عطا محامد تبریز
اردوغان و مورات کوروم در گردهمایی بزرگ حزب عدالت و توسعه در استانبول
حزب عدالت و توسعه برای گردهمایی بزرگ خود در روز پنجم فروردین در استانبول، تبلیغات گسترده‌ای در شبکه‌های مختلف و سطح شهر انجام داده بود. با این حال، یک شب قبل از مراسم، محل برگزاری به دلیل پیش‌بینی حضور تعداد کمی از شرکت‌کنندگان به‌وسیلهٔ داربست‌ها کوچک‌تر شد.
این اقدام علنی بود، چرا که رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، در سخنرانی خود در این مراسم با گلایه عنوان کرد زمانی در این میدان بیش از یک میلیون نفر می‌آمد و امروز ۶۵۰ هزار نفر آمده است.
در یک سال گذشته این سومین گردهمایی برگزارشده در فرودگاه آتاتورک استانبول توسط حزب عدالت و توسعه بود و هر دو تجمع قبلی بالای یک میلیون مشارکت‌کننده داشت.
با وجود استقبال کمِ مردمی از رویداد اخیر، اردوغان در مراسم خطاب به مردم استانبول گفت «ما باید این شهر را در ۳۱ مارس [۱۲ فروردین] از استبداد حزب جمهوری‌خواه خلق نجات دهیم» و ادعا کرد «امروز استانبول بر سر یک دوراهی قرار دارد؛ در یک طرف کسانی هستند که فقط می‌گویند “من”، در طرف دیگر کسانی هستند که فقط می‌گویند “استانبول”.»
از نظر رئیس جمهور ترکیه رقیب آن‌ها در این انتخابات حزب جمهوری‌خواه خلق و شخص اکرم اماماوغلو، شهردار فعلی استانبول، است.
اما در استانبول ۵۲ نفر که ۲۲ نفر آن‌ها وابسته به احزاب و ۳۰ نفر آن‌ها مستقل هستند، وارد رقابت خواهند شد. با این آمار، کاغذ رأیی که استانبولی‌ها پر خواهند کرد، حدود یک متر است. ولی از میان این افراد مورات کوروم، کاندیدای حزب عدالت و توسعه، و اکرم اماماوغلو، کاندیدای حزب جمهوری‌خواه خلق، مهم‌ترین نامزدهای این انتخابات هستند.
اگرچه به نظر می‌رسد که این انتخابات صرفاً در این شهر برگزار می‌شود، اما نتایج آن هم وضعیت بازیگران سیاسی کشور و هم سمت‌وسوی آیندهٔ ترکیه را تعیین خواهد کرد.
استانبول، راهی برای آیندهٔ ترکیه
اهمیت استانبول برای سیاست فعلی ترکیه را در آن لحظه‌ای می‌توان جست که دولت اردوغان در انتخابات پیشین شهرداری‌ها در سال ۲۰۱۹، با وجود باختِ با اختلاف کمِ بن‌علی ییلدیریم، کاندیدای وقت این حزب در دور اول، حاضر شد که با ادعای شائبه این انتخابات را باطل کند و آن را به دور دوم بکشاند. در دور دوم اماماوغلو با رأی قاطع‌تری پیروز شد و همین ناراحتی اردوغان را دوچندان کرد؛ ناراحتی‌هایی که پنج سال است به زبان می‌آورد چرا که به مخالفان اجازه داد محلی برای خود داشته باشند و بتوانند در راستای خواست خود فعالیت‌هایی را سازمان دهند.
اهمیت دیگر استانبول برای اردوغان به خاطر این باور است که «آن که استانبول را در دست بگیرد، ترکیه را خواهد برد»؛ قاعده‌ای که برای او که در سال ۱۹۹۴ به شهرداری این شهر انتخاب شد، جواب داد.
استانبول از ۱۹۹۴ تا ۲۰۱۹ در دست اردوغان و یارانش بود. این دوره برای برخی دوره بتن‌ریزی در استانبول و برای برخی دیگر دوران توسعهٔ شهر بود. اما همین بتن‌ریزی‌ها این شهر را به یکی از جذاب‌ترین مناطق برای سرمایه‌گذاری در ترکیه بدل کرد و سرمایه‌های خارجی بسیاری به این شهر روان شد. بخشی از این سرمایه را شرکت‌های نزدیک به عدالت و توسعه در چنگ داشتند، اما با تغییر این شهرداری چرخهٔ اقتصاد سیاسی شهر استانبول برای حزب عدالت و توسعه لرزید و یکی از تلاش‌های فعلی نیز بازگرداندن استانبول به چرخهٔ اقتصادی حزب عدالت و توسعه است.
