ایران وایر
تصمیم‌های شهرداری تهران برای دومین بار در سال جدید خبرساز شد؛ بار اول با تصمیم ساخت مسجد در پارک قیطریه و این بار با صدور اجازه ساخت «بارگاه شهید گمنام» در محل عمارت تاریخی فخرالدوله.
***
بنای تاریخی که بیست سال پیش به ثبت میراث ملی رسیده، خانه «اشرف الملوک فخرالدوله» فرزند مظفرالدین شاه.
عمارت فخرالدوله با نمای آجری در میان باغی باصفا، با حدود ۳۰ هزار آجر نخودی‌رنگ پوشیده شده و شباهت زیادی با معماری موزه «آبگینه»، خانه «سردار اسعد بختیاری» ، «کوشک احمدشاهی» و «خانه تیمورتاش» دارد.
خانه فخرالدوله نه تنها به دلیل معماری آن، بلکه به‌دلیل نام صاحب آن نیز شهرت دارد. زنی که وساطت‌اش باعث آشتی قاجار و پهلوی شد و از او به عنوان اولین موسس تاکسی‌رانی تهران یاد می‌کنند. او اقدامات دیگری مانند سرپرستی کودکان بی‌بضاعت، پرداخت هزینه تحصیل و ازدواج دانشجویان، ساخت بیمارستان، مدرسه و حتی آسایشگاه کهریزک را نیز داشته است.
سال ۱۳۸۸ یعنی یک سال پس از مرمت و ثبت ملی این عمارت در فهرست میراث فرهنگی، شهرداری آن را به خانه مداحان واگذار و درهای این عمارت را به روی عموم باز کرد.
حالا «علیرضا زاکانی»، شهردار تهران، اجازه ساخت بارگاه شهید گمنام را در این بنا داده است، در حالی که معلوم نیست آیا برای این کار از اداره میراث فرهنگی تهران مجوز دریافت کرده است یا نه. ساختوساز در بناهایی که ثبت ملی شده‌اند تابع ضوابط خاصی است که وزارت میراث فرهنگی و گردشگری تعیین کرده است.
پیش‌تر، «اسکان نیوز» گزارش داده بود که ساخت بارگاه برای مزار شهید گمنام روبروی در ورودی و جلوی دید عمارت قجری فخرالدوله، موجب می‌شود که دید این خانه تاریخی کاملا پوشیده شود.
تصرف معنوی بنای تاریخی
«دامون محمدی»، معمار، در این باره به «ایران‌وایر» گفت که با ساختوساز در محوطه بنای تاریخی، هویت تاریخی بنا زیر سوال می‌رود و قطعا در فضاسازی مناسب برای بازدید کنندگان نیز تاثیر خواهد گذاشت.
از نظر این معمار، یکی از نکات مهم در نگه‌داری از بناهای تاریخی این است که نباید کاری کرد که به هیچ‌وجه بخش بنایی، فضایی و ارزشی بنا زیر سوال برود. این موضوع در پروژه‌های بزرگ شهری نیز کاملا مشهود است.
دامون محمدی گفت که ساخت و ساز در بنای تاریخی فخرالدوله عملا نظام فضایی آن بنا را به هم می‌زند، این در حالیست که در مرمت‌ها و احیاهای فضاهای تاریخی تلاش می‌شود هر آن‌چه از آن بنای تاریخی باقی مانده، حفظ شود.
به گفته این معمار، پیش‌تر هم بعضی از افراد را در برخی بناهای تاریخی دفن کرده بودند ولی دیگر مقبره برایشان نساخته بودند؛ ولی وقتی اسمی از مقبره به این شکل می‌آید این نشان می‌دهد که با این‌که بنا را به هیات مداحان داده بودند، آن هم بنایی که ثبت ملی شده و در تصرف دولت است، قصد تصرف معنوی در ارزشهای این بنا را هم دارند.
تلاش شهرداری برای ساخت نمادهای حکومتی
شهرداری تهران هفته گذشته به دلیل تصمیم برای ساخت مسجد در پارک قیطریه هم خبرساز شده بود؛ فضای شهری دیگری که طرفداران محیط زیست نگران لطمه‌خوردن به آن هستند.
«علی‌اکبر مهدی»، جامعه‌شناس درباره اصرار حکومت بر ساخت چنین بناهایی در فضاهای ارزشمند شهری به ایران‌وایر گفت که حکومت تصمیم دارد برای نفوذ سیاسی بیشتر خود، سمبل‌های دینی بیشتری در شهرها ایجاد کند.
او توضیح داد که بعضی پدیده‌ها در جامعه، حضور مادی و عینی دارند. اما پدیده‌هایی مثل اعتقادات، ذهنی و غیرعینی هستند. برای این‌که این اعتقادات حیات واقعی خود را در جامعه ادامه دهند و جای خود را در رفتار افراد پیدا کنند ابعاد عینی نیز به آن‌ها اضافه می‌شود.
این جامعه‌شناس گفت: «جمهوری اسلامی گمان می‌کند هر چه سنبل‌های دینی را در جامعه بزرگ‌تر و بیشتر و پرابهت‌تر کند، می‌تواند انسان‌ها را جذب کند؛ از نظر اعتقادی قانع کند و آن‌ها را زیر تنها فرمان سیاسی خود دربیاورد.
