خبرگزاری هرانا – آنچه در پی می‌آید گزارش ماهانه و اجمالی از وضعیت حقوق بشر در ایران در دوره زمانی اردیبهشت ماه ۱۴۰۳ است که به همت نهاد آمار، نشر و آثار مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران تهیه شده است، این گزارش، تصویری گسترده و تکان‌دهنده از نقض حقوق بشر در ابعاد مختلف ارائه میدهد. از اجرای حکم اعدام تا نقض آزادی‌های فردی و اجتماعی، از خشونت نظامی و قضایی تا مشکلات کارگری و اعتراضات، همگی نشان‌دهنده چالش‌های جدی در زمینه رعایت حقوق بشر در ایران هستند. این گزارش همچنین بر میزان بالای اعدام‌ها، بازداشت‌ها، و محکومیت‌های سنگین بر اساس اتهامات مختلف تاکید دارد و نشان میدهد که این رویدادها در سراسر کشور گسترده‌اند.
خلاصه اجرایی
در طول اردیبهشت ۱۴۰۳، شاهد گستره‌ای از نقض‌های حقوق بشر در سراسر ایران بودیم. با ارزیابی‌های دقیق و گزارش‌های دریافتی، مجموعاً صدها مورد نقض حقوق بشر شناسایی و ثبت شده است که شامل نقض حقوق زندانیان، آزادی بیان، حق تحصیل، حقوق کودک، خشونت‌های خانگی، خشونت مبتنی بر جنسیت، بهداشت و محیط زیست، حقوق کار، و خشونت نظامی و قضایی می‌شود.
یافته‌های کلیدی این گزارش عبارت‌اند از:
دوره گزارش‌دهی این گزارش ماه اردیبهشت ۱۴۰۳ است و تعداد کل موارد نقض گزارش شده بیانگر یک وضعیت نگران‌کننده و فوریت برای توجه جامعه بین‌المللی و دولت ایران به این مسائل است.
مقدمه
هدف از تهیه و انتشار این گزارش، افزایش آگاهی و فراهم آوردن شواهد مستدل برای تاثیرگذاری بر سیاست‌گذاری‌ها و اقدامات ملی و بین‌المللی به منظور مقابله با نقض حقوق بشر در ایران است. مجموعه فعالان حقوق بشر بر این باور است که نظارت دقیق و مستمر بر وضعیت حقوق بشر و انتشار گزارش‌هایی از این دست، زمینه‌ساز ایجاد تغییر و پاسخگویی در برابر نقض‌های رخ داده است. از این رو، ما بر اهمیت اطلاع‌رسانی مستقل و دقیق تاکید داریم تا از طریق آگاهی‌بخشی و فشارهای بین‌المللی، شاهد بهبود وضعیت حقوق بشر در ایران باشیم.
تحلیل تفصیلی نقض بشر
حق حیات (اعدام)
تعریف اجمالی: حق اساسی هر فرد برای داشتن زندگی، بدون تهدید به مرگ به دست دیگران یا دولت. این حق شامل حمایت از افراد در برابر اعمالی است که می‌تواند منجر به مرگ غیرقانونی شود، از جمله قتل عمد، مرگ‌های ناشی از نادیده گرفتن معیارهای ایمنی، و اعدام‌های بدون دادرسی منصفانه است.
گزارش تخلفات: هرانا در فروردین۱۴۰۳، ۸۱ مورد را ثبت کرد که شامل ۱۱۲ مورد اجرای حکم، ۱۵ مورد محکومیت و تایید حکم اعدام است.
نمونه‌ها:
تأثیر: نقض حق حیات می‌تواند پیامدهای ویرانگری برای جامعه داشته باشد، از جمله ایجاد حس ناامنی و بی‌ثباتی. این نقض‌ها می‌توانند به فرهنگ خشونت دامن بزنند و اعتماد عمومی به دستگاه‌های حکومتی و قضایی را کاهش دهند. هنگامی که حق حیات تضمین نمی‌شود، افراد ممکن است در سایه هراس از بهره برداری از حقوق دیگر خود خودداری کنند.
آزادی اندیشه و بیان
آزادی بیان: حق ابراز آزادانه اندیشه و عقاید از طریق گفتار، نوشتار و سایر اشکال ارتباط بدون ترس از انتقام یا مجازات قانونی است.
