رونمایی وزارت علوم از تخلفات دولت‌های نهم و دهم
محمدحسین نجاتی، شرق: رییس سازمان امور دانشجویان وزارت علوم، روز گذشته با رونمایی از بورسیه‌های خارج از روال ارایه‌شده در دولت‌های نهم و دهم، فصلی جدید از دامنه تخلفات دانشگاهی طی هشت‌سال فعالیت دولت احمدی‌نژاد را رو کرد.
مجتبی صدیقی، رییس سازمان امور دانشجویان و معاون وزیر علوم با بیان اینکه قرار بود در این زمینه حرفی زده نشود، گفت: «احساس کردیم اگر بحث نکنیم بدهکار نیز می‌شویم. بنابراین مسایل در حد واقعیات و تا حد امکان گفته شد؛ اما موارد خاص را معذوریم که اعلام کنیم.» بر اساس آمار رسمی رییس سازمان دانشجویان از سال ۱۳۸۵ تا سال ۱۳۹۲، در هشت‌سال فعالیت وزارت علوم در دولت‌های محمود احمدی‌نژاد که با وزارت محمدمهدی زاهدی و کامران دانشجو همراه بود، ۷۳ دانشجو با معدل کارشناسی زیر ۱۴ و ۷۰ نفر دانشجو با معدل کارشناسی‌ارشد زیر ۱۶ به دانشگاه‌های خارج از کشور اعزام شده‌اند. ۲۲۸نفر دانشجوی بورسیه خارج به داخل کشور با معدل کارشناسی زیر ۱۴ و ۳۰۵ دانشجو بورسیه خارج به داخل با معدل کارشناسی‌ارشد زیر ۱۶ جذب دانشگاه‌های داخل کشور شده‌اند.
همچنین ۲۳۵نفر دانشجوی بورسیه خارج از کشور به داخل کشور دارای معدل نامعلوم بوده‌اند و ۳۲۵نفر دیگر نیز فاقد شرایط سنی برای بورس بودند و به عبارت دیگر، سن آنها بالای ۳۳ سال بوده است. علاوه بر تمامی این آمار‌ها، رییس سازمان دانشجویان ایران همچنین اعلام کرد سه‌هزارودو دانشجو بدون شرکت در آزمون ورودی بورسیه دوره دکترا شده‌اند. اما از منظری دیگر، پس از اعلام این آمار، پیگیری تخلفات رخ‌داده را می‌توان یکی از آزمون‌های سخت وزارت‌علوم در دولت تدبیر و امید، نامید.
باید سال‌ها زمان بگذرد تا آنچه طی هشت‌سال فعالیت دولت‌های نهم و دهم بر سر دانشگاه‌های کشور آمد، خود را بیش از پیش نشان دهد. در تازه‌ترین آنها، روز گذشته مجتبی صدیقی، رییس سازمان امور دانشجویان و معاون وزیر علوم به جمع خبرنگاران آمد تا از بحران بورسیه‌های خارج از روال در دولت‌های نهم و دهم رونمایی کند. رییس سازمان دانشجویان با بیان اینکه قرار بود در این زمینه حرفی زده نشود، گفت: «احساس کردیم اگر بحث نکنیم بدهکار نیز می‌شویم.
بنابراین مسایل در حد واقعیات و تا حد امکان گفته شد؛ اما موارد خاص را معذوریم که اعلام کنیم.» با این حال و براساس آمار رسمی رییس سازمان دانشجویان از سال ۱۳۸۵ تا سال ۱۳۹۲، در هشت‌سال فعالیت وزارت علوم در دولت‌های محمود احمدی‌نژاد که با وزارت محمدمهدی زاهدی و کامران دانشجو همراه بود، ۷۳دانشجو با معدل کارشناسی زیر ۱۴ و ۷۰ دانشجو با معدل کارشناسی ارشد زیر ۱۶ به دانشگاه‌های خارج از کشور اعزام شده‌اند. ۲۲۸ دانشجوی بورسیه خارج به داخل کشور با معدل کارشناسی زیر ۱۴ و ۳۰۵دانشجو بورسیه خارج به داخل با معدل کارشناسی ارشد زیر ۱۶ جذب دانشگاه‌های داخل کشور شده‌اند. همچنین ۲۳۵ دانشجوی بورسیه خارج از کشور به داخل کشور دارای معدل نامعلوم بوده‌اند و ۳۲۵ نفر دیگر نیز فاقد شرایط سنی برای بورس بودند و به عبارت دیگر، سن آنها بالای ۳۳ سال بوده است.