بسیاری معتقدند که چرخهٔ فوق پر از فساد بود. بعد از نشستن اماماوغلو بر صندلی شهرداری، او در یکی از شبکه‌های تلویزیونی اعلام کرد تنها در یک پرونده فساد ۱۳ میلیارد لیری رخ داده است (در سال ۲۰۱۶). او حتی مدعی شد که شهردار قبلی استانبول در ماه‌های قبل از انتخابات ۲۰۱۹ بدهی‌های شرکت گاز را نپرداخته و این مبلغ که یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون لیر می‌شد، برای انتخابات آن سال خرج شده است.
آیندهٔ مبهم با رقابت شانه‌به‌شانه
در چند سال اخیر شرکت‌های نظرسنجی در ترکیه مدام به‌خاطر نحوهٔ پیش‌بینی‌هایشان و داده‌های مختلف‌شان که با واقعیت انتخابات نسبت چندانی نداشته، مورد انتقاد قرار گرفته‌اند. این انتخابات نیز به نوعی همین امر را نشان می‌دهد.
نگاهی به دست‌کم ۱۶ نظرسنجی منتشرشده، تفاوت‌های آماری قابل توجهی را نشان می‌دهد. اما نکتهٔ جالب این‌جا است که در اکثر این نظرسنجی‌ها اماماوغلو جلوتر است، اما فاصلهٔ او با رقیبش بین ۱ تا ۵ درصد است.
می‌توان گفت نظرسنجی‌ها خبر از آن می‌دهند که انتخابات استانبول انتخابات دشواری برای رقبا خواهد بود و به‌خاطر تعدد کاندیداها احتمال شکستن آراء و به دور دوم رفتن انتخابات نیز وجود دارد.
اکثر شرکت‌های نظرسنجی از خستگی مردم بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری و مجلس در سال گذشته خبر داده‌اند و علاقهٔ عمومی به شرکت در انتخابات را چندان بالا نمی‌بینند و یا حداقل میزان مرددها را قابل توجه می‌دانند. همین وضعیت باعث شده برخی تحلیلگران ترکیه بگویند که کم شدن میزان مشارکت به‌ویژه در استانبول باعث پیروزی مورات کروم خواهد شد.
اُزر سِنجار، رئیس یکی از این شرکت‌های نظرسنجی، نیز تأکید دارد که در سه ماه گذشته آراء کروم به صورت قابل توجهی افزایش یافته و تفاوت او با اماماوغلو از ۱۵ درصد به ۴ درصد رسیده است.
اما نگاهی به میتینگ انجام‌شده در ۲۴ مارس و سخنانی که مورات کروم یا اردوغان در این مدت بر زبان آورده‌اند، نشان از آن دارد که حزب عدالت و توسعه خلاقیت گفتمانی چندانی برای این انتخابات ندارند. «پس گرفتن»، «باز هم استانبول» و «وقفهٔ پنج‌ساله» ازجمله کلیدواژگان مورد استفادهٔ سران حزب است و مابقی سخنان آن‌ها اشاره‌هایی است به برنامه‌هایی مانند «مقاوم‌سازی در مقابل زلزله».
آن‌ها همچنین به شخصیت اماماوغلو نیز حمله کرده و مواردی مانند تنبلی، مدام در سفر بودن و… را به او نسبت می‌دهند؛ مواردی که اماماوغلو هرگز آن‌ها را نپذیرفته است.
در مقابل، استراتژی اماماوغلو نیز برای انتخابات چندان تغییری نکرده است. پس از دگرگونی‌هایی مانند جایگزینی رئیس حزب، انتظارها آن بود که اعضای حزب جمهوری‌خواه خلق برای استانبول برنامهٔ بهتری اتخاذ کنند اما در دوره‌ای که گذشت، این شهردار استانبول بود که به کمک حزب آمد. در عین حال حزب برای اماماوغلو گردهمایی شهری برگزار نکرد. در سطح گفتمانی نیز همچنان شهردار بر «همه چیز بهتر خواهد شد» تأکید دارد، اما شعار اصلی او «با قدرت به سمت خدمت برای استانبول» و «بار دیگر پیروز خواهیم شد» است. او همچنین بر فسادی که در دوره‌های قبل بر شهر حاکم بود نیز در اکثر سخنرانی‌ها اشاره دارد.
اردوغان: همه باید برای انتخابات فداکاری کنند
شخص اردوغان و حزب عدالت و توسعه با همهٔ امکاناتش به میدان آمده‌اند. اردوغان در این مدت به گونه‌ای القا کرده که رأی دادن به کروم رأی دادن به اوست. او حتی قرار است در روزهای آخر برخی از مناطق استانبول را با اتوبوس بگردد و سخنرانی کند.
