هشدار باستانشناسان: احداث کارگاه بوجاری در حریم محوطه تاریخیفرهنگی غار کرفتو ثبت جهانی آن را به خطر میاندازد
با وجود هشدارهای پیاپی باستانشناسان، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی با ادامه فعالیت کارگاه تولید لوبیا و محصولات بوجاری در حریم محوطه تاریخی و طبیعی کرفتو در استان کردستان موافقت کرد. به گفته کارشناسان، احداث این کارگاه تولیدی که با محوطه تاریخی غار کرفتو کمتر از یک کیلومتر فاصله دارد، ممکن است به نابودی بقایای تاریخی موجود در آن منجر شود و زیستبوم منطقه را مختل کند. در عین حال این مجموعه که هنوز کاوشهای باستانشناسی در آن تکمیل نشده، جزو آثار منتخب برای معرفی و ثبت در فهرست میراث جهانی است.
در پی تداوم روند احداث کارگاه تولیدی بوجاری در حریم مجموعه تاریخی کرفتو، جامعه باستانشناسی ایران در نامهای سرگشاده بر ضرورت صیانت از عرصه و حریم این محوطه تاریخی تاکید کرد و درباره پیامدهای احداث کارگاه در نزدیکی آن هشدار داد. در این نامه افشا شد که علیرضا ایزدی، مدیرکل ثبت و حریم آثار وزارت میراث فرهنگی، بهرغم هشدار مراجع تخصصی و سازمانهای مردمنهاد از جمله انجمن باستانشناسی ایران، انجمن غارنوردی و معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، با ادامه ساخت کارگاه بوجاری در حریم محوطه تاریخی کرفتو موافقت کرده است.
باستانشناسان میگویند حریم محوطه تاریخی کرفتو سال ۱۳۷۷ «بهطور ناقص» تعیین و مصوب شد؛ زیرا در آن زمان «خطر تعارضها» کمتر پیشبینی شده بود. ضمن اینکه این مجموعه یک اثر طبیعی و تاریخی است و این احتمال وجود دارد که در آینده با کاوشهای باستانشناسی، مسیرها، کانالها و دهلیزهای دیگری در محدوده آن کشف شوند.
مجموعه تاریخیطبیعی غار کرفتو سال ۱۳۱۸ در فهرست میراث ملی ایران ثبت شد. این به معنای آن است که تمام بخشهای دولتی موظف به محافظت و نگهداری از آناند. با این حال، از نامه هشدارآمیز جامعه باستانشناسی ایران چنین برمیآید که ادارهکل میراث فرهنگی استان آذربایجان غربی با این بهانه که مجموعه تاریخی غار کرفتو در استان کردستان و کارگاه بوجاری در استان آذربایجان غربی واقع شده است، از خود سلب مسئولیت میکند. در حالی که هر دو اداره در قبال این محوطه تاریخی مسئولاند.
جامعه باستانشناسی ایران در نامهاش اعلام کرده که عزتالله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی در زمان سفر به استان کردستان به همراه ابراهیم رئیسی، وعده داد که این موضوع را بررسی و پیگیری میکند اما هنوز هیچ کارشناسی را برای بررسی این موضوع به منطقه اعزام نکرده است.
به گفته کارشناسان، فاصله دقیق کارگاه بوجاری از روی سقف دهلیز ضلع شرقی غار که یکی از زیباترین دهلیزهای طبیعی کرفتو است و هنوز کاوش نشده، ۷۰۰ متر است ولی در مواردی به کمتر از ۵۰۰ متر هم میرسد.
