ضیاء مصباح
ملت در بند حکومت خود کامه اقدام به برپایی قیامی سراسری کردند که نتایج حاصل از آن، پیروزی مردم در دست یابی به حقوق خود بود.
پس از شکست استبداد دراین روز، روزنامه”القبس”چاپ دمشق با اشاره به رهبری شادروان دکتر محمد مصدق در این قیام نوشت:
«امروز از شخصی صحبت می‌کنیم که توانست یک امپراتوری کامل را شکست داده و کشور خود را در راه آزادی به مسافت‌های بعیدی جلو ببرد».
یکی از روزنامه‌های لندن نیز در گزارشی به تاریخ ۵ مردادماه، در باره قیام ۳۰ تیر نوشت: «اتفاقات فوق در ایران تاج و تخت را تضعیف و دستگاه سیاسی را زیر سئوال برد»
در اوج به ثمر نشستن نهضت ملی نفت ایران،مصدق از نخست‌وزیری استعفا داد و پهلوی دوم احمد قوام را جایگزین وی کرد……. پس از این جریان، کاشانی که ثمرات نهضت ملی نفت را بر باد رفته میدید، به شدت در مقابل این تصمیم همراه با دیگر ملیون وطن خواه ایستادگی و با فراخواندن مردم به صحنه، خواستار بازگشت مصدق به نخست‌وزیری شدند و بدین ترتیب مردم «در ۳۰ تیرماه هفتاد ودو سال قبل» اقدام به برپایی قیامی سراسری کردند که نتایج حاصل از آن، عقب‌نشینی استبداد داخلی و پیروزی مردم به رهبری رهبر ازاده ملت بود.
پس از استعفای دکتر و روی کار آمدن قوام، فرزند رضا خان در اولین اقدام و قبل از آن که خبر رسمی استعفای مصدق انتشار یابد، وزیر دربار، حسین علاء را نزد کاشانی فرستاد تا قبل از آن که او موضع خود در قبال این جریان اعلام کند، حمایت وی را جلب کرده …..یا حداقل وی را به سکوت فراخواند.
از این رو حسین علاء به دیدار کاشانی رفته و از وی خواست از صدور هر گونه اعلامیه در حمایت از مصدق خودداری و دستور دهد مردم آرامش خود را حفظ کنند.
این قبیل اقدامات دربار، بعد از روی کار آمدن قوام نیز همچنان ادامه داشت بطوری که این بار شخص قوام سعی کرد تا نظر کاشانی را جلب کند.
لذا ارسنجانی را نزد او فرستاد و از وی خواست تا وزرای مورد اعتماد خود را معرفی کند ولی با پاسخ منفی وی مواجه شد.
پس از آنکه قوام موفق نشد ….. اعلامیۀ معروف “کشتیبان را سیاستی دیگر آمد و سیاست از دین بعد از این جدا خواهد بود” را صادر کرد و طی آن، نوک پیکان حمله‌های خود را به سوی دکتر مصدق و کاشانی نشانه رفت.
او در قسمتی از اعلامیه خود چنین گفت:
«وای به حال کسانی که در اقدامات مصلحانه من اخلال نمایند و در راهی که در پیش دارم مانع بتراشند… این گونه آشوب‌گران با شدیدترین عکس‌العمل روبرو خواهند شد… به عموم اخطار می‌کنم که دوره عصیان سپری شده …… روز اطاعت از اوامر فرا رسیده و کشتیبان را سیاستی دگر آمد…»
همزمان با صدور اعلامیه قوام، تانک‌ها و نیروهای مسلح به منظور ارعاب بیشتر مردم به مراکز حساس و مهم شهر روانه شدند……
از صبح انروز، در حالی که چند ین تانک در اطراف میدان بهارستان مستقر بود، درگیری‌های شدیدی بین مردم و پلیس در اطراف مجلس و چند نقطه شهر تهران رخ داد.
در شهرهای مختلف ایران از جمله شیراز، رشت، تبریز، مسجد سلیمان، خرمشهر، کازرون، کرج، ساوه، اراک، آباده، قزوین، مشهد، رضاییه، اصفهان، زنجان، کاشان، کرمان، کرمانشاه و… هم برخوردهای شدیدی بین مردم و مأموران رژیم رخ داد.
در تهران مردم با تجمع در مناطق مختلف مانع از پیشروی نیروهای انتظامی که به قصد دستگیری رهبران نهضت در حرکت بودند، شدند.
قوام به ناچاردر اجرای برنامه خود عقب نشست.
در شب ۳۰ تیر ماه، سرلشکر علوی، فرماندار نظامی پایتخت با وکلای ملی مذاکره کرد و آنها پذیرفتند تا اعلامیه‌ای صادر کرده و مردم را به آرامش دعوت کنند. این اعلامیه صادر و چند بار از رادیو قرائت شد.
از سپیده دم روز ۳۰ تیرماه پیش از طلوع آفتاب، تانک‌ها و زره‌پوش‌ها در نقاط مختلف تهران مستقر شده بودند. صبح همان روز در حالی که شهر یک‌پارچه تعطیل بود مردم در دسته‌های مختلف شعار می‌دادند و به طرف خیابان‌های مرکز شهر و میدان بهارستان حرکت می‌کردند.
تیراندازی در ساعت ۷ بامداد در بازار تهران آغاز شد که چند نفر مجروح شدند. جمعیت هر چه به سمت میدان بهارستان می‌رفت فشرده‌تر می‌شد و در آنجا مأموران پلیس اقدام به شلیک گلوله و گاز اشک‌آور کردند که چندین نفر شهید شدندو این قربانیان ره استقلال وطن ….اغلب در ابن بابویه دفن شدند
فرمان قتل‌عام مردم از طرف حکومت نظامی صادر شد. در شهرستان‌ها هم تظاهرات مردم خونین شد و بین پلیس و مردم درگیری رخ داد.
در نتیجه ایستادگی مردم غیرمسلح، و دعوت شادروان مصدق از نظامیان مبنی بر همراهی با مردم، بتدریج نشانه‌هایی از تردید و نافرمانی در میان نظامیان آشکار شد و عده‌ای از افسران و سربازان حاضر به مقابله با مردم نبودند
پادشاه با برد باری حدود ساعت ۴ بعدازظهر دستور داد نیروهای نظامی و انتظامی خیابان‌ها را ترک کنند و پس از آن خبر کناره‌گیری قوام از رادیو اعلام شد و بدین ترتیب، استبداد داخلی دربرابر مقاومت مردمی ناچار به عقب‌نشینی شد.
قیام ۳۰ تیرماه ملت ایران، آن چنان وسیع بود که خبر این پیروزی به سرعت در رسانه‌های جهانی منعکس شد.
روزنامه”القبس”چاپ دمشق در یکی از شماره‌های خود با اشاره به رهبری دکتر مصدق در قیام ۳۰ تیر نوشت: «امروز از شخصی صحبت می‌کنیم که توانست یک امپراتوری کامل را شکست داده و کشور خود را در راه آزادی به مسافت‌های بعیدی جلو ببرد
یکی از روزنامه‌های لندن در گزارشی به تاریخ ۵ مردادماه، در باب قیام ۳۰ تیر نوشت: «اتفاقات فوق در ایران دستگاه سیاسی را تضعیف نمود.»
روزنامه‌الهدی چاپ حلب هم در گزارش با عنوان “درود بر غضب ملت نجیب ایران” نوشت: «اگر صدای آن پیرمرد محترم، بعد انهمه جانفشانی ها در مسیر استقلال مملکت نبود معلوم نبود نهضت ازادی خواهی ایرانیان بکجا می انجامید
مجله”نیوز اند ورلد ریپورت”نیز طی مقاله‌ای، دکتر مصدق را یکی از چهار مرد قوی دنیا اعلام کرد.
بدین ترتیب، تمام جهان از مقاومت ملت ایران به رهبری چهره ملی وطنمان در برابر استبداد آگاه شده و از آن تجلیل کردند……
بروان پاک همه راد مردان این صحنه درود میفرستیم …..