گزارش تخلفات: هرانا در این ماه، ۱۳۶ مورد نقص آزادی بیان را ثبت کرد که شامل ۳۵۰ مورد بازداشت، صدور ۱۰۴۵ ماه حبس برای ۲۴ شهروند، ۲۳ مورد اجرای حکم، ۴ مورد تفتیش منزل، ۲ مورد اعمال فیلترینگ، ۱۸ مورد تجمع، ۳۴ مورد احضار به مراجع قضایی و محاکمه ۹ نفر است.
نمونه ها:
تاثیر: این نقض‌ها نه تنها صدای افراد را سرکوب می‌کند، بلکه فضایی از ترس ایجاد کرده و مانع از بحث‌های آزاد و انتقادی می‌شود که برای یک جامعه سالم ضروری است.
زندان
حقوق زندانیان: تضمین کرامت و حقوق اساسی افراد زندانی، از جمله دسترسی به درمان مناسب و عدالت. این شامل حمایت از زندانیان در برابر شکنجه، بی‌عدالتی و شرایط نامناسب نگهداری است.
گزارش تخلفات: هرانا در این ماه، ۱۱۷ مورد نقص حقوق را در بخش زندانیان ثبت کرد که شامل ۵۰ مورد بی خبری از سرنوشت بازداشت شده، ۱۰۹ مورد بلاتکلیفی، ۳۸ مورد انتقال زندانی به انفرادی، ۵ مورد اعتصاب غذا، ۳ مورد ضرب و شتم زندانی، ۱ مورد خودکشی زندانی، ۹ مورد عدم دسترسی به وکیل، ۱۹ مورد عدم رسیدگی پزشکی و ۶ مورد مرخصی استعلاجی است.
نمونه ها:
تأثیر: نقض حقوق زندانیان می‌تواند به تضعیف حاکمیت قانون و اعتماد به نهادهای عدالت منجر شود. این نقض‌ها می‌توانند بر سلامت و بهبود زندانیان تأثیر منفی گذارده و چشم‌انداز بازگشت موفقیت‌آمیز آنها به جامعه را کاهش دهند.
آزادی مذهب
حقوق اقلیت‌های مذهبی: تأمین آزادی مذهبی و حمایت از افراد برای پیروی از اعتقادات مذهبی خود بدون ترس از تبعیض یا آزار.
گزارش تخلفات: هرانا در این ماه، ۱۵ مورد نقص را در این بخش ثبت کرد که شامل ۸ مورد بازداشت، ۹۰۰ ماه حبس و ۷,۵۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال جزای نقدی برای ۱۵ نفر، ۲۱ مورد احضار به مراجع قضایی و امنیتی، ۶ مورد بازجویی، ۲ مورد اجرای حکم، ۴ مورد ممانعت از فعالیت اقتصادی، ۱۵ مورد ممنوع الخروجی، ۵ مورد محاکمه است.
نمونه ها:
تأثیر: نقض آزادی مذهبی می‌تواند منجر به شکاف اجتماعی، درگیری و به حاشیه‌نشینی جوامع مذهبی شود. این امر اصول تنوع و مدارا را در جامعه تضعیف می‌کند.
حق تحصیل
حق تحصیل: دسترسی برابر و فراگیر به آموزش با کیفیت برای همه افراد، بدون تبعیض. این حق همچنین شامل دسترسی به آموزش ابتدایی رایگان و اجباری است.
گزارش تخلفات: هرانا در این ماه، ۸ مورد نقص را در این بخش ثبت کرد که ۲ مورد تعلیق از تحصیل، مصدومیت ۱۱ دانشجو و ۳ مورد تجمع را شامل می شود.
نمونه ها:
تأثیر: محرومیت از آموزش می‌تواند بر رشد اقتصادی و اجتماعی جامعه تأثیر منفی گذارد، فقر را تشدید کند و مانع از رسیدن افراد به پتانسیل کامل خود شود. آموزش نقش کلیدی در توسعه شهروندان آگاه و مسئول دارد.
حق کودک
حق سلامت و امنیت کودکان: اطمینان از حمایت و حفاظت کودکان از هرگونه آزار، بهره‌کشی و خطرات بهداشتی.
