مسعود سالاری
پس از کشته شدن چند تن از فرماندهان عالی نیروی قدس سپاه از جمله در حمله مستقیم منتسب به اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق، بار دیگر موضوع حمله انتقام‌جویانه احتمالی ایران به اسرائیل در رسانه‌ها و محافل گوناگون مطرح شده است. ولی آیا ایران به راستی چنین تهاجمی را دارد؟
در حالی که اسرائیل به روال سال‌های اخیر همچنان به مواضع و منافع ایران و نیروهای نیابتی‌اش در خاورمیانه یورش برده و کشتن اعضای کلیدی سپاه قدس برایش تقریبا عادی شده، جمهوری اسلامی در ماه‌های اخیر به رغم تبلیغات، حرکت تلافی‌جویانه چشمگیری علیه اسرائیل انجام نداده و مدتی است که حتی از نیروهای نیابتی‌اش به ویژه در یمن و عراق حرکت اعتناپذیری دیده نشده است.
پس از حمله هوایی ارتش اسرائیل به کنسولگری در دمشق در روز ۱۳ فروردین، مقامات رسمی اسرائیل مطابق معمول، مسئولیت حمله را بر عهده نگرفتند و مقامات ایرانی نیز با این که در ابتدا طبق روال همیشگی در چند مورد از زبان مسئولان میانی درباره «انتقام سخت» سخنانی تبلیغاتی بر زبان راندند، اما در نهایت، با دعوت به «صبر» این انتقام را به زمانی در آینده موکول کردند.
رویترز پیش از این نوشته بود که حمله تلافی‌جویانه احتمالی ایران به اسرائیل، ممکن است به راه افتادن جنگی تمام عیار در خاورمیانه را در پی داشته باشد و پای آمریکا را به عنوان متحد اول اسرائیل به منطقه باز کند.
با این حال، مقامات ارشد سپاه پاسداران همچنان در حال تهدید اسرائیل هستند. حسین سلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران در مراسم روز قدس تهران، به اسرائیلی‌ها که به گفته او «در دسترس» ایران هستند، هشدار داد و علی باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران گفت که عملیات تلافی‌جویانه علیه اسرائیل و آمریکا «مطالبه مردمی» است. وی با «قطعی» خواندن این حمله افزود که ایران خود «زمان، طرح و نقشه عملیات» را برای «حداکثر آسیب‌رسانی» مشخص خواهد کرد.
آیا ایران تلافی می‌کند؟
جمهوری اسلامی در عمل نشان داده است که عجالتا قصدی برای درگیری مستقیم با اسرائیل یا آمریکا ندارد و برخی می‌گویند که خود این پرهیز از درگیری با اسرائیل، در واقع نشان دهنده آن است که تهران فعلا توان تجهیزاتی و عملیاتی لازم را ندارد یا خود را در حدی نمی‌بیند که درگیر جنگ با یک قدرت نظامی بزرگ شود.
ظاهرا ایران حتی از نیروهای نیابتی خود در کشورهای مختلف منطقه، به ویژه پس از تهدید آمریکا در پی کشته و زخمی شدن چند نیروی آمریکایی در اردن در روز یکشنبه ۸ بهمن ۱۴۰۲، خواسته است که خویشتنداری کنند و حتی مدتی است که از شدت حملات حوثی‌های یمن به کشتی‌های رهگذر در دریای سرخ نیز کاسته شده است.
از سوی دیگر مقامات جمهوری اسلامی به رغم ادامه تهدید در ادبیات تبلیغاتی خود، با عبارت «صبر راهبردی» که جمعه از آن رونمایی کردند می‌خواهند نشان دهند که در رویارویی احتمالی با اسرائیل دست برتر را دارند، اما فعلا فرصت را برای این کار مناسب نمی‌بینند.
این راهبرد، با تبلیغات همیشگی جمهوری اسلامی که شعار «مرگ بر اسرائیل» می‌دهد و برای نابودی این کشور که آن را «رژیم صهیونیستی» می‌نامد، روزشمار گذاشته، چندان همخوانی ندارد.
جنگ مستقیم یا نیابتی؟
اسرائیل تاکنون بارها به شکل‌های گوناگون مستقیما با نیروهای ایرانی درگیر شده و درون خاک ایران عملیات انجام داده است. خود جمهوری اسلامی اسرائیل را به ترور دانشمندان هسته‌ای و خرابکاری در سایت‌های اتمی درون خاک ایران متهم می‌کند.
