خبرگزاری هرانا – حق بر محیط زیست و مبانی فلسفی آن، از قواعد حقوق بشر و حقوق طبیعی نشأت گرفته شده است. ابتدایی ترین حق طبیعی انسان در این کره خاکی، «حق حیات» است. اما طی دهه های اخیر به دلیل استفاده بی رویه از منابع طبیعی، عدم نظارت و توجه به مباحث زیست محیطی و الگوهای صحیح، محیط زیست طبیعی به شدت دچار صدماتی شده است. گزارش پیش رو حاصل ثبت ۶۳ واقعه محیط زیستی ایران است که در هفته اخیر منتشر و به هدف آگاه سازی گردآوری شده است.
به گزارش خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، در هفته ای که گذشت، بیش از هفده شکارچی و صیاد غیرمجاز و قاچاقچی چوب بازداشت و به مراجع قضائی معرفی شدند. همچنین، شاخص کیفی هوا در بیش از سی و یک شهر ناسالم و خطرناک اعلام شد. از دیگر اخبار مرتبط با محیط زیست میتوان به آتش سوزی منابع طبیعی و خشکسالی در مناطق مختلف کشور، بحران پسماند و آلاینده های محیط زیستی اشاره کرد؛ در گزارش پیش رو به برخی از آنها پرداخته شده است.
آسیب رسانی به جنبه های مختلف محیط زیست در ایران کماکان ادامه دارد. از طرفی شهروندانی وجود دارند که به دلیل عدم آموزش یا نیازهای مالی دست به تخریب و آسیب رسانی به محیط زیست می زنند و از سوی دیگر نهادهای متولی در تلاش هستند تا از حجم این آسیب ها بکاهند، هر چند این تلاش ها قابل تقدیر است اما به نظر نمی آید میزان آن با شرایط محیط زیستی ایران تطبیق داشته باشد.
بازداشت و محکومیت متخلفان محیط زیستی
یکی از موضوعات مورد بحث محیط زیست مسئله حمایت از منابع طبیعی بوده و از سوی دیگر، حفاظت از جنگل‌ها، حیات وحش و جلوگیری از قاچاق چوب، شکار و صید بی رویه به عنوان بخشی از مقوله حفاظت از منابع طبیعی، و در نهایت حفظ محیط زیست تلقی می‌شود. بسیاری از حیوانات، به دلیل شکار غیرقانونی در معرض خطر قرار دارند.
طی یک هفته اخیر با تلاش محیط بانان و جنگل بانان، بیش از هفده تن چوب قاچاق در مهاباد و شاهرود ضبط و در این راستا دو متهم بازداشت شدند. همچنین طی این مدت بیش از پانزده شکارچی و صیاد غیرمجاز در شهرهای کرج، گرمی، شیراز، اقلید، دماوند، سیروان و کازرون بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند.
لازم به ذکر است که از این شکارچیان و صیادان، ادوات غیرمجاز مانند سلاح شکاری، تعدادی فشنگ و رشته تور ماهیگیری کشف و ضبط شده است.
حق تنفس و هوای پاک
بر اساس گزارش‌ها، سالانه تعداد پرشماری از شهروندان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. این مشکل علتی جز سو مدیریت و عدم توجه به کنوانسیون‌ها و قراردادهای بین‌المللی در این زمینه ندارد.
طی هفته ای که گذشت شاخص کیفی هوا در شهرهای تهران ۱۰۳، مسجدسلیمان ۱۷۷، بهبهان ۱۶۴، خرمشهر ۱۶۲، هندیجان ۱۲۶، ماهشهر ۱۲۵، اندیمشک ۱۵۳، شوشتر ۱۰۶، دزفول ۱۰۵، اراک ۱۸۹، شازند ۱۶۹، ساوه ۱۵۸، باقرشهر ۱۱۵، قم ۱۲۲، سرپل ذهاب، قصرشیرین و گیلانغرب ۵۰۰، پاوه ۱۵۴، اسلام‌آباد غرب ۱۸۸، کرمانشاه ۳۳۸، کنگاور ۱۶۷، اصفهان ۱۶۲، خمینی‌شهر ۱۵۹، شاهین‌شهر ۱۵۷، قهجاورستان ۱۶۹، کاشان ۱۷۴، نجف آباد ۱۵۶، زرین‌شهر ۱۱۴، شهر سجزی ۲۱۷، بجنورد ۴۰۵ و شیروان ۵۰۰، ناسالم برای گروه های حساس، ناسالم برای عموم، بسیار ناسالم و خطرناک و اعلام شد.