گزارش تخلفات: هرانا در این ماه، ۳۲ مورد نقص را در بخش حقوق کودک ثبت کرد که شامل ۱ مورد اجرای حکم کودک مجرم، ۶ مورد بازداشت، ۲ مورد قتل و ۷ مورد خودکشی کودکان، ۱۰ مورد مصدومیت کودکان در پی سهل انگاری مسئولان، ۱ مورد مرگ و ۳ مورد مصدومیت کودک کار است.
نمونه ها:
تأثیر: عدم تأمین سلامت و امنیت کودکان می‌تواند تأثیرات ماندگاری بر رشد و توسعه آنها داشته باشد، مانع از دستیابی به پتانسیل کامل آنها شود و به چرخه‌های فقر و بی‌عدالتی دامن بزند.
قتل های ناموسی
قتل‌های ناموسی: حفاظت از افراد، به ویژه زنان و دختران، در برابر خشونت و قتل به بهانه‌های ناموسی و حفظ حیثیت خانوادگی.
گزارش تخلفات: هرانا در این ماه دو مورد قتل ناموسی را ثبت کرد.
نمونه ها:
تأثیر: قتل‌های ناموسی نه تنها جان افراد را می‌گیرند بلکه نشان‌دهنده عمیق‌ترین سطوح تبعیض جنسیتی هستند، ترس و محدودیت‌های شدیدی بر زنان و دختران تحمیل میکنند و به نقض فراگیر حقوق بشر منجر می‌شوند.
خشونت خانگی
خشونت‌های خانگی: پیشگیری از خشونت در خانه و محافظت از قربانیان آن. شامل حمایت قانونی و اجتماعی برای زنان، کودکان و سایر اعضای آسیب‌پذیر خانواده است.
گزارش تخلفات: هرانا در این ماه ۱۱ مورد قتل زنان ناشی از خشونت خانگی را ثبت کرد.
نمونه ها:
تأثیر: خشونت خانگی می‌تواند پایه‌های اساسی خانواده و جامعه را تضعیف کند، باعث آسیب‌های جسمی و روانی بلندمدت بر قربانیان شود و الگوهای خشونت‌آمیز را برای نسل‌های آینده تکرار کند.
زنان
خشونت مبتنی بر جنسیت: خشونت علیه فرد به دلیل جنسیت او یا خشونت که عمدتاً بر افراد با جنسیت خاص تأثیر می‌گذارد.
گزارش تخلفات: علاوه بر نقض های سیستماتیک ناشی از وجود قوانین تبعیض آمیز، هرانا در این ماه، ۲۳ مورد نقص را در این بخش ثبت کرد که شامل ۵۰۲ مورد بازداشت زنان معترض، ۳۰۵۰۲ مورد بدحجابی، ۳ مورد تجاوز و آزار جنسی و پلمپ ۳ محل کسب در رابطه با حجاب اجباری است.
نمونه ها:
تأثیر: این نقض می‌تواند منجر به آزار و اذیت فیزیکی، جنسی، روانی یا رنج، از جمله تهدید، اجبار و محرومیت خودسرانه از آزادی، چه در ملاء عام و چه در زندگی خصوصی شود. این امر نابرابری جنسیتی را تداوم می‌بخشد، مانع توسعه می‌شود و می‌تواند منجر به آسیب‌های جسمی و روانی بلندمدت شود.
بهداشت و محیط زیست
بهداشت و محیط زیست: در معرض قرار دادن ناعادلانه جوامع در برابر خطرات زیست‌محیطی و انکار حق دسترسی به منابع طبیعی، اغلب بر اساس نژاد یا وضعیت اجتماعی و اقتصادی.
گزارش تخلفات: هرانا در این ماه، ۲۸ مورد نقص را در بخش بهداشت و محیط زیست ثبت کرد که شامل ۲ مورد تخریب منابع طبیعی، ۲ مورد حیوان آزاری، ۳ مورد تجمع، ۲۱ مورد آلودگی محیط زیستی، ۲ مورد مجروح شدن محیط بان است.