از سوی دیگر اسرائیل در سال‌های اخیر بارها و بارها به مواضع نیروهای نیابتی ایران در لبنان و سوریه حمله‌ور شده و بسیاری از نظامیان ایرانی را نیز در جریان این حملات کشته است و در آخرین حمله نیز به کنسولگری ایران که عرفا خاک این کشور محسوب می‌شود، حمله نظامی کرده است.
با این همه، جمهوری اسلامی با آن که در تبلیغاتش، حمایت از فلسطین و نابوی اسرائیل را در کانون سیاست خارجی‌اش قرار داده، هرگز مستقیما با اسرائیل در خاک خودش یا بیرون از آن درگیر نشده و تنها بخشی از این مأموریت را به طور غیر مستقیم به نیروهای نیابتی خود، از حزب‌الله لبنان گرفته تا حوثی‌ها در یمن سپرده است.
اکنون هم با وجود آن که اسرائیل در باریکه غزه درگیر جنگی تمام عیار با حماس، گروه فلسطینی مورد حمایت تهران است، ایران صراحتا می‌گوید به این زودی قصدی برای درگیری مستقیم با اسرائیل را ندارد، شاید چون از پیامدهای منفی آن برای خودش آگاه است.
مقایسه توان نظامی ایران و اسرائیل
با توجه به آمار و ارقامی که پایگاه‌های مطالعاتی معتبر جهان در زمینه تجهیزات نظامی و توان عملیاتی کشورها ارائه می‌دهند، می‌توان گفت که در یک رویارویی مستقیم میان دو کشور، روی کاغذ ایران دست برتر را دارد. این در صورتی است که قدرت ثبت شده هسته‌ای اسرائیل را لحاظ نکنیم و همزمان «بلند پروازی‌های هسته‌ای» ایران را نیز در حد یک «بلندپروازی» محدود کنیم.
پایگاه آمریکایی «گلوبال فایر پاور» یا جیافپی در سیاهه قوی‌ترین ارتش‌های جهان مربوط به سال ۲۰۲۴، ایران را در رده چهاردهم و اسرائیل را در مرتبه هفدهم قرار داده است که دو جایگاه نسبتا نزدیک به هم است. در صفحه نخست وبسایت این پایگاه نام ده کشور آمریکا (۱)، روسیه (۲)، چین (۳)، هند (۴)، کره شمالی و کره جنوبی (۵)، ژاپن (۷)، ترکیه (۸)، ایران (۱۴) و اسرائیل (۱۷) به صورت برجسته نشان داده شده است.
بر پایه سنجه‌های موسوم به «شاخص قدرت» که در این وبسایت استفاده شده، در سال ۲۰۲۴ امتیاز ایران در بین کشورهای مورد بررسی سالانه ۰.۲۲۶۹ و شاخص اسرائیل ۰.۲۵۹۶ بوده است.
**
آن گونه که جیافپی توضیح داده، شاخص هر کشور بر اساس ارزش‌های نظامی واحد و جمعی آن ارزیابی شده و از طریق یک فرمول داخلی پردازش می‌شود تا امتیاز «شاخص قدرت» آن به دست آید، به گونه‌ای که ۰.۰۰۰۰ برترین شاخص نظامی در نظر گرفته می‌شود.
بر همین اساس در سال ۲۰۲۴، شاخص قدرت نظامی آمریکا، نیرومندترین ارتش جهان، ۰.۰۶۹۹ برآورد شده است.
جزئیات این شاخص برای کشورهای مختلف در زیرگروه‌های بسیاری از جمله نفرات حاضر به خدمت، ادوات نظامی شامل ناوگان زمینی، هوایی و دریایی و غیره با آمار و ارقام و نمودار تشریح شده است. جیافپی توضیح داده که در نبود ارقام رسمی برای برخی کشورها، آمار نظامی آنها بر پایه تخمین‌ها نوشته شده است.
با مرور اطلاعات مربوط به قدرت نظامی ایران و اسرائیل در سایت جیافپی که به نوعی معتبرترین منبع همگانی سنجش قدرت نظامی کشورها در جهان است، می‌توان به مقایسه چندین شاخص کلیدی مانند استعداد نیروها، تجهیزات، هزینه‌های نظامی و عوامل دیگر پرداخت.