از سوی دیگر، شاخص کیفی هوای استان ایلام با ورود توده گرد و غبار به این استان در وضعیت هشدار قرار گرفت و میدان دید افقی در سطح شهر ایلام به ۳ هزار متر کاهش یافت.
همچنین، شهروندان تهرانی از ابتدای امسال تاکنون، پنچ روز هوای پاک، ۹۱ روز هوای سالم و ۲۳ روز هم هوای ناسالم برای گروه‌های حساس و یک روز هم ناسالم برای همه گروه‌ها استنشاق کرده‌اند.
شاخص کیفی هوا از صفر تا ۵۰ هوای پاک، ۵۱ تا ۱۰۰ هوای سالم، ۱۰۱ تا ۱۵۰ ناسالم برای گروه‌های حساس، ۱۵۱ تا ۲۰۰ ناسالم برای عموم، ۲۰۱ تا ۳۰۰ بسیار ناسالم و ۳۰۱ تا ۵۰۰ خطرناک است.
شاخص کیفی هوا (Air Quality Index) معیاری است که غلظت ترکیبات مختلف آلاینده موجود در هوا نظیر مونوکسید کربن، دی اکسید گوگرد، ترکیبات نیتروژن دار، اوزون و ذرات معلق (ذرات کوچک‌تر از ۱۰ میکرومتر و ذرات کوچک‌تر از ۲.۵ میکرومتر) را که دارای حدود مجاز متفاوت با واحدهای مختلف است به یک عدد بدون واحد تبدیل میکند و وضعیت آلودگی هوا را نمایش می‌دهد.
آتش سوزی
به طور کلی جنگل‌ها در نتیجه عمل کربن گیری مرتباً گاز کربنیک هوا را که در اثر تنفس موجودات زنده و فعل و انفعالات شیمیایی و آلودگی های محیط زیست وارد هوا می‌شود جذب کرده و گاز اکسیژن را پس می‌دهد. از این رو باید مورد توجه ویژه ای قرار گیرند.
فرماندار شهرستان بویراحمد از وقوع آتش‌سوزی گسترده در اراضی جنگلی و مرتعی در منطقه‌ای با نام محلی خشکاخور بخش کبگیان این شهرستان از ظهر روز جمعه بیست و دوم تیرماه خبر داد.
از سوی دیگر، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کهگیلویه و بویراحمد تأکید کرد که آتش‌سوزی ارتفاعات منطقه حفاظت‌شده خائیز در کهگیلویه به دلیل وقوع یک فقره آتش‌سوزی در روستای دِه خلیفه‌ای از توابع شهرستان بهبهان خوزستان بوده است. سعید جاویدبخت افزود: ۶۶۰ هزار هکتار از مناطق استان کهگیلویه و بویراحمد بحرانی هستند، مناطقی که آتش‌سوزی در سال‌های گذشته در آنها اتفاق افتاده و جزء مناطق سخت‌گذر هستند. مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان نیز از مهار کامل آتش‌سوزی در منطقه حفاظت‌شده خائیز در شهرستان بهبهان با تلاش ۳۰۰ نفر خبر داد.
اسلام جاودان خرد، مدیرکل حفاظت محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد، در خبر دیگری اظهار کرد که آتش‌سوزی در منطقه حفاظت‌شده «سیوک» بویراحمد که در شب جمعه بیست و دوم تیرماه مهار شده بود، صبح روز شنبه بیست و سوم تیرماه، به دلیل وزش باد شدید دوباره در چند نقطه شعله‌ور شد.