نمونه ها:
تاثیر: بی‌عدالتی زیست‌محیطی می‌تواند منجر به مشکلات بهداشتی، نابرابری‌های اقتصادی و ناآرامی‌های اجتماعی شود. این امر به طور نامتناسبی جوامع به حاشیه رانده شده را تحت تاثیر قرار میدهد، نابرابری‌ها را تشدید می‌کند و آنها را از حق داشتن محیط زیستی سالم و ایمن محروم می‌کند.
حقوق کار
حقوق کار: نقض حقوق کارگران، از جمله شرایط کاری ناایمن، دستمزد ناعادلانه، ساعات کاری غیرمنطقی و انکار حق سازماندهی و چانه‌زنی جمعی.
گزارش تخلفات: هرانا در این ماه، ۳۲۵ مورد نقص را در بخش کارگران و اصناف ثبت کرد که شامل ۳۳ مورد مرگ به دلیل نبود ایمنی در محیط کار و ۳۰ مورد مصدومیت کارگر، ۸ مورد بازداشت، ۹۰ ماه حبس و ۱۵۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال جزای نقدی برای ۳ نفر، ۲۴ ماه تبعید، ۵ مورد ضرب و شتم، ۲ مورد اجرای حکم، ۴۲ مورد احضار به مراجع قضایی و امنیتی، ۲۵ مورد بازجویی، ۱ مورد خودکشی کارگر، ۳۶۰ مورد اخراج و تعدیل، ۸۶ ماه معوقات مزدی برای دستکم ۷۹۷۰ نفر، پلمپ ۲۲۹ واحد صنفی، ۳۳ مورد اعتصاب و همچنین ۱۸۴ مورد تجمع است.
نمونه ها:
تاثیر: نقض حقوق کار می‌تواند منجر به استثمار، فقر و نابرابری شود. این امر سلامت، عزت نفس و توانایی کارگران برای حمایت از خود و خانواده‌شان را تضعیف می‌کند.
خشونت نظامی و امنیت شهروندان
استفاده بیش از حد پلیس یا مرزبانی از زور و سلاح: اطمینان از اینکه نیروهای اجرایی قانون در استفاده از زور متناسب و مسئولانه عمل کنند، به منظور حفاظت از حقوق شهروندان.
گزارش تخلفات: هرانا در این ماه، ۲۷ گزارش از نقص را دراین بخش ثبت کرد که شامل ۵ مورد مرگ کولبر، ۲۳ مورد مجروحیت کولبر، ۳ مورد مرگ سوختبر، ۵ مورد زخمی شدن سوختبر، ۴ مورد قتل شهروندان و ۳ مورد زخمی شدن شهروندان بر اثر تیراندازی نیروهای امنیتی است.
نمونه ها:
تأثیر: استفاده بی‌رویه از زور توسط پلیس یا مرزبانی می‌تواند به نقض گسترده حقوق بشر منجر شود، اعتماد عمومی به نهادهای اجرایی قانون را کاهش دهد و منجر به نارضایتی و ناآرامی‌های اجتماعی شود. این عملکردها ضرورت بازبینی در رویه‌ها و آموزش‌های نیروهای اجرایی را نشان میدهد.
واکنش های دولتی و نهادی
در پاسخ به افزایش نقض حقوق بشر گزارش‌شده در اردیبهشت ۱۴۰۳، موضع رسمی و اقدامات دولت ایران و نهادهای آن متفاوت بوده است، هرچند عمدتاً در رسیدگی به ریشه‌های مشکلات یا تضمین پاسخگویی ناکافی بوده‌اند.
در پی واکنش های گسترده به صدور حکم اعدام برای توماج صالحی، خواننده رپ اعتراضی، مرکز رسانه قوه قضاییه توضیحاتی در این رابطه ارائه داد. خبرگزاری میزان با انتشار اطلاعیه ای در این خصوص مدعی شد: «براساس حکم صادره از سوی دادگاه، به دلیل “اظهار ندامت و پشیمانی و همکاری متهم”، دادگاه او را مستحق تخفیف دانسته، به همین جهت در صورت فرجام خواهی احتمالی متهم و وکلای او و در صورت تایید حکم اعدام در دیوان عالی کشور، موضوع تخفیف مجازات در کمیسیون عفو و بخشودگی بررسی خواهد شد.»
خبرگزاری میزان وابسته به قوه قضاییه روز گذشته با انتشار گزارشی ساختگی، تلاش کرد با ژست شفاف سازی و طرح ادعاهای کلیشه ای از طریق زیر سئوال بردن یک گزارش حقوق بشری منتشر شده در روزهای اخیر که مربوط به وضعیت یک زن زندانی به نام “شیرین سعیدی” است، این شائبه را ایجاد کند که اطلاعات غیرواقعی توسط نهادهای حقوق بشری بخصوص خبرگزاری هرانا منتشر شده است. این در حالی است که هیچ یک از مواردی که این خبرگزاری به عنوان اشتباهات سهوی یا عمدی اطلاعاتی به آن به مثابه “مچ گیری” می پردازد اساسا در هیچ سطحی و هیچ شکلی و در هیچ زمانی در گزارش هرانا حتی مورد اشاره قرار نگرفته است.
مرکز رسانه قوه قضاییه با انتشار اطلاعیه ای در واکنش به صدور حکم اعدام علیه محمود مهرابی، زندانی سیاسی اعلام کرد که حکم دادگاه بدوی او قابل فرجام خواهی در دیوان عالی کشور است. میزان مدعی است که آقای مهرابی در جریان اعتراضات سراسری ۱۴۰۱، مطالبی در رابطه با «آموزش استفاده از سلاح های دست ساز، دعوت به تخریب اموال عمومی، تحریک مردم به جنگ و کشتار و توهین به مقدسات»، در فضای مجازی منتشر کرده و «به دلیل نشر اکاذیب ۵۲ شاکی خصوصی دارد».
اخیرا انتشار ویدیویی در رابطه با بازداشت خشونت آمیز یک زن در رابطه با حجاب اجباری توسط واحد اجرای طرح نور در خیابان مطهری تهران، واکنش های منفی بسیاری را به دنبال داشت. مرکز اطلاع رسانی پلیس تهران با انتشار اطلاعیه ای ضمن تایید صحت ویدیوی منتشر شده، مدعی شد که این زن اقدام به “پاشیدن نسکافه داغ به ماموران کرده و به صورت هدفمند قصد فرار داشته است.”
احمد وحیدی، وزیر کشور درخصوص ویدیوی منتشر شده از بازداشت خشونت آمیز یک زن در تهران توسط ماموران اجراکننده طرح موسوم به “نور”، ضمن حمایت از برخورد ماموران، مدعی شد: فراجا بر اساس “موازین قانونی” به خانمی تذکر حجاب داده اما با مقاومت آن زن رو به رو شده است.
واکنش های بین المللی
در این ماه وزارت خارجه آمریکا گزارش سالانه خود از وضعیت حقوق بشر در جهان را منتشر کرد. در بخشی از این گزارش به بررسی وضعیت حقوق بشر در ایران پرداخته شده بود. این گزارش با استناد به آمارهای هرانا تاکید کرد که در سال ۲۰۲۳ میلادی دستکم ۷۹۸ زندانی از جمله دو کودک مجرم و ۲۵ زن به چوبه دار آویخته شده اند؛ آماری که نشان میدهد اجرای احکام اعدام در ایران طی یک سال گذشته میلادی نسبت به سال ۲۰۲۲، ۳۷ درصد افزایش داشته است.
کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد با نگارش بیانیه ای به برخورد سخت گیرانه جدید جمهوری اسلامی درخصوص حجاب اجباری انتقاد کرد. این نهاد در بیانیه خود لایحه عفاف و حجاب را «سرکوب خشونت آمیز» زنان و دختران در ایران نامید و خواهان لغو آن شد.
کمیساریای عالی سازمان ملل متحد با انتشار بیانیه ای محکومیت توماج صالحی به اعدام را محکوم کرد و خواستار لغو این حکم و آزادی بی قید و شرط او و سایر شهروندان ایرانی شده است که به دلیل بیان مواضع خود، از جمله از طریق هنر، زندانی شده اند.
همزمان با روز جهانی آزادی رسانه ها، سازمان گزارشگران بدون مرز که وضعیت رسانه ای جهان را زیر نظر دارد جدیدترین گزارش رده بندی جهانی آزادی رسانه را منتشر کرد. براساس این گزارش، ایران در میان صد و هشتاد کشور از نظر آزادی رسانه و امنیت روزنامه نگاران در رده صد و هفتاد و شش قرار گرفته است. گزارشگران بدون مرز در این گزارش اعلام کرد که ایران با اجرای سیاست “حبس انبوه”، یکی از ده زندان بزرگ روزنامه نگاران در جهان محسوب می شود.