تجهیزات نظامی
از نظر تجهیزات و امکانات نظامی اسرائیل ظاهرا از ایران بسیار قوی‌تر است. در حالی که ایران تعدادی تانک، جنگنده، کشتی جنگی و سایر تجهیزات نظامی در اختیار دارد، اسرائیل همچنین دارای زرادخانه‌های متنوعی از تانک، جنگنده، ناو و همچنین سامانه‌های پیشرفته پدافندی است.
در رتبه‌بندی کلی هواپیمایی جنگی و رهگیر اسرائیل با ۲۴۱ فروند در رده دهم و ایران با ۱۸۶ فروند در رده شانزدهم کشورهای جهان قرار دارند. شاخص جیافپی در این زمینه شامل جنگنده های نسل پنجم و مدل‌هایی از نسل ۴ و ۴.۵ است که همچنان به تعداد زیادی از کشورها عرضه می‌شوند. این آمار همچنین شامل جنگنده‌های رهگیر مدرن‌تر مجهز از جمله انواع اف-۱۵، اف-۱۶، اف-۱۸ِ اف-۲۲ آمریکایی، داسو یوروفایتر و تایفون فرانسوی، سوخو ۲۷ و ۳۵ روسی و ساب گریپن سوئدی است.
در رتبه‌بندی کلی هواپیماهای تهاجمی ویژه حمله به اهداف زمینی نیز اسرائیل با ۳۹ فروند در مکان هفدهم و ایران با ۲۳ فروند در جایگاه سی و ششم جدول قرار دارند. نمونه‌های شمارش شده در این جدول از جمله شامل مدل‌های سوخو ۲۴ روسیه، لاکهید مارتین و اف-۳۵ آمریکا و بمب‌افکن‌های بزرگ مانند بی ۵۲ است.
ذکر این نکته ضروری است که این داده‌ها بر اساس برآوردها و تحلیل‌های ارائه شده توسط جیافپی است و ممکن است عوامل دیگری مانند مانند فناوری، آموزش نظامی، جغرافیا و پیوندهای راهبردی با دیگر کشورها نیز بر قدرت نظامی نسبی دو کشور تأثیر بگذارند.
نکته دیگر آن که دو کشور ممکن است امکاناتی در اختیار داشته باشند که یا رونمایی نشده یا در آمارهای رسمی نامی از آنها برده نشده باشد. برای مثال با آن که اسرائیل توان پهپادی پیشرفته‌ای دارد، پهپادهای ایرانی نیز بسیار عملیاتی هستند. با آن که تا پیش از این صحت چندانی از پهپادهای ایرانی نبود ولی کاربرد مؤثر آنها به دست روسیه در جنگ اوکراین و نیز استفاده از آنها به دست حوثی‌های یمن در حمله به کشتی‌ها نشان داد این اهرم می‌تواند برای حریف جمهوری اسلامی خطرناک باشد.
از سوی دیگر، چنان که «اسیپری»، مؤسسه پژوهش‌های صلح استکهلم در آخرین آمار خود نوشته است، در میان صد شرکت اول سازنده سلاح‌های نظامی در جهان، نام هیچ شرکت ایرانی وجود ندارد. این در حالی است که دست کم سه شرکت اسرائیلی در میان ۵۰ تولیدکننده برتر اسلحه در جهان قرار دارند و نام آنها در رده‌های ۲۴ تا ۴۴ این جدول دیده می‌شود.
نیروی انسانی
از لحاظ پرسنل نظامی، نیروهای ایرانی تقریبا به شمار ۸۷۳ هزار نفر در برابر نیروهای ارتش اسرائیل به استعداد تقریبی ۶۱۵ هزار نفر در اکثریت هستند.
بودجه
بودجه نظامی سالانه ایران تقریباً ۲۱ میلیارد دلار است، در حالی که اسرائیل سالانه حدود ۲۳ میلیارد دلار صرف هزینه‌های نظامی خود می‌کند.
اسرائیل این همه سلاح پیشرفته را از کجا می‌آورد؟
دولت اسرائیل چنین برآورد کرده که حمله غافلگیرانه حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ باعث کشته شدن هزار و ۲۰۰ نفر از شهروندانش شده است.