اردوغان این انتخابات را بسیار جدی گرفته است. تمرکز بر ایدهٔ «پس گرفتن» یکی از نکات محوری این دورهٔ انتخابات است. حزب عدالت و توسعه می‌خواهد بار دیگر نقشهٔ انتخاباتی ترکیه را به نفع خود نارنجی‌پوش کند. او حتی در برخی مناطق چهره‌های معتدلی را به عنوان شهردار برگزیده تا بتواند با برخی از احزاب اسلام‌گرای مخالف خود ائتلاف کند.
در راستای این خواست که بسیاری آن را با انتخابات سال ۱۹۹۴ مقایسه می‌کنند، او وزرا را نیز بسیج کرده تا به‌ویژه برای کروم وارد عرصه شوند. پیش از این در ترکیه چندان مرسوم نبود که در انتخابات شهرداری‌ها، وزرا وارد میدان شوند و برای کاندیدای حزب خود تبلیغات کنند. عجیب‌تر آن‌که در ۲۳ مارس هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، نیز برای کروم تبلیغات کرده و گفته بود اگر می‌خواهید در مقابل زلزله در امان بمانید، به کروم رأی دهید.
دلیل این رویکرد را احتمالاً باید در مفهوم «فداکاری» جست؛ ایده‌ای که اردوغان بر آن این روزها تأکید بسیار داشته و از هم‌حزبی‌های خود می‌خواهد برای کسب رأی مردم فداکاری بیشتری کنند.
اردوغان و آینده؛ اقتدارگرایی یا اقتدارگرایی بیشتر
اردوغان به دنبال آن است تا خود و حزبش بر قدرت بماند. او اگرچه چندی پیش در یک سخنرانی صمیمانه گفته بود این آخرین انتخاباتی است که در آن شرکت دارد، اما به نظر نمی‌رسد فعالیت‌های امروز او صرفا برای این انتخابات محدود بماند. در عین حال مخالفان نیز این اعلام او برای کناره‌گیری از قدرت را چندان جدی نگرفته‌اند چرا که پیش از این وی حداقل دو بار این عبارت را به کار برده بود و امروز همچنان بر مسند قدرت است.
وزیر دادگستری هم پس از احتمال کناره‌گیری او توضیح داد که اگر در ترکیه انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری برگزار شود، اردوغان بار دیگر به دلیل عدم اتمام دوره می‌تواند نامزد انتخابات شود؛ توضیحی که بسیاری از حقوقدانان را قانع نکرده اما از هم‌اکنون برخی روزنامه‌نگاران مدعی‌اند حداقل در دو سال آینده شاهد چنین اتفاقی خواهیم بود.
اما یکی از مهم‌ترین سدهای پیش روی او شهردار کنونی استانبول است؛ کسی که بسیاری انتخاب نشدن او برای رقابت‌های ریاست‌جمهوری را یک اشتباه بزرگ دانستند.
موفقیت اکرم امام اوغلو در این انتخابات می‌تواند برای حرفهٔ سیاسی او تعیین‌کننده باشد. در صورت پیروزی، می‌تواند خود را در رقابت رهبری در حزب جمهوری‌خواه خلق تقویت کند و جایگاه مهمی را به دست آورد و جایگاه اردوغان را به‌ویژه پس از این همه سرمایه‌گذاری برای کروم در کل کشور متزلزل کند و رقیب جدی او برای انتخابات زودهنگام احتمالی باشد. با این حال، عدم موفقیت او می‌تواند اسبابی برای گسترش اقتدارگرایی و اسلام‌گرایی باشد.
این احتمال به‌ویژه پس از آن پررنگ شده که با جنگ جاری در غزه برخی اسلام‌گرایان ترکیه معتقدند که بازگشت خلافت چاره‌ای برای همهٔ این دردهاست. آن‌ها در میتینگ‌های مختلف پرچم خلافت را حمل می‌کنند و در اول ژانویه هم راهپیمایی‌ای چندین هزار نفره در استانبول ترتیب دادند. آن‌ها اسلام‌گرایانی هستند که در سایهٔ حکومت اردوغان رادیکال‌تر هم شده‌اند و از دولت مستقر برای خواست‌های خود پاسخ می‌خواهند.
اگرچه در کوتاه‌مدت عملی شدن این خواست آن‌ها حداقل در مورد خلافت چندان عملی به نظر نمی‌رسد، اما زمینه‌های اقتدارگرایی بیشتر در ترکیه از پیش فراهم است و برنده شدن مورات کروم در استانبول همه‌چیز را هموارتر هم خواهد کرد.
از: رادیو فردا