علاوه بر تمامی این آمار‌ها، رییس سازمان دانشجویان ایران همچنین اعلام کرد ۳۰۰۲دانشجو بدون شرکت در آزمون ورودی بورسیه دوره دکترا شده‌اند. بحرانی که وسعت دامنه آن نشان می‌دهد، در مجموع چهارهزار و۲۳۸ بورس خارج از روال در دانشگاه‌های داخل و اعزام دانشجو به خارج از کشوردر هشت سال فعالیت دولت‌های نهم و دهم صورت گرفته است و به جرات می‌توان گفت، در کنار این تعداد از افراد، چهارهزار و ۲۳۸ حق دانشجویان دیگر تضییع شده است. همچنین دامنه این بحران در آموزش عالی کشور تا حدی بزرگ است که می‌توان آن را درکنار مسایلی همچون بازنشستگی استادان، افزایش تعداد دانشجویان ستاره‌دار، تفکیک جنسیتی، افزایش سهم دانشجویان در دانشگاه‌های پولی و بی‌کیفیت و… در کارنامه دولت‌های نهم و دهم در حوزه آموزش عالی جای داد.
۱۴۰میلیاردتومان خرج دانشجویان بورس خارج از روال در ۸ سال گذشته
با این حال، صدیقی رییس سازمان امور دانشجویان و معاون وزیر علوم در ابتدای نشست خبری خود با خبرنگاران با اشاره به آمار بورسیه‌های اعزام شده به خارج از کشور در سال‌های ۸۵ تا ۹۲ تصریح کرد: دراین سال‌ها، ۷۲۹ نفر به خارج از کشور اعزام شدند که تعدادی از آنها شرایط این فراخوان را نداشتند. صدیقی با بیان اینکه یکی از این موارد داشتن معدل حداقل ۱۴ در مقطع کارشناسی و ۱۶ در مقطع کارشناسی ارشد بود، گفت: از تعداد اعزام‌شدگان ۷۳ نفر معدل کارشناسی زیر ۱۴ و ۷۰ نفر معدل کارشناسی‌ارشد زیر ۱۶ داشتند. وی با بیان اینکه امروز بورس خارج از کشور امتیاز بسیار بالایی است، اظهار کرد: امروزه برای بورس خارج حدود ۶۰۰ میلیون‌تومان تا یک‌میلیاردتومان هزینه می‌شود. براین اساس؛ برآورد‌های اولیه و یک حساب به اصطلاح «سرانگشتی» می‌توان دریافت که بیش از ۱۴۰میلیاردتومان خرج دانشجویان بورس خارج از روال شده است. چراکه براساس آمار سازمان دانشجویان بیش از یک‌میلیاردتومان خرج دانشجویان بورسیه به دانشگاه‌های خارج از کشور می‌شود و در مجموع ۱۴۰نفر بدون داشتن شرایط ابتدایی معدل از شرایط بورس استفاده کرده‌اند.
آمار بورسیه‌های خارج از روال قانونی، خارج به داخل کشور
گروه دوم از کسانی که از بورسیه‌های خارج از روال استفاده کرده‌اند، دانشجویان ایرانی بودند که از دانشگاه‌های خارجی به دانشگاه‌های داخلی بورس شده‌اند. این گروه از دانشجویان کسانی هستند که با بالارفتن قیمت ارز در کشور، توانایی پرداخت هزینه‌های تحصیل در کشور‌های خارجی را نداشتند و مجبور به بازگشت به کشور شدند. در همین رابطه رییس سازمان دانشجویان با اشاره به مشکلات ارزی ایجادشده از سال ۸۹، تصریح کرد: از سال ۸۹ بحث تبدیل قبولی‌های خارج به داخل مطرح شد که در سال‌های آخر این موضوع تبدیل به یک روند شد. صدیقی با بیان اینکه در این دستورالعمل شرط معدل پیش‌بینی شده بود، گفت: از سال ۸۸ تا ۹۲، ۱۸۸۴ مورد تبدیل بورس خارج به داخل داشتیم که به دانشگاه‌های کشور معرفی و با گرفتن پذیرش از دانشگاه‌ها مشغول به تحصیل شدند. وی خاطرنشان کرد: از این تعداد ۲۲۸ نفر معدل کارشناسی زیر ۱۴ داشتند که هفت‌نفر آنها معدل زیر ۱۲، ۷۰ نفر معدل ۱۲ تا ۱۳ و ۱۵۱ نفر معدل ۱۳ تا ۱۴ را دارا بوده‌اند.
رییس سازمان دانشجویان همچنین با بیان اینکه معدل کارشناسی‌ارشد ۳۰۵ نفر از تبدیل به داخل‌کنندگان نیز زیر ۱۶ بوده است گفت: از این تعداد نیز چهارنفر معدل زیر ۱۴، ۵۴ نفر معدل ۱۴ تا ۱۵ و ۲۴۷ نفر معدل ۱۵ تا ۱۶ داشته‌اند. صدیقی خاطرنشان کرد: در پرونده ۲۳۵ نفر از این افراد نیز معدلشان اعلام نشده که البته این موضوع در حال بررسی است. وی با بیان اینکه در این دستورالعمل حداکثر سن برای استفاده از این امتیاز ۳۳سال پیش‌بینی شده بود، تصریح کرد: از پرونده‌های موجود ۳۲۵ نفر نیز فاقد شرط سنی بوده‌اند و ۱۸۳نفر هم در پرونده خود سند محضری برای تعهد خدمت نسپرده‌اند که البته این موضوع پیگیری می‌شود تا دانشجویان سند خود را ارایه کنند. معاون وزیر علوم همچنین با بیان اینکه دانشگاه علامه‌طباطبایی بالاترین رتبه را در پذیرش بورس تبدیل به داخل دارد، گفت: از آمار اعلام‌شده ۲۵۹ نفر در دانشگاه علامه پذیرش شده‌اند که البته دانشگاه‌های خوارزمی و گیلان نیز ظرفیت بالایی در پذیرش این دانشجویان داشته‌اند.
رییس سازمان دانشجویان با بیان اینکه برای همه این دانشجویان باید مسیر گزینش نیز طی می‌شد، تصریح کرد: تقریبا نیمی از این افراد نظر گزینش یا هیات مرکزی جذب را ندارند. صدیقی همچنین با بیان اینکه برای دانشجویان بورسیه داخل علوم‌انسانی در کل مدت تحصیل ۳۰میلیون‌تومان و برای دانشجویان غیرعلوم انسانی ۴۰میلیون‌تومان به دانشگاه‌ها پرداخت می‌شود، اظهارکرد: وزارت علوم شهریه دانشجویان را تا پایان سال ۹۲ پرداخت کرده است.
بورس دکترا ۳۰۰۲ نفر بدون آزمون ورودی
صدیقی در ادامه با اشاره به اعلام آمار ورود سه‌هزار دانشجوی بورسیه بدون آزمون به دانشگاه‌های کشور توسط خود و معاونانش اظهار کرد: عده‌ای در این‌باره تردید کردند اما با عددهایی که اعلام شد در صورتی‌که بورسیه‌های خارج را کنار بگذاریم با احتساب ۹۳۳ مربی، ۱۸۸۴ تبدیل به داخل و ۱۸۵ ایثارگر در مجموع ۳۰۰۲ نفر بدون آزمون از بورسیه دکتری داخل استفاده کرده‌اند. وی خاطرنشان کرد: ما هیچ‌وقت نگفتیم که در پذیرش همه این افراد مشکل وجود داشته است؛ بلکه نکته‌ای که گفته شد این بود که سه‌هزارنفر بدون آزمون وارد دانشگاه‌ها شده‌اند. رییس سازمان دانشجویان با بیان اینکه قرار شد از آبان‌ماه سال ۹۲ تا پایان سال گذشته تعهدی که درباره بورس ایجاد شده بود را با هر بخشنامه‌ای به آن پایبند باشیم، تصریح کرد: براین اساس افرادی که پرونده‌های‌شان در دست اقدام بود کارشان طبق روال انجام شد و در این فاصله ۱۹۶ دانشجو، ۲۶ مربی و ۲۲ ایثارگر از پرونده‌های قبلی به دانشگاه‌ها معرفی شدند.
نام آقازاده‌ها نیز در بورسیه‌های غیرقانونی دیده می‌شود
وی در ادامه سخنانش درباره روند پذیرش بورسیه‌های داخل در سال‌های اخیر تصریح کرد: طبیعی است در این مسیر حضور آقازاده‌ها و منصوبان نیز پیدا می‌شود که اسامی این عده نیز وجود دارد. قرار بر این بوده که به دلسوخته‌های انقلاب توجه شود، اما در آن چارچوب افراد دیگری که معلوم نیست چه شرایطی داشته‌اند نیز از این امتیاز استفاده کرده‌اند. رییس سازمان دانشجویان با بیان اینکه تمام پرونده‌های تبدیل به داخل، در مهلت قانونی ای یعنی تا پایان سال ۹۲ داشته به دانشگاه‌ها معرفی شده است و کسانی که توانسته‌اند در این مهلت پذیرش بگیرند کارشان انجام شد، اظهار کرد: البته برخی از دانشگاه‌ها مثل دانشگاه علامه طباطبایی در سال‌های اخیر عجله زیادی داشتند و بعضا پیش از گرفتن نامه نهایی از وزارت علوم، دانشجویان را ثبت‌نام کرده‌اند و در حال حاضر که برای پرداخت شهریه آنها پیگری شد مشخص شد که این افراد نامه نهایی وزارت علوم را نداشته‌اند.