از آن زمان، هر دو طرف موشک و راکت، خمپاره و سایر سلاح‌ها را به سوی یکدیگر شلیک کرده‌اند. جنگ تلافی‌جویانه اسرائیل علیه حماس که همچنان ادامه دارد تاکنون بیش از ۳۳ هزار نفر کشته برجای گذاشته است.
حماس بیش از ۱۳ هزار موشک و خمپاره به سمت اسرائیل شلیک کرده و ۱۸۹ سرباز اسرائیلی را کشته است.
اما در این میان هم اسرائیل و هم حماس برخی از سلاح‌ها را خودشان می‌سازند و بقیه را از کشورهای دیگر تهیه می‌کنند.
اسرائیل از زمان تأسیسش در سال ۱۹۴۸ کاملاً آگاه بوده است که در محاصره کشورهای متخاصم با جمعیتی بسیار بیشتر قرار دارد. راهبرد دفاعی این کشور بر خودکفایی و فناوری پیشرفته متمرکز بوده است. این فلسفه با تجربه این کشور در جنگ‌های قبلی و همچنین درگیری‌های پیشین در غزه و کرانه باختری تقویت و اصلاح شده است.
هزینه‌های دفاعی اسرائیل نیز با این اولویت مطابقت دارد. در سال ۲۰۲۲، اسرائیل ۴.۵ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف امور دفاعی کرد که پایین‌ترین رقم در دهه‌های اخیر بود. اما سرانه این بودجه، یعنی سالی ۲ هزار و ۶۲۳ دلار برای هر نفر، بیشتر از هر کشور دیگری در جهان به جز قطر بوده است.
اسرائیل به عنوان یک کشور کوچک، صنعت دفاعی بسیار مورد توجهی دارد که می‌تواند در صورت افزایش درگیری‌ها، تولید را در مدت کوتاهی افزایش دهد. این صنایع از جمله شامل تولید مهمات و توپخانه، صنایع هوافضا و تولید پهپاد و سامانه‌های پدافند است. علاوه بر آن اسرائیل دارای سامانه دفاعی مستحکمی به نام گنبد آهنین است که حدود نیمی از اجزای آن در آمریکا ساخته می‌شود.
اسرائیل با این شرکت‌ها از یک واردکننده خالص تسلیحات به دهمین صادرکننده بزرگ سلاح در جهان تبدیل شده است. بیشتر موفقیت آن در صنعت تسلیحات نتیجه کارآفرینی و نوآوری در کل اقتصاد و همچنین پیوندهای غیرنظامی-نظامی است. از آنجایی که اکثر اسرائیلی‌ها ملزم به خدمت در ارتش هستند، در سنین جوانی مهارت‌های تصمیم‌گیری و رهبری را در خود پرورش می‌دهند. آنها همچنین تمایل دارند وظایفی با سطوح بالایی از مسئولیت به آنها داده شود. همه اینها به ایجاد استارتاپ‌ها و فرهنگ کارآفرینی در این کشور کمک می‌کند.
با این حال اسرائیل از کشورهای دیگر نیز سلاح وارد می‌کند. بر اساس پایگاه داده‌های مربوط به انتقال تسلیحات مؤسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم، ۶۸ درصد از واردات تسلیحات اسرائیل از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۲ از ایالات متحده و ۲۸ درصد دیگر از آلمان بوده است. بودجه واردات تا حدی از طریق ۳.۳ میلیارد دلار کمک نظامی سالانه آمریکا و ۵۰۰ میلیون دلار بودجه برای همکاری دفاع موشکی تأمین می‌شود.
از زمان شروع جنگ اسرائیل و حماس، ایالات متحده بیش از ۵ هزار مهمات ام‌کی-۸۴، یک نوع بمب ۲ هزار پوندی به اسرائیل ارائه کرده است. از اواخر دسامبر ۲۰۲۳، ایالات متحده گلوله‌های توپ، خودروهای زرهی و ابزارهای اصلی جنگی را به اسرائیل فرستاد که با ۲۳۰ هواپیمای باری و ۲۰ کشتی به این کشور تحویل داده شد.