جامعه جهانی بهائی با انتشار بیانیه ای ضمن اعتراض به تشدید خشونت سیستماتیک جمهوری اسلامی علیه زنان بهائی، نوشت که طی دو ماه گذشته بیش از سه چهارم شهروندان بهائی که به مراجع قضایی احضار شدند، زنان بودند.
روز چهارشنبه نوزدهم اردیبهشت ۱۴۰۳، سازمان عفو بین الملل در یک بیانیه خطاب به مقامات جمهوری اسلامی، درخواست کرده است همه کسانی که به دلیل سرپیچی از رعایت حجاب اجباری در بازداشت بسر میبرند “بی قید و شرط” آزاد شوند.
مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران به همراه ۱۵ سازمان مدافع حقوق بشر دیگر، با انتشار بیانیه ای از جامعه جهانی و فعالان حقوق بشر خواستند با محکوم کردن سیاست های محدود کننده جنسی و باروری ایران متحد شوند و از طریق مجاری دیپلماتیک، خواستار لغو قوانین تبعیض آمیز شوند. این سازمانها همچنین از جمهوری اسلامی خواستند که با احیای برنامه های جامع تنظیم خانواده، قوانین محدود کننده سقط جنین را نیز لغو کنند. سازمان های امضا کنده این بیانیه تأکید کردند که حکومت ایران باید به استانداردهای بین المللی بهداشت پایبند باشد و با سازمان ملل متحد همکاری کند تا دسترسی به مراقبت های بهداشتی باروری برای زنان در بالاترین سطح تضمین شود.
کارشناسان سازمان ملل متحد از جمله جاوید رحمان، گزارشگر ویژه حقوق بشر در امور ایران خواستار لغو فوری حکم اعدام محمود مهرابی، زندانی سیاسی شدند و اعلام کردند جمهوری اسلامی باید “از محکوم کردن افراد به دلیل ابراز عقاید خود دست بردارد.”
نتیجه گیری
گزارش ماهانه مرکز آمار مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران در اردیبهشت ۱۴۰۳، چشم‌اندازی نگران‌کننده از وضعیت حقوق بشر در ایران را ارائه داده است. شاهد نقض گسترده حقوق از جمله اجرای حکم اعدام بدون رعایت دادرسی منصفانه، سرکوب آزادی بیان، بازداشت‌های خودسرانه، نقض حق تحصیل، خودکشی کودکان و نوجوانان، خشونت‌های خانگی و ناموسی علیه زنان، نقض حقوق کارگران و استفاده بی‌رویه از زور توسط نیروهای امنیتی بوده‌ایم. این گزارش بر اساس شواهد موثق و گزارش‌های دقیق، تصویری واضح از الگوهای نقض حقوق بشر و تأثیر عمیق آن بر جامعه ایران را به نمایش می‌گذارد.
نتایج به‌دست آمده بر ضرورت اقدامات فوری و مؤثر بین‌المللی و داخلی برای رسیدگی به این نقض‌ها و حمایت از قربانیان تأکید میکنند. از جمله یافته‌های کلیدی، افزایش موارد خشونت نظامی و قضایی، به‌ویژه علیه زنان و اقلیت‌ها، نگرانی‌های عمیقی را در مورد تعهد ایران به رعایت حقوق بشر بین‌المللی ایجاد می‌کند. این گزارش بر اهمیت ایجاد تغییر از طریق مکانیزم‌های نظارتی مستقل، افزایش آگاهی عمومی، و فشارهای بین‌المللی به منظور ارتقاء حقوق بشر و حاکمیت قانون در ایران تأکید دارد.
در نهایت، این گزارش ماهانه نه تنها به عنوان یک سند برجسته از وضعیت حقوق بشر در ایران عمل می‌کند بلکه به عنوان یک فراخوان عملی برای همه ذینفعان به منظور اتخاذ اقدامات فوری و مسئولانه در جهت بهبود وضعیت حقوق بشر در ایران محسوب می‌شود.