علی‌اکبر مهدی درباره علاقه و اصرار حکومت بر ساخت مسجد و مقبره شهدا در پارک‌ها و فضاهای تاریخی گفت که امید جمهوری اسلامی این است که با آفرینش و ایجاد پایگاه‌های عینی و مادیت بخشیدن به سمبل‌های دینی مثل مساجد، مناره‌ها و قبور شهدا بتواند در درازمدت تاریخی بماند؛ چرا که اگر روزی جامعه بخواهد برگردد و از یک جامعه دینی به طرف یک جامعه سکولار برود، حذف این پایگاه‌ها خیلی آسان نخواهد بود و مورد مناقشه و تضاد در جامعه خواهد شد.
این جامعه‌شناس پافشاری حکومت بر حفظ حجاب اجباری را نیز در راستای عینیت بخشی و مادیت بخشی به سمبل‌های مذهبی و حضور بیشتر آن‌ها در جامعه دانست: «وقتی این اتفاق‌ها رخ می‌دهد شهروندان به این پدیده‌ها عادت می‌کنند و کم‌کم این پدیده‌ها جزیی از معیارها و خاطرات زندگیشان خواهد شد. بنابراین به این سادگی نمی‌توان آن‌ها را حذف کرد.»
با این تفسیر، جمهوری اسلامی با این کار عینیت بیشتری به سمبل‌های خودش می‌دهد و می‌خواهد با این کار، سمبل‌های عرفی جامعه مانند جشن‌های ملی و تاریخی را از بین ببرد.
تقلای حکومت برای طالبانی کردن فضای کشور
«مهرداد درویش‌پور» هم تلاش حکومت برای ساخت مساجد و مقبره شهدا در فضاهای ارزشمند شهری را مقابله با روندهای فرهنگی جامعه و تلاش دیگری برای طالبانی‌کردن کشور دانست.
به گفته این جامعه‌شناس، حکومت از سوی مردم با فشار و چالش‌های تهدید کننده روبرو است و به خوبی می‌داند که اکثر مردم خواستار گذار از این نظام استبداد دینی بوده و علاقه‌ای به ارزش‌ها و باورهای ایدئولوژیک آن ندارند.
او با اشاره به دگردیسی‌هایی که در ذهنیت و جان و روان جامعه شکل گرفته، گفت که دین‌گریزی، دین‌ستیزی، انقلاب جنسی، تب مدرنیته، تب غرب‌گرایی و جوان‌گرایی، سکولاریسم، تمایلات ملی‌گرایانه و پاسداری از میراث تاریخی و فرهنگی پیش از اسلام نظیر و بسیاری از ارزشهای و رفتارهای فرهنگی دیگر که در تقابل با ارزشهای حکومت اسلامی قرار دارد تنها نمونه‌هایی از این دگردیسی‌ها است .
این جامعه‌شناس، تلاش برای اسلامیزه کردن هرچه بیشتر آموزش از طریق فرستادن طلبه‌های بیشتر به مدارس و فراخوان مکرر خامنه‌ای برای تصفیه دانشگاه‌ها را نیز حلقه‌ای از طالبانی‌کردن هرچه بیشتر جامعه دانست.
او با اشاره به اعتراضات سراسری سال‌های اخیر و مقاومت مدنی مردم در برابر حکومت، گفت که هر چه پایه‌های حکومت لرزان‌تر می‌شود و مشروعیت آن کمتر می‌شود، توسل آن به سیاست تحمیل و سرکوب شدت می‌یابد.
درویش‌پور گفت: «در واقع نظام در پی خرد کردن و بلعیدن جامعه مدنی ایران از طریق طالبانیزه کردن هر چه بیشتر ایران است. این حقیقت که مردم به روش‌های گوناگون به ساختن مساجد اعتراض می‌کنند، می‌گویند مکان‌های تاریخی و فضای سبز را به مکان‌های دینی تبدیل نکنید و خواستار آن هستند که به جای این‌که پول‌ها خرج مساجد شود، خرج ملت و اماکن عمومی، محیط زیست سالم‌تر، رفاه عمومی و بهبود شرایط زندگی مردم شود، نشان‌گر ایستادگی و واکنش جامعه مدنی ایران است.»
روندی که جامعه‌شناسان با عنوان تلاش برای بیشتر کردن سمبل‌های ایدئولوژیک حکومت در جامعه و تلاش برای طالبانی کردن جامعه عنوان می‌کنند، اگر چه امروز شدت گرفته، اما در دو دهه گذشته تداوم داشته است.
یکی از برنامه‌های «محمود احمدی‌نژاد»، شهردار تهران در اوایل دهه هشتاد خورشیدی، دفن کشته‌شدگان جنگ در میادین تهران بود. اگر چه عمر مدیریت او در شهرداری به اجرای این سیاست‌ها قد نداد، اما حضور او در دولت و تداوم سیاست‌هایش به ایجاد مقبره کشته‌شدگان جنگ در دانشگاه تهران و مسیر کوهنوردی «کلکچال» منجر شد.
مدتی بعد، هم‌فکران او در نهادهای نظامی با اعمال فشار، تعدادی از کشته‌شدگان جنگ ایران و عراق را در میدان تاریخی «امیرچخماق» یزد دفن کردند. با این همه، تلاش‌های حکومت برای عینی کردن هر چه بیشتر سمبل‌های ایدئولوژیک، از مخالفت‌ها و اعتراض‌ها به حکومت کم نکرد و جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر با گسترده‌ترین اعتراضات مردمی مواجه شد.