامنه‌ای این حمایت را به‌صراحت کم‌سابقه‌ای اعلام کرد و گفت «ما جایی که دخالت می‌کنیم، صریح می گوییم. ما در قضایای ضدیت با اسراییل دخالت کردیم، نتیجه‌اش هم پیروزی در جنگ‌های ۳۳ و ۲۲ روزه بود. بعد از این هم هر‌جا هر ملتی، هر گروهی، با رژیم صهیونیستی مبارزه کند، مقابله کند، ما پشت سرش هستیم و کمکش می‌کنیم و هیچ ابایی هم از گفتن این حرف نداریم.»
تکذیب‌های تاکتیکی جمهوری اسلامی و گروه‌های شبه‌نظامی، مشابه تکذیب اخیر اظهارات سخنگو سپاه، با هدف کم کردن فشار و حتی ایجاد سردرگمی است، اما واقعیت این است که حکومت ایران نه فقط کنترل کلی، که کنترل موثر بر این گروه‌ها دارد هرچند که کنترل کلی هم برای مسوول دانستن آن کافی است.
به همین دلیل است که «دیوید کامرون»، وزیر خارجه بریتانیا اخیرا گفته بود که بابت اقدامات گروه‌های شبه‌نظامی در منطقه، باید «پیام صریحی» به جمهوری اسلامی داد. کشته شدن فرد شماره یک سپاه پاسداران در سوریه، پس از این اعلامیه صورت گرفت.
آمریکا هم در عمل همین موضع را در پیش گرفته و ازجمله جمهوری اسلامی ایران را مسوول حملات پیکارجویان مورد حمایتش در سرزمین های فلسطینی، عراق، سوریه و یمن می‌داند.
از: ایران وایر