ورود نهادهای نظارتی به پیگیری این پرونده
صدیقی در رابطه با ورود نهادهای نظارتی برای پیگیری این پرونده نیز گفت: بنابراین برخلاف آنچه یکی از روزنامه‌ها نوشته بود که ما نبش قبر کردیم ما به هیچ‌وجه وارد بحث پرونده‌های گذشته نشدیم. البته در جلسه دو هفته قبل، کمیسیون آموزش مجلس تاکید کرد که با مواردی که خارج از قانون و مقررات بوده برخورد شود. وی با بیان اینکه در حال حاضر نهادهای نظارتی شامل سازمان بازرسی کل کشور و دیوان محاسبات، نمایندگان خود را در سازمان دانشجویان مستقر کرده و مشغول بررسی پرونده‌ها هستند، تصریح کرد: تاکنون مواردی اعلام شده، اما ما منتظر نظر قطعی نهادهای نظارتی هستیم که تبصره‌های حقوقی نیز معلوم شود و اگر الزام قانونی برای ما وجود داشته باشد درباره آن نیز تصمیم می‌گیریم.
رییس سازمان دانشجویان با تاکید بر اینکه تمامی کسانی که در سال‌های اخیر از طریق بورس به طور قانونی وارد دانشگاه شدند، مطابق آیین‌نامه‌های مصوب انجام شده و هیچ مشکلی نخواهند داشت، اظهار کرد: برای جایابی این افراد نیز با آنها همکاری می‌کنیم که در این راستا بخشنامه‌ای را به دانشگاه‌ها فرستاده‌ایم که اگر این افراد مراجعه کردند و دانشگاه نیز نیاز داشت اعلام نیازشان را برای ما بفرستند و دیگر منتظر فراخوان نشوند. بنابراین نگرانی‌ها در مورد دانشجویان بورسیه که شرایط آیین‌نامه را داشته‌اند، بیجاست. صدیقی با بیان اینکه تا امروز قریب‌به‌اتفاق این افراد در حال ادامه تحصیل هستند، گفت: به‌جز چند مورد کوچک که یک مورد، نظر منفی هیات مرکزی جذب بود که اقدام شد و یک یا دو دانشگاه نیز برای چند نفر ظرفیت نداشتند و در شروع تحصیل اعلام کردند که نمی‌توانند دانشجو را بپذیرند.
صدیقی همچنین در پاسخ به سوالی درباره نحوه برخورد با دانشجویان و مسوولان متخلف اظهار کرد: برخورد با مدیران و افراد مسوول وظیفه نهادهای نظارتی است و به ما مربوط نمی‌شود، اما در مورد خود دانشجویان بعید می‌دانیم که نظر نهادهای نظارتی درخصوص مواردی که آیین‌نامه رعایت نشده قطع تحصیل باشد، اما باز باید بحث شود و ممکن است نظری برای هزینه‌های انجام شده برای دانشجویان داشته باشند.
قانون چه می‌گوید؟
در ادامه، مجتبی صدیقی، گفت: کار اعزام دانشجو به خارج بر اساس قانون مصوب سال ۶۴ مجلس شورای اسلامی و آیین‌نامه اجرایی آن انجام می‌شد که مسیر پیش‌بینی‌شده، برگزاری آزمون برای داوطلبان بود. وی افزود: در همان سال‌های قدیم، مسیر دیگری برای مربیان دانشگاه‌ها اضافه شد که شرایط آن شرایط علمی، امتیازات ارتقاء و شرط سنی بود. رییس سازمان دانشجویان با اشاره به تنظیم دستورالعملی در سال ۸۵ با توجه به عدم برگزاری آزمون، اظهار کرد: براساس این دستورالعمل رتبه‌های ممتاز و دانشجویان المپیادی واجد شرایط می‌توانستند از طریق فراخوان متقاضی اعزام شوند که این دستورالعمل به تایید وزیر وقت علوم نیز رسید و بر اساس آن از طریق سایت متقاضیان می‌توانستند اقدام کنند. صدیقی خاطرنشان کرد: حدود دوسال بعد بندی به این دستورالعمل اضافه شد و افرادی که دارای خدمات و فعالیت‌های برجسته فرهنگی و اجتماعی بودند می‌توانستند متقاضی اعزام شوند که به‌تدریج در سال‌های اخیر این بند بیشترین متقاضیان را به خود اختصاص می‌داد.
وی با بیان اینکه داوطلبان علاوه بر داشتن شرایط، نیاز به معرف نیز داشتند، تصریح کرد: معرفانی که پیش‌بینی شده بود معاون فرهنگی وزارت علوم، یک تشکل دانشجویی، مدیرکل بورس، روسای دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی بودند که البته در اوایل فقط روسای دانشگاه‌ها معرف بودند؛ اما در سال‌های بعد معرف‌های دیگری نیز به این دستورالعمل اضافه شدند. رییس سازمان دانشجویان افزود: بر این اساس شرایط به‌گونه‌ای شد که اگر داوطلبی در گوشه‌ای از کشور از لحاظ علمی و اخلاقی مورد تایید بود؛ اما مورد تایید این معرفان قرار نمی‌گرفت، نمی‌توانست برای اعزام اقدام کند.
دومین آزمون سخت وزارت علوم در دولت روحانی
شاید به‌جرات بتوان گفت، دانشگاهیان یکی از اصلی‌ترین پایگاه‌های اجتماعی و سیاسی دولت تدبیر و امید بودند که در خردادماه سال ۱۳۹۲، در پیروزی دولت روحانی، نقش عمده‌ای ایفا کردند. همچنین، بررسی سوابق تحصیلی کابینه دولت تدبیر و امید و نیم‌نگاهی به مدیران ستادی در وزارتخانه‌های دولت، نشان می‌دهد، بخش زیادی از نخبگان دانشگاهی برای رتق‌وفتق مسایل کشور، همقدم با دولت روحانی پا به مسایل اجرایی گذاشته‌اند- که البته این مساله در وزارتخانه‌های اقتصادی دولت بیشتر مشهود است- از طرف دیگر در سال گذشته و همزمان با توافقات اولیه هسته‌ای میان ایران و گروه ۱+۵، حسن روحانی در قامت ریاست‌جمهوری کشور، استادان دانشگاهی را مخاطب قرار داد که چرا خاموشند؟ چرا با سکوت خود، عرصه را برای کم‌سواد‌ها خالی کردند تا دستاورد‌های توافق ژنو را زیر سوال ببرند.
فارغ از اینکه سکوت استادان دانشگاهی در این رابطه شاید بخشی از واقعیت‌های جاری در فضای سیاسی دانشگاه‌ها باشد، اما علت تامه و تمام واقعیت نیست. شاید به‌جرات بتوان گفت، بخش زیادی از دلایل سکوت دانشگاهیان را می‌توان با اقداماتی نظیر بازنشستگی استادان، از دست‌رفتن روحیه تعلق دانشجویان و استادان به دانشگاه به‌دلیل نادیده‌گرفتن شأن علمی دانشگاه طی هشت سال اخیر و افزایش رانت‌های فرهنگی در محیط دانشگاه تحلیل کرد. اقداماتی همچون بورسیه‌های غیرقانونی در محیط دانشگاه که خود مصداق روشنی برای رانت فرهنگی است، در قدم اول می‌تواند شأن علمی دانشگاه را زیر سوال ببرد و در قدم دوم باعث می‌شود استادان و دانشجویان به‌دلیل غلبه رانت بر بنیه علمی نسبت به محیط دانشگاه دلسرد شوند؛ مساله‌ای که در طول فعالیت دولت‌های نهم و دهم به اوج خود رسید. حالا با تمامی این تفاصیل به نظر می‌رسد، اعلام بورسیه‌های خارج از روال در دولت‌های نهم و دهم، از سوی وزارت علوم در دولت روحانی دومین آزمون سخت این وزارتخانه در دولت تدبیر و امید است.
چرا که برخورد قاطع با تخلفات روی‌داده و تلاش برای عدم تکرار آنها و سایر مسایل مطرح‌شده در «دولت راستگویان»، می‌تواند شأن علمی در دانشگاه‌های کشور را ترمیم کند و دلسردی استادان و دانشجویان از غلبه رانت بر بنیه علمی را از بین ببرد. پس اگر دولت روحانی در این آزمون موفق شود، می‌تواند به مواهب عدم خاموشی و پویایی دانشگاه در کشور امیدوار باشد، در غیر این صورت در مقاطعی مانند توافق هسته‌ای با گروه ۱+۵ باید شاهد خاموشی دانشگاه و پرگویی کم سوادها باشد.