از سوی دیگر ابراهیم جانی‌نسب، فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی کهگیلویه و بویراحمد، گفت: آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع نزدیکی کوه سیاه از توابع بخش چاروسا شهرستان کهگیلویه مهار شد. وی عصر دوشنبه در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا افزود: این آتش‌سوزی که بامداد آن روز آغاز شده بود، با تلاش نیروهای مردمی و ستاد مدیریت بحران مهار شد. نجیب‌الله ایزدخواه، بخشدار چاروسا در خصوص حریق رخ داده در این منطقه گفت: منطقه سخت‌گذر و صعب‌العبور است. به دلیل نبود امکانات لازم با الاغ به محل آتش‌سوزی رفتم.
در همین راستا فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی کشور با بیان این که آتش زدن کاه و کلش مزارع، عامل اصلی وقوع آتش‌سوزی در جنگل‌های زاگرس در هفته‌های اخیر بوده است، گفت: در آتش‌سوزی کوهستان خائیز، ۴۶۰ هکتار از عرصه‌های طبیعی دچار حریق شد.
همچنین فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان گفت: نیروهای یگان حفاظت با مهار آتش‌سوزی در ۶۱ هکتار از زمین‌های کشاورزی استان، مانع گسترش آن به عرصه‌های ملی شدند.
افزون بر این، در روزهای پایانی اولین ماه تابستان، اولین آتش‌سوزی در پناهگاه حیات وحش میانکاله در استان مازندران رخ داد. این آتش‌سوزی که وسعتی حدود ۲ هزار متر مربع را دربرگرفت، توسط مأموران پناهگاه مهار شد. در نتیجه این حادثه، ۶۰ درصد از پوشش گیاهی بوته‌های تمشک، ۳۰ درصد بوته‌های سازیل و ۱۰ درصد درخت انار و توسکا طعمه حریق شدند. بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد که عامل این آتش‌سوزی انسانی بوده و تحقیقات برای شناسایی عامل یا عاملین آن با جدیت در حال انجام است
بعلاوه مدیرکل مدیریت بحران استانداری کرمانشاه از آتش‌سوزی در منطقه چله شهرستان گیلانغرب و گواور استان کرمانشاه، به دلیل خطای انسانی و تلاش برای اطفاء آن خبر داد.
همچنین فرماندار دره شهر اعلام کرد که آتش‌سوزی مراتع و جنگل‌های کبیرکوه در این شهرستان از منطقه پشته سادات (روستای فرهادآباد) آغاز شده و تا آبریز سراب دره‌شهر ادامه داشته که با تلاش عوامل اطفای حریق عضو ستاد مدیریت بحران، نیروهای مردمی، منابع طبیعی و اهالی منطقه در چندین مرحله این آتش سوزی مهار اولیه شد. در همین راستا رییس منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان دره‌شهر گفت: آتش‌سوزی در ارتفاعات چناره که مهار شده بود، دوباره شعله‌ور شد که اکنون این حریق مهار اولیه شده است.
علیرضا نظری، فرماندار شهرستان گیلانغرب، اعلام کرد که آتش‌سوزی گسترده در جنگل‌های «چله» و «حیدریه» که پس از ۴۸ ساعت تلاش در بامداد شنبه بیست و سوم تیرماه، مهار شده بود، دوباره از ساعت ۹ صبح آن روز شعله‌ور شد. این آتش‌سوزی بخش زیادی از مراتع و مناطق جنگلی در قلاجه، ارتفاعات برآفتاب دهستان چله و ارتفاعات نسار دهستان حیدریه را در بر گرفته است. وی افزود که کارشناسان در حال بررسی خسارات هستند و تأکید کرد که عامل اصلی این حادثه انسانی است و تحقیقات برای شناسایی مسببان در حال انجام است.
