گفت‌وگوی اکبر کرمی با حمید اکبری
در ایران از همان آغاز آزادی‌خواهی یتیم به دنیا آمده است؛ هیچ گروهی به تمامی سرپرستی و بار این برساخته ی جهان جدید را به دوش نگرفته است و هنوز هم نمی‌گیرد. آزادی‌خواهان ایرانی به طور چیره هوادار و زبان استانداردها و مناسبات سیاسی لیبرال هستند؛ اما وقتی پا ی اجتماع و جامعه و فرهنگ و آزادی‌ها ی فردی به میان می‌آید، همه چیز تغییر می‌کند و آزادی‌خواهان به خطه ی امن محافطه‌کاری می‌کوچند و نمی‌پسندند که خود را تردامن و آلوده به ارزش‌ها ی بنیادین آزادی و برابری در آزادی بکنند.
آزادی‌خواهی و ارزش‌ها ی سیاسی آن با آشنایی ایرانیان با غرب و نوینش همیشه باره ی توجه ایرانیان نواندیش بوده است. زیرا هم راه و هم سازوکار گذار از استبداد و تحدید قدرت مستقر را تا حد بسیاری می‌آشکارید. اما برخلاف تصور نواندیشان و روشن‌فکران نسل نخست، دریافت و کاربست ارزش‌ها ی آزادی‌خواهانه در ایران چندان ساده و آسان نبود. زیرا در بنیادها با بسیاری از ارزش‌ها ی سنتی ما هماهنگ نمی‌شد؛ و نمی‌شود. حسن تقی‌زاده شاید نخستین کسی بود که به بنیادها ی این ناهم‌سازی پی‌برد و پیش‌نهاد کرد که ایرانیان اگر نوینش را می‌خواهند باید از نوک پا تا فرق سر فرنگی شوند. پذیرش این ادعا برای ایرانیان که از ترکیب دردناک خودبزرگ‌بینی (به جهت ادعاها ی تاریخی) و خودکم‌بینی (به جهت پس‌مانده‌گی در جهان معاصر) رنج می‌برند، چندان آسان نبود و هنوز هم نیست؛ حسن تقی زاده با افزایش فشارها سرانجام ادعا و داو خود را پس‌گرفت و لیبرالیسم خجول در ایران زاده شد.
آزادی‌خواهی شرمنده و نصفه‌نیمه برآمد ناسازگاری انسان‌شناسی سنتی و ایرانی با انسان‌شناسی لیبرال و نوین است؛ در غرب رخ‌دادها ی فرهنگی و تاریخی بسیاری دست‌به‌دست هم داد تا چرخشی مدنی و تمدنی رقم بخورد و انسان‌شناسی جدید جا باز کند، در ایران اما انگار سنت و سازوکارها ی هم‌ایستارکننده ی آن پرزورتر از آن است که بگذارد، به آسانی چنین چرخشی رخ دهد. همه ی دش‌واری توسعه در ایران به همین جا می‌رسد. پدیدارشناسی لیبرالیسم در ایران پدیدارشناسی این آزادی‌خواهی خجول است. اما تنها آن نیست. آزادی‌خواهان ایرانی در تنگ‌ناها ی سیاسی و اجتماعی و تاریخی بسیار ایران هم گرفتار بوده‌اند؛ و در فرآیندها ی گشایش و گسترش اجتماعی و سیاسی و حتا اقتصادی ناگزیر به انتخاب و چینش ویژه‌ای از خواست‌ها و فرصت‌ها برآمده‌اند. برآمد آن، این روزها داوری‌ها ی ما در باره ی شخصیت‌ها و رخ‌دادها ی تاریخی هم چندان‌ساده نیست. امیدواریم در چند گفت‌وگو با حمید اکبری که از اساتید دانشگاه در آمریکا است، و دستی هم در سیاست دارد، امکانی برای داوری به‌تر و مهربانه‌تر در باره ی تاریخ و قهرمان‌ها ی آزادی‌خواه در ایران فراهم آید.
در این برنامه بر محمد مصدق و شخصیت و منش او توجه خواهیم کرد. آیا محمد مصدق یک آزادی‌خواه بود؟ پس از یک‌صد سال در همانندی با نزدیک‌ترین هم‌آوردان خود چه‌گونه به نظر می‌رسد؟ و آیا محمد مصدق هنوز می‌تواند الگو ی یک سیاست‌مدار آزادی‌خواه و دمکرات و ملی باشد؟
از: ایران امروز