هفت کمک راهبردی دولت انگلستان به کودتای اسفند ۱۲۹۹ رضاخان-سید ضیا، مایکل زیرینسکی، ترجمه از حنیف یزدانی

۴. هماهنگی. انگلیسی‌ها به عنوان واسطه بین سید ضیاء و قزاق‌ها عمل می‌کردند. گزارش‌های همزمان، والتر الکساندر اسمارت، وزیر شرقی هیئت را به‌عنوان «محرم کل جریان» نامیدند. علاوه بر سرهنگ دوم اسمیت و دبلیو جی گری (که هر دو به دخالت خود اعتراف کردند)، ویکتور مالت و کاپیتان سی جی ادموندز نیز ممکن است در این کار دخیل بوده باشند. [۴]
۵. دعوت از قزاق‌ها به تهران. نورمن اطلاع قبلی از کودتا را انکار کرد، اما نقش مهمی در معرفی قزاق‌های رضا به تهران داشت. او کار اسمیت با قزاق‌های قزوین را که در ۲۴ ژانویه ۱۹۲۱ به کرزن گزارش داد، تحسین می‌کرد. نورمن در ۸ فوریه با اسمیت ملاقات کرد و پیشنهاد کرد که قزاق‌های سرکش تهران را با نیروی منظم‌تر قزوینی جایگزین کنند. او امیدوار بود که سردار همایون فرمانده قزاق تهران و سردار مخصوص زیردستش بتوانند همزمان از سمت خود برکنار شوند. نورمن گزارش داد: «سرهنگ اسمیت این پیشنهاد را تأیید کرد و قصد داشت ژنرال رضاخان، یکی از بهترین افسران خود را برای این کمکها به تهران بفرستد». [۵]
۶. دستیابی به انطباق ایران. نورمن در بدو تولد دولت سیدضیاء نیز به عنوان قابله خدمت می‌کرد. در ۲۰ فوریه ۱۹۲۱، نورمن که شنیده بود قزاق‌ها به تهران نزدیک شده‌اند، «کسی را به دنبال ژنرال وستدال، رئیس پلیس سوئدی فرستاد وسعی کرد اهمیت آنرا برای او مشخص کند که در صورت ورود قزاقها به شهر افرادش خود را به وظیفه حفظ نظم عمومی محدود کنند و در هیچ جنگی که ممکن بود رخ دهد شرکت نکردند.» نورمن فردای آن روز که رضا و ضیا «عملاً بدون ضربه‌ای» تهران را تصرف کرده بودند، در پیامی به لندن گفت: «امروز صبح شاه را دیدم و به او توصیه کردم که با رهبران جنبش وارد رابطه شود و خواسته‌های آنها را بپذیرد. من توانستم به او در مورد امنیت شخصی‌اش اطمینان دهم و اگرچه ترسیده بود، اما از مهاجرت صحبت نکرد.» [۶] احمدشاه سپس سید ضیاء را به نخست وزیری و رضا را به فرماندهی نظامی (سردار سپه) منصوب کرد.
۷. وکالت از ضیاء. نورمن مشتاقانه از رژیم جدید حمایت کرد. با وجود لغو فوری قرارداد کرزن توسط ضیا، امضای معاهده شوروی و دستگیری بسیاری از ایرانیان طرفدار بریتانیا، نورمن گزارش داد که دولت ضیا «با نهایت رضایت از سوی جامعه بریتانیا در اینجا به عنوان مساعدترین دولت برای منافع بریتانیا که می‌توانست به وجود بیایید، مورد استقبال قرار گرفت.» و او درخواست حمایت کرد. «نظر کلی در اینجا، که من با آن موافقم، این است که ایران اکنون آخرین فرصت خود را دارد و اگر از دست برود، هیچ چیز نمی‌تواند کشور را از بلشویسم نجات دهد». شور و شوق نورمن توخالی است. او که عمیقاً از شایعاتی مبنی براینکه او کودتا را برنامه ریزی کرده ناراحت بود[۷]، احتمالاً سعی می‌کرد بهترین چهره را در موقعیتی که کنترل کمی بر آن داشت، قرار دهد.

