دکتر حسن بلوری،
برلین، ۲۰۲۴٫۰۵٫۲۵
The big problems of the universe: The non-existence of time۱
مفهوم زمان در زندگی، نوع تفکر و جهان‌بینی ما نقش مهمی بازی می‌کند. با این حال ما زمان را هرگز مشاهده نکرده و نمی‌کنیم. علت این امر چیست؟ یافته‌های جدید علم فیزیک۲ در این‌باره چه می‌گویند؟
فشرده
مفهوم زمان در توصیف ما از جهان هستی نقش بسزایی بازی می‌کند. اما این مفهوم چه معنایی دارد؟ آیا اصولن می‌توان از مفهوم زمان، مفهوم به معنای فهمیده شده، صحبت کرد در حالی‌که نمی‌توان آن را مشاهده و تجربه نمود؟ برای مثال، آیا ما در حین مطالعه، زمان را حس می‌کنیم یا چیزی به نام بازه زمان را؟ چنانچه هر دو کمیت‌های فیزیکی، یعنی واقعی باشند، بایستی بتوان آنها را اندازه‌گیری کرد. اما تجربه نشان می‌دهد که تنها بازه زمان قابل اندازه‌گیری است و نه زمان.
آیا زمان آغاز و پایانی دارد؟ آیا می‌توان بین گذشته، حال و آینده تفکیک قائل شد؟ آیا ’حال‘ در علم فیزیک معنا دارد؟ آیا جهت‌ِ زمان در همه‌ی عرصه‌های طبیعی (فیزیک) به یک سو است؟ آیا یک سویه بودن زمان در ترمودینامیک کلاسیک در مورد ترمودینامیک کوانتومی نیز صادق است؟ آیا قوانین شناخته شده‌ی فیزیک جوابگوی این نوع پرسش‌ها هستند؟
مفهوم زمان در دو نظریه بزرگِ علم فیزیک از قرن بیستم، یعنی نظریه نسبیت عام و نظریه کوانتوم که هر یک در حوزه عملکرد خود بسیار موفق هستند شدیدن متفاوت است. به این معنا که زمان در نظریه نسبیت عام پویاست و همپا با فضا در شکل‌گیری ساختارها از ماده نقش دارد اما در مکانیک کوانتومی عاری از یک چنین ویژگی است. زمان در فیزیک نیوتنی و در معادله شرودینگر یک عنصر مطلق تلقی می‌شود. نظریه نسبیت عام، فضا و زمان و ماده را درهم‌تنیده و دینامیکی می‌داند. اما مکانیک کوانتومی زمان را در شکل کللاسیک آن پارامتری بیش نمی‌داند. یک چنین ناهمآنگی میان دو نظریه بنیادی فیزیک، مسئله‌ایست که با گذشت یک قرن تلاشِ بی‌وقفه هنوز قادر به برطرف کردن آن نشده‌ایم.
در این مقاله برآنیم با تفکیکِ زمانِ ابژکتیو (فیزیکی) از زمانِ سوبژکتیو (پدیدارشناسی) مفهوم زمان را در علم فیزیک با ملاحظه حالت تعادل و عدم تعادل سیستم‌ها در رابطه با مفهوم آنتروپی۳ بررسی و نشان دهیم که با چشم‌پوشی از درصدی از اطلاعات۴ در باره سیستم‌های فیزیکی به یک فاکتور داخلی۵ به نام زمانِ درونی (بازه زمان درونی) دست می‌یابیم.
******
برای مطالعه متن کامل نوشته با فرمت پی دی اف لطفا اینجا کلیک کنید
******