کمک‌های نظامی ایالات متحده به اسرائیل شامل سلاح‌های ذخیره شده نیز می‌شود. از سال‌ها پیش تاکنون پنتاگون سلاح‌هایی را در اسرائیل ذخیره کرده است که احتمالاً برای استفاده ارتش آمریکاست. اما به اسرائیل اجازه داده که برخی از این تجهیزات را برای جنگ غزه استفاده کند.
سلاح‌های ایرانی در دست نیروهای حماس
در پاسخ به عملیات محاصره و سرکوب اسرائیل در غزه، حماس یک مجموعه تونلی پیچیده و گسترده در زیر غزه و در سراسر مرز مصر ساخته است.
حماس بیشتر تسلیحات خود را از ایران می‌گیرد. این سلاح‌ها از طریق مصر حمل شده و از طریق تونل‌ها به غزه قاچاق می‌شود.
تسلیحات حماس همچنین شامل تفنگ‌های ای‌کی-۴۷ از چین و روسیه و نارنجک‌های راکتی تولید شده در کره شمالی و بلغارستان است.
در تجارت تیره تسلیحات جهانی، تشخیص اینکه چه کسی به چه کسی اسلحه می‌فروشد ممکن است دشوار باشد. اسلحه‌ای که در یک کشور تولید می‌شود ممکن است از طریق یک یا چند کشور واسطه به دست حماس برسد. به مانند کالاهای غیر نظامی، تسلیحات کپی‌برداری شده نیز بخشی از تجارت اسلحه را تشکیل می‌دهد. جنگجویان حماس از انواع طرح‌های تسلیحاتی دوران شوروی استفاده می‌کنند که توسط چین و ایران کپی و تولید شده است.
ادعا می‌شود که حماس حتی در غزه سلاح می‌سازد. آنها در کارگاه‌های محلی که برخی از آنها در تونل‌های زیرزمینی قراردارند، خمپاره، راکت، تفنگ و گلوله تولید می‌کنند.
برخی کشورها مانند روسیه به حماس اجازه تقلید و کپی‌برداری از محصولات خود را می‌دهند. ایران نیز مهندسان مستقر در غزه را در زمینه تکنیک‌های طراحی و تولید آموزش می دهد.
ایران، از واردات تا صادرات سلاح
ایران که خود تا پیش از این به دلیل تحریم غرب مجبور بوده است به واردات سلاح از روسیه، چین، کره شمالی و برزیل روی بیاورد، سال‌هاست که در جهت تولید داخلی کوشیده و حتی به صادرکننده نیز بدل شده است.
انواع موشک و چند نمونه بالگرد و هواپیما از جمله تولیدات نظامی ایران است که برخی از آنها را به چندین کشور دیگر صادر می‌کند.
اما معروف‌ترین محصول نظامی ایران که آن را به کشورهای دیگر می‌فروشد، انواع پهپاد است. پهپادهای شاهد از نمونه‌های موفق تولیدات ایران است که روسیه از آنها در جنگ علیه اوکراین بهره می‌برد.
گروه‌های نیابتی ایران در کشورهای مختلف و نیز گروه‌های مورد حمایت جمهوری اسلامی مانند حزب الله و حماس، مشتریان غیررسمی سلاح‌های ایرانند.
سلاح هسته‌ای
ایران همچنین از سال‌ها پیش در حال توسعه برنامه هسته‌ای خود است که آمریکا و کشورهای غربی آن را در جهت بلندپروازی‌های نظامی می‌‌دانند.
ایران از سویی به دلیل همین برنامه هسته‌ای قربانی تحریم‌های فلج‌کننده بین‌المللی شده و از سوی دیگر از این برنامه به عنوان ابزار چانه‌زنی و تهدید غیرمستقیم بهره می‌برد.
اسرائیل سلاح اتمی در اختیار دارد و از این نظر ششمین کشور جهان است. در شرایطی که خود موضوع رویارویی مستقیم ایران با اسرائیل هنوز بعید به نظر می‌رسد، این موضوع نیز که اسرائیل در صورت بروز جنگ از سلاح هسته‌ای استفاده کند، دور از ذهن است.
اسرائیل هنوز در هیچ جنگی از سلاح اتمی استفاده نکرده و بر خلاف روسیه، این اهرم را برای تهدید بین‌المللی نیز به کار نبرده است.
از: یورو نیوز