به نقل از:
Imperial Power and Dictatorship: Britain and the Rise of Reza Shah, 1921-1926 Michael Zirinsky Boise State University
https://scholarworks.boisestate.edu/cgi/viewcontent.cgi?referer=&httpsredir=1&article=1001&context=history_facpubs

ترجمه کامل مقاله به فارسی
قدرت استعماری و دیکتاتوری: بریتانیا و ظهور رضاشاه، ۱۹۲۱-۱۹۲۶
https://www.tribunezamaneh.com/archives/125543

زیرنویس ها:

۱- Norman, 28 October 1920, T. 711, C9884/56/34; DBFP, ser. 1, 13:618 If.; Ironside, High Road to Command, 135-46.
پیش از این، رضا با فرمانده قزاق استاروسلسکی دعوا کرده بود، “خودش [بر بر کناری اش اصرار کرده بود] و هنگامی که خبر برکناری او شنیده شد، بسیار پرشور بود” ، ویلبر، رضاشاه، ۱۲-۱۵. ویلبر و اوری (ایران مدرن، ۲۱۹) هم عقیده دارند که رضا نقش کلیدی در برکناری کلنل کلرژ، سلف استاروسلسکی، تحت الهام بریتانیا در سال ۱۹۱۸ داشت.
۲- Norman, Tehran, 3 March 1921, D. 29, FO 37116403; Ironside, High Road to Command, 147-78;
آیرونساید کاپیتان رضاخان را فرمانده قزاق کرد. سرهنگ دبلیو جی گری گزارشی از نقش خود در کودتا ارائه کرد.
“Recent Persian History,” Journal of the Royal Central Asian Society, 13 (1926): 29 passim.
۳- Curzon, 15 January 1921, E667/2/34; DBFP, ser. 1, 13:698.
۴- Oliphant, memorandum of conversation with Dickson, 5 May 1921; Dickson
; دیکسون در ۱۴ می ۱۹۲۱ به کرزن نوشت، که اسمیت خودش در مورد نقشش به او گفت، FO 37116427. اسمارت سابقه اقدام مستقل داشت. ونسا مارتین، یکی از شاگردان E. G. Browne، خاطرنشان کرد که در سال ۱۹۰۶ او «با آنچه [او] به عنوان یک آرمان لیبرال قانون اساسی می‌دید، دوست بود»، و او معتقد بود که احتمالاً به‌طور خصوصی، کودتاگران را در قلهک تشویق می‌کند. Islam and Modernism, 92; همچنین رجوع کنید به Emile Lesueur, Les Anglais en Perse (Paris, 1922), 148-53; ، Grey, “Recent Persian History”; Wright, English Amongst Persians, 180-84. In a letter to Norman, 27 February 1923,، اولیفانت از مالت به خاطر سرگرم کردن ضیا انتقاد کرد، زیرا مالت در جریان کودتا در سفارت حضور داشت، FO 800، Oliphant papers Pe/23/6
ادموندز که برای دبیری شرق در تهران پیشنهاد شده بود توسط لورین وتو شد، او خاطرنشان کرد: “به نظر می رسد ادموندز در کودتای سیدضیاء قاطی شده است.” FO lOll, II, 14فوریه ۱۹۲۲.

۵ Norman, Tehran, 24 January T. 56, and 1 March 1921, D. 31, FO 37116403.
۶ Norman, Tehran, 21 February T. 121, and 1 March 1921, D. 31, FO 371/6401, 6403.
۷ Norman, Tehran, 3 March 1921, T. 135, FO 37116401;
نورمن ناراحتی خود را به دکتر ساموئل جردن، رئیس کالج آمریکایی تهران در ۲۵ فوریه ابراز کرد.
Jordan to Speer, 25 February 1921, PHS, RG-91-3-18.