مالک کارگاه بوجاری ادعا میکند که این کارگاه فقط دو ماه در سال فعالیت دارد و در همین مدت برای ۱۱ نفر اشتغالزایی میکند. در مقابل، باستانشناسان میگویند با ثبت محوطه تاریخی کرفتو در فهرست میراث جهانی است که منطقه شاهد رونق اقتصادی و اشتغالزایی خواهد شد که با اشتغالزایی یک کارگاه بوجاری قابل مقایسه نیست. این در حالی است که احداث این کارخانه میتواند ثبت جهانی این محوطه را با خطر مواجه کند. به خصوص اینکه کارگاه بوجاری برای ادامه روند کار به مقدار زیادی آب نیاز دارد که تامین آن فقط با حفر چاه ممکن است؛ در حالی که به گفته کارشناسان، حفاری با عمق زیاد و در فاصله خیلی نزدیک یک مجموعه تاریخی با پیشینه پنج هزار ساله غیرقانونی است و در آینده، چشمه طبیعی غار کرفتو را که هرساله آب موردنیاز چندین هزار بازدیدکننده و زمینهای پیرامون را تامین میکند، دچار مشکل خواهد کرد.
غار باستانی کرفتو در شرق شهرستان سقز و در فاصله ۷۰ کیلومتری شهرستان دیواندره در استان کردستان واقع شده است و جزو غارهای شگفتانگیز و انگشتشمار ایران و غرب کشور بهحساب میآید که کتیبههایی از دوران پیش از تاریخ دارد؛ از جمله کتیبهای یونانی بر سردر یکی از اتاقهای طبقه سوم که از این غار به عنوان معبد هراکلس نام برده است. تراشههای سنگی طبقه چهارم و محوطه بیرون غار هم میتواند نشانه زیست انسان در این غار در دوران پیش از تاریخ باشد.
این غار آهکی که به شماره ۳۳۰ در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده، یکی از بزرگترین غارهای طبقاتی و دستکند ایران است و اهالی بومی منطقه آن را یکی از اولین نمونههای آپارتماننشینی گذشتگان میدانند. در معماری این غار علاوه بر ایجاد اتاقها و راهروهای عبوری، سعی شده اتاقها با هم مرتبط باشند. نورگیرهایی هم به سمت بیرون تعبیه شدهاند و بر دیوارهای غار در بعضی از اتاقها نقوشی به صورت تجریدی از حیوانات، انسان و گیاه حجاری شده است.
به گفته مجتبی قاسمیان، باستانشناس و مدرس دانشگاه، غار کرفتو طی دورههای مختلف تاریخی، از پیش از دوره هخامنشی تا سدههای اخیر، محل سکونت انسانها بوده و علاوه بر ارزشهای طبیعی، واجد ارزشهای تاریخی و فرهنگی مهمی است. این غار در چشمانداز و زیستبوم منطقه هم یک مجموعه فرهنگیطبیعی منحصربهفرد را تشکیل میدهد.
قاسمیان بر این باور است که احداث کارگاه بوجاری در فاصله خیلی نزدیک و کمتر از یک کیلومتری دهانه غار کرفتو، تمامی معادلات قابل پیشبینی در آینده رابرای جهانیشدن این اثر به هم میزند.
علاوه بر ارزش تاریخی، غار کرفتو یک منطقه طبیعی بکر است که پیشینه آن به دوران سوم زمینشناسی بازمیگردد و شواهد آشکار میکند از دریا سربرآورده است. به همین دلیل اتاقها، راهروها و کانالهای طبیعی گوناگونی دارد که به گفته کارشناسان هنوز تعداد زیادی از این آنها شناسایی و کشف نشدهاند. چه بسا یکی از آنها نیز از مکان کارگاه در حال احداث سر در بیاورد.
از طرفی محل این کارگاه در منطقه حفاظتشده طبیعی عبدالرزاق قرار دارد که زیستگاه پرندگان و جانوران کوهی از جمله بز، قوچ، خرگوش، گرگ، کبک، بلدرچین، عقاب سرطلایی، گورکن، روباه و جوجهتیغی است و در صورت استقرار، امنیت غذایی و حیاتی این گونههای جانوری را مختل میکند.