هفتاد و چهارمین فستیوال فیلم برلین روز پنجشنبه ۱۵ فوریه در شرایطی آغاز می‌شود که مدیریت آن در روزهای گذشته به خاطر دعوت از دو نماینده حزب بیگانه ستیز آلترناتیو برای آلمان و خنثی بودن در برابر آنچه در باریکه غزه رخ می دهد به شدت مورد انتقاد قرار گرفته اند. امسال، دو فیلم بلند، یک فیلم کوتاه و دو فیلم مستند از ایران در برلیناله حضور دارند.
“کیک محبوب من” نام فیلم بلندی است که در بخش مسابقه برلیناله نمایش داده می شود. این فیلم به کارگردانی بهتاش صناعی‌ها و مریم مقدم ساخته شده است. اما این دو ممنوع الخروج شده اند و نمی توانند در نمایش فیلم خود حضور یابند. مدیریت برلیناله در نامه ای به مقام های ایرانی خواستار آزادی سفر دو فیلمساز شد، اما از سوی مقام های جمهوری اسلامی پاسخی دریافت نکرد.
بهتاش صناعی‌ها پیش تر به عنوان نویسنده و کارگردان فیلم بلند “احتمال باران اسیدی” توجه منتقدان سینما را به خود جلب کرده بود. مریم مقدم با بازی در فیلم “بلندی های صفر” به کارگردانی حسینعلی لیالستانی پا به عرصه سینما گذاشت. این دو سینماگر پیش از کیک محبوب من به طور مشترک فیلم “قصیده گاو سفید” را ساختند که از چهار سال پیش از سوی وزارت ارشاد اسلامی و دادستانی کل کشور توقیف شده است.
فیلم قصیده گاو سفید حکایت زنی به نام مینا است که شوهرش اعدام شده، اما سرانجام در می یابد که او بیگناه بوده است.
فیلمی علیه حجاب اجباری
کیک محبوب من که با همکاری شرکت‌های فرانسوی، سوئدی و آلمانی تولید شده، یکی از بیست فیلمی است که بر سر جوایز اصلی و خرس طلای جشنواره رقابت خواهند کرد. این فیلم قبلاً جایزۀ «یوریماژ برای تهیۀ محصول مشترک» را در جشنواره فیلم برلین سال ۲۰۲۲ دریافت کرده بود. در این فیلم شخصیت های زن بدون حجاب اجباری حضور یافته اند. دو کارگردان این فیلم، مهرماه سال جاری هنگامی که قصد سفر به فرانسه را داشتند آگاهی یافتند که ممنوع الخروج شده اند.
در کنار برلیناله، انجمن قلم آمریکا، جشنواره فیلم حقوق بشر، جشنواره فیلم بین المللی تورنتو، انجمن نویسندگان در تبعید و ائتلاف بین المللی فیلمسازان در خطر، همراه با چند فیلمساز سرشناس جهان خواستار لغو ممنوعیت سفر بهتاش صناعی‌ها و مریم مقدم شدند.
مدیریت فستیوال فیلم برلین در بیانیه ای که اواخر ژانویه امسال درباره ممنوع الخروج شدن دو هنرمند ایرانی صادر کرد از جمله نوشت: “برلیناله به طور اساسی به آزادی بیان، آزادی اندیشه و آزادی هنر برای تمام افراد در سراسر جهان متعهد و از این که ممکن است صناعی‌ها و مقدم از حضور در برلین و دیدار با مخاطبان خود منع شوند به شدت شوکه شده و ناامید است”.
کارلو چاتریان و ماریت ریسن‌بیک مدیران برلیناله گفته اند: “ما از مقام های ایرانی خواستار بازگرداندن گذرنامه ها و پایان دادن به همه محدودیت‌هایی هستیم که مانع از سفر آزاد بهتاش صناعی‌ها و مریم مقدم به برلین می شود”.
بسیاری از رسانه های آلمانی به مناسبت آغاز فستیوال فیلم برلین درباره ممنوع الخروجی دو فیلمساز ایرانی گزارش داده و نوشته اند که آنها نمی توانند تماشاگر فیلم خودشان در بخش رقابتی برلیناله باشند.
شبکه خبری «آر بی بی ۲۴» آلمان نوشت که دولت ایالتی برلین نیز در کنار برلینانه به ممنوع الخروج شدن دو فیلمساز موفق ایرانی اعتراض کرده و این اقدام را ناقض آزادی عقیده، بیان و سفر آنها می داند.
فیلم بلند “خمیازه بزرگ” به کارگردانی علیا راستی، فیلم کوتاه “گوسفند” ساخته هادی بابائی فر، مستند “میدگل” از سروناز علم بیگی، و مستند “سیاره دزدیده شده من” با کارگردانی فرحناز شریفی سایر فیلم های ایرانی هستند که در بخش پانوراما و یک بخش دیگر برلیناله به معرض تماشا گذاشته خواهند شد.
امسال، مدیران فستیوال برلین، کارلو چاتریان و ماریت ریسن‌بیک به خاطر دعوت از دو نماینده حزب راستگرا و بیگانه ستیز “آلترناتیو برای آلمان” و سپس به خاطر اتخاذ موضعی نرم در برابر آنچه این روزها در باریکه غزه می‌گذرد، مورد انتقاد شدید ۲۰۰ فیلمساز جهان و مدیران موسسات همکار با فستیوال قرار گرفتند. مدیران فستیوال سرانجام دعوت از دو سیاستمدار راست افراطی را پس گرفتند و اعلام کردند: “برلیناله امسال پلاتفرمی مسالمت آمیز برای بررسی بحران خاورمیانه فراهم خواهد کرد”.
فستیوال فیلم برلین تا روز ۲۵ فوریه ادامه دارد و محلی است برای دیدار هزاران تهیه کننده، کارگردان، فیلمنامه نویس و بازیگر سینمای جهان. در کنار برنامه نمایش فیلم در این همایش بزرگ “بازار فیلم اروپا”، “بازار همکاران برلیناله” و “برلیناله استعدادها” نیز برگزار می شود.
سهم زیاد سینمای ایران در برلیناله
سینماگران ایرانی از سال ۱۹۷۴ میلادی به این سو همواره در فستیوال فیلم برلین حضور داشته اند. تاکنون جعفر پناهی با ۸ فیلم، سهراب شهید ثالث با ۶ فیلم، داریوش مهرجوئی با ۴ فیلم، محمدعلی طالبی با ۴ فیلم و هژیر داریوش با ۳ فیلم بیشترین حضور را در برلیناله داشته اند.
اصغر فرهادی به خاطر فیلم جدائی نادر از سیمین، جعفر پناهی به خاطر تاکسی و محمد رسول اف به خاطر فیلم “شیطان وجود ندارد” تاکنون خرس طلائی برلیناله را به ایران برده اند. خرس نقره ای به عنوان دومین جایزه بزرگ برلیناله نیز تاکنون به سهراب شهید ثالث، پرویز کیمیاوی، جعفر پناهی، رضا ناجی، اصغر فرهادی و کامبوزیا پرتوی اعطا شده است.
امسال ظاهرا فیلمی از افغانستان در برلیناله حضور ندارد، اما در سال ۲۰۲۰ فیلم “بانوی رود نیل” ساخته عتیق رحیمی جایزه خرس بلورین بخش نسل‌ها را ربود.