از سوی دیگر فرامرز منصوری، فرمانده انتظامی شهرستان سنقر و کلیایی، از وقوع آتش‌سوزی در مراتع این شهرستان خبر داد و اعلام کرد که ۲۰ هکتار از مزارع گندم در روستای زاغان سفلی طعمه حریق شده است.
علی‌اکبر قربانلو، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان شاهرود نیز اعلام کرد که حدود ۱۲ هکتار از پوشش گیاهی منطقه “خوش‌ییلاق” به دلیل آتش‌سوزی گسترده ناشی از سهل‌انگاری از بین رفته است.
علیرضا قمی، رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری آستارا نیز از وقوع آتش‌سوزی در جنگل‌های روستای کشفی خبر داد و گفت حدود ۱۶۵۰ متر مربع از اراضی جنگلی و ۱۳ اصله درخت کاج تدا دچار حریق شدند، اما حضور به موقع نیروها از گسترش آتش جلوگیری کرد.
روانبخش دیهیم خوب، فرماندار گچساران، در خصوص آتش‌سوزی مراتع و جنگل‌های ارتفاعات منطقه «نارک» گفت: آتش‌سوزی ارتفاعات نارک از ساعت ۱۰ صبح روز شنبه بیست و سوم تیرماه آغاز شد و ۲۰ نفر از نیروهای منابع طبیعی، تشکل‌های مردمی، تعدادی از کوهنوردان و اعضای مدیریت ستاد بحران گچساران در حال مهار آن بودند.” وی افزود: “گرمای شدید، سخت‌گذر بودن و وزش باد شدید، مهار آتش را در ارتفاعات منطقه نارک دشوار کرده بود.
از دیگر اخبار آتش‌سوزی در این هفته میتوان به اظهارات مجید رحمانی، فرماندار دزپارت، اشاره کرد. وی اظهار داشت: ۹۰۰ هکتار از منابع طبیعی این شهرستان و ۵۰۰ درخت در آتش سوخت. به گفته وی سرایت آتش از مزارع عامل آتش‌سوزی مراتع شهرستان دزپارت است و با وجود اخطارهای زیاد به کشاورزان، همچنان این اشتباه تکرار می‌شود و باعث وقوع آتش‌سوزی‌های متعدد در جنگل‌ها و مراتع استان می‌شود.
همچنین تسنیم به نقل از یاسم خانمحمدیان، مدیرکل منابع طبیعی استان ایلام گزارش داد که آتش‌سوزی در ارتفاعات منطقه شیره زول در مجاورت روستای ماژین شهرستان ایوان رخ داده و با تلاش نیروهای مردمی و دولتی و حضور بالگرد آب‌پاش مهار شده است. به گفته وی، ۶۸ فقره آتش سوزی از ابتدای سال جاری تاکنون در اراضی طبیعی این استان ثبت شده است.
علاوه بر این، در تاریخ ۲۶ تیر ماه، تصاویر منتشر شده در رسانه‌های رسمی حاکی از آتش‌سوزی در بخش‌هایی از نخلستان و باغ‌های مردم در روستای فیروزآباد واقع در شهرستان راسک بود.
در هفته‌ای که گذشت؛ خبرگزاری ایرنا گزارش داد که از ابتدای امسال تاکنون، طی ۵۴ فقره آتش‌سوزی، بیش از ۴۱۴ هکتار از مراتع و جنگل‌های استان کردستان طعمه حریق شده است.
از دیگر اخبار آتش‌سوزی در این هفته؛ سامان محمدی، رییس سازمان آتش‌نشانی میاندوآب، گفت: ۱۰ هکتار از مزارع گندم آماده برداشت در این شهرستان در آتش سوخت. وی علت آتش‌سوزی را عمدی اعلام کرد و افزود که با توجه به خشک بودن گندم‌زار و گرم بودن هوا، شدت سرایت بیشتر بود. روابط عمومی آتش‌نشانی بوکان نیز از وقوع آتش‌سوزی در مزارع و مراتع روستاهای سید آباد قاجر به وسعت هفت هکتار خبر داد و علت آن را اختلاف میان یک زن و مرد عنوان کرد. همچنین مدیر جهاد کشاورزی شهرستان سلسله اعلام کرد که پنج هکتار از اراضی کشاورزی گندم و جو منطقه سیول این شهرستان طعمه حریق شد. در همین راستا، بهزاد شاهمرادی، رئیس اداره منابع طبیعی شهرستان اسدآباد در استان همدان، از وقوع حریق در بخش حسین‌آباد این شهرستان خبر داد. وی اعلام کرد که این آتش‌سوزی موجب خاکستر شدن ۱۰۰ هکتار از مراتع، اراضی کشاورزی و باغات شده است.
فرهاد قلی‌نژاد، معاون محیط زیست انسانی اداره‌کل محیط زیست خوزستان، با اشاره به آتش‌سوزی اخیر در تالاب هورالعظیم گفت: در روز یکشنبه بیست و چهارم تیرماه، بخش عراقی تالاب هورالعظیم دچار حریق شد و آتش به بخش ایرانی سرایت کرد. مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان نیز در این خصوص گفت: ۵۰۰ هکتار از نیزارهای تالاب آتش گرفتند و آتش‌سوزی در این تالاب به صورت کامل مهار شده است.
علیرضا قوجایی، رئیس اداره محیط زیست شهرستان جلفا، در خصوص آتش‌سوزی اخیر در اراضی مرتعی پناهگاه حیات‌وحش کیامکی گفت: وسعت گسترش آتش‌سوزی حدود پنج هکتار از اراضی مرتعی کیامکی بود. رئیس منابع طبیعی شهرستان خانمیرزا نیز اعلام کرد: آتش‌سوزی در مراتع روستاهای ده سیله و خسروآباد مهار شد، بر اساس بررسی‌ها، نیم هکتار از مراتع سوخته است و علت وقوع آتش‌سوزی در حال بررسی است. همچنین فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری از وقوع و مهار آتش‌سوزی در مراتع روستای گردبیشه بخش گندمان شهرستان بروجن خبر داد.
از سوی دیگر رکنا تصاویری از آتش سوزی در کوهستان پراو در کرمانشاه منتشر کرد و از نبود امکانات لازم برای خاموش کردن آن خبر داد.
همچنین مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری فارس گفت: عامل آتش‌سوزی عمدی جنگل‌های شهرستان خفر به ۱۰ سال حبس محکوم شد. فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد نیز اعلام کرد: چندین نفر از عوامل آتش‌سوزی‌های اخیر در سطح جنگل‌ها و مراتع استان به زندان افتاده‌اند. ابراهیم جانی‌نسب افزود که این افراد عامل آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع شهرستان کهگیلویه و چند نقطه دیگر در استان بوده‌اند.
فقدان مدیریت بارش های حداقلی؛ خشکسالی و از بین رفتن منابع آبی
در هفته ای که گذشت: علی حیدری اناری، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اردبیل، گفت: استان اردبیل با تنش آبی مواجه است و بهره‌برداران و کشاورزان باید واقعیت کم‌آبی را پذیرفته و همکاری کنند. وی افزود که هدررفت آب هر سال افزایش یافته و تنها راه جلوگیری از آن، مصرف بهینه آب و استفاده از سامانه‌های نوین آبیاری است.
حیدری اناری تاکید کرد که استان اردبیل با کم‌آبی شدید روبرو است و حتی با سامانه‌های نوین آبیاری امکان توسعه سطح زیرکشت وجود ندارد. استفاده بی‌رویه از منابع آبی به کمبود آب‌های زیرزمینی و نابودی آبخوان‌ها منجر شده است.
همچنین، حمید احسانی، رییس هیات مدیره و مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای سمنان، از وضعیت بحرانی سفره‌های آب زیرزمینی در این استان خبر داد. وی گفت که سطح آبخوان‌ها به طور میانگین سالانه ۷۰ سانتی‌متر کاهش می‌یابد و سمنان امسال یکی از خشک‌ترین استان‌های کشور است. احسانی تأکید کرد که با وجود بارش‌ها، همچنان سمنان با خشکسالی مواجه است و فرهنگ‌سازی در مدیریت مصرف آب ضروری است.
از سوی دیگر، علی نجفی‌فر، رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان ایلام، گفت: سالانه به طور میانگین یک‌هزار و ۲۰ هکتار از جنگل‌های بلوط استان خشکیده یا تخریب می‌شود. وی افزود که طبق تحقیقات، از سال ۱۳۸۳ تا پارسال، ۲۰ هزار هکتار از جنگل‌های بلوط استان خشکیده و تخریب شده است.
افزون بر این، هادی محمدپور، نماینده گناباد و بجستان در مجلس، گفت: ۸۰ درصد از آب‌های سطحی خراسان رضوی خشک شده و با ادامه این روند، طی ۴ سال آینده نیاز به آب‌شیرین‌کن خواهیم داشت. وی افزود که دشت‌های عمرانی و گیسور سالانه حدود ۲۵ سانتی‌متر افت میکند و دبی ۴۴۷ حلقه چاه سطح گناباد هر روز کاهش می‌یابد. محمدپور همچنین اشاره کرد که در گناباد ۷ حلقه چاه دیگر نیاز است و کمبود آب مانع از سرمایه‌گذاری در صنایع وابسته به آب شده است.
علاوه بر این، رسول مقسم، رییس اداره جنگل‌کاری، پارک‌ها و ذخیره‌گاه‌های جنگلی گلستان، اعلام کرد که برای آبیاری نهال‌های جوان طرح کاشت یک میلیارد درخت در جنگل‌های هیرکانی استان، به ۵۰ میلیارد ریال نیاز است. این اعتبار برای پوشش ۵۰۰ هکتار از عرصه‌های جنگلی احیا شده مورد نیاز است و باید هرچه زودتر جذب شود.
مقسم افزود که در نخستین سال اجرای این طرح، ۳۸۷ هکتار نهالکاری از گونه‌های پهن و سوزنی برگ در استان انجام شده که ۷۰ درصد آن شامل گونه‌های پهن برگ مانند بلوط، ون و افرا است. همچنین، ۳۰ درصد باقی‌مانده از طرح در فصل زمستان ۱۴۰۳ اجرا خواهد شد.
وی تاکید کرد که مشکلاتی نظیر خشکسالی، آفات، آتش‌سوزی و فشردگی خاک به دلیل حضور انسان و دام از عوامل اصلی تخریب کیفی جنگل‌ها در گلستان هستند.
همچنین، مجید درگی، مدیرکل محیط زیست استان البرز، از اعلام جرم علیه وزارت نیرو به دلیل عدم تأمین حق‌آبه تالاب صالحیه خبر داد. وی در نشست هماهنگی شرایط اضطراری گرد و غبار اظهار داشت که ۴۰ درصد مساحت تالاب‌های کشور به کانون‌های ریزگرد تبدیل شده است.
درگی افزود که تالاب صالحیه با مصوبه‌های استانی و ملی باید تحت نظر قرار گیرد، اما حق‌آبه آن به درستی تأمین نشده است. وی بیان کرد که ۹۰ درصد آبی که به تالاب وارد می‌شود، به دلیل بارگزاری‌های غیرقانونی کاهش یافته و در سال جاری تنها ۷۶۰ هزار متر مکعب وارد شده است، در حالی که حداقل نیاز این تالاب حدود ۷۰ میلیون متر مکعب است.
بحران پسماند و آلاینده های محیط زیستی
همچنین، هادی قربانی، مدیرعامل سازمان پسماند شهرداری بجنورد، از جمع‌آوری روزانه ۱۳۰ تن زباله به‌طور مکانیزه در این شهر خبر داد. وی افزود که ۱۰ دستگاه خودروی مکانیزه و ۸۲ نیروی زباله‌بردار مسئول این جمع‌آوری هستند. قربانی اعلام کرد که با کمبود ماشین‌آلات مواجه هستند و خرید سه خودروی دیگر در دستور کار قرار دارد.