ورودی نیروگاه برق رجایی در استان قزوین، ایران
ایران در چند سال اخیر با کسری فزایندۀ برق در اوج تابستان مواجه شده و امسال نه‌تنها تأمین برق صنایع با محدودیت شدید روبه‌روست، بلکه خانوارها نیز گرفتار خاموشی‌های مکرر هستند و ادارات برخی استان‌ها نیز تعطیل شده است.
کسری برق ایران در تابستان امسال حدود ۱۴ هزار مگاوات برآورد می‌شود؛ رقم کلانی که معادل دو برابر کل تولید برق جمهوری آذربایجان است؛ کشوری که پارسال سه تراوات ساعت برق (معادل ۱۰ درصد از برق تولیدی) به ارزش ۴۰۲ میلیون دلار را به چهار کشور روسیه، گرجستان، ایران و ترکیه صادر کرد.
به عبارت دیگر، حتی با فرض وجود ۱۴ هزار مگاوات برق مازاد کشورهای همسایه و آماده بودن زیرساخت‌های واردات برق، ایران تنها برای سه ماه تابستان به خرید بیش از هشت میلیارد دلار برق نیاز دارد.
بر اساس برآوردهای پیشین وزارت نیرو و مرکز پژوهش‌های مجلس، ایران برای جلوگیری از کسری برق باید سالانه پنج هزار مگاوات (هفت درصد) به تولید برق خود اضافه می‌کرد.
اما چنان‌که آمار رسمی نشان می‌دهد این هدف‌گذاری در سال‌های گذشته محقق نشده است.
به‌علاوه، برخی از نیروگاه‌های قدیمی کشور نیز از رده خارج شده‌اند. این در حالی است که نیروگاه‌های برق‌آبی کشور نیز به خاطر خشکسالی‌ها با ظرفیت کامل کار نمی‌کنند.
برای نمونه، ایران در سال ۱۴۰۲ راه‌اندازی بیش از شش هزار مگاوات نیروگاه برقی جدید را هدف‌گذاری کرده بود که کمتر از یک‌سوم این رقم محقق شد.
آخرین باری که ایران موفق به راه‌اندازی پنج هزار مگاوات نیروگاه جدید شد، سال ۱۳۸۹ بود و بعد از آن هرگز هدف‌گذاری رشد تولید برق محقق نشد؛ نتیجه این‌که صادرات خالص برق (اختلاف صادرات و واردات) از مثبت هشت تراوات ساعت در سال ۱۳۹۳ به یک تراوات ساعت در سال ۱۴۰۱ رسید.
مقام‌های ایران می‌گویند تراز تجارت برق کشور از تابستان پارسال در محور صفر می‌چرخد.
آرشیو آمارهای وزارت نیرو هم از رشد متمادی واردات و سقوط صادرات برق کشور از سال ۱۳۹۹ حکایت دارد. این وزارتخانه از خرداد ۱۴۰۲ دسترسی به گزارش‌های ماهانۀ وضعیت برق کشور را مسدود کرده است.
دیگر عوامل دردسرساز
به جز محقق نشدن اهداف مربوط به رشد تولید برق، ادامۀ تلفات گستردۀ آن نیز به بحران انرژی کشور دامن می‌زند.
آمارهای رسمی وزارت نیرو و مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد ۱۳ درصد از برق تولیدی ایران در شبکۀ انتقال و توزیع تلف می‌شود؛ این رقم چشمگیر معادل ۴۰ درصد از کل مصرف خانگی برق در کشور است.
بهره‌وری پایین نیروگاه‌های برقی حرارتی در ایران نیز از دیگر عوامل دخیل در تشدید بحران کسری برق است.
بیش از یک دهه قبل، ایران تبدیل نیروگاه‌های گازی و بخاری به نیروگاه‌های چرخۀ ترکیبی را هدف‌گذاری کرده بود تا بهره‌وری نیروگاه‌ها از حدود ۳۰ تا ۳۳ درصد به ۴۵ درصد افزایش یابد؛ اما نه تنها این هدف‌گذاری محقق نشد، بلکه بخش اعظم نیروگاه‌هایی که طی چند سال گذشته راه‌اندازی شده‌اند نیز از نوع کم‌بازده بخاری یا گازی است.
از سوی دیگر، بی‌توجهی حکومت جمهوری اسلامی به انرژی‌های پاک نیز دردسرساز شده است؛ به‌طوری که سهم نیروگاه‌های خورشیدی و بادی ایران از تولید برق کشور هم‌اکنون تنها حدود یک درصد است.
این در حالی است که ایران با ۳۰۰ روز آفتابی می‌تواند برای توسعۀ انرژی خورشیدی کمال مطلوب باشد.
دولت ایران در سال ۱۴۰۲ راه‌اندازی دو هزار و ۸۵۰ مگاوات نیروگاه جدید خورشیدی و بادی را هدف‌گذاری کرده بود، اما تنها دو درصد این رقم محقق شد.