کیقباد یزدانی: ارتش سایبری، همدستان خاموش، اپوزیسیون زرد و شبکه‌های اجتماعی (فضای مجازی)

در عصر رسانه‌های دیجیتالی، بسته به زیرساخت‌ها و شرایط و موقعیت سیاسی-اجتماعی کشورها و نیز مردم آن جامعه، شبکه‌های اجتماعی و به‌اصطلاح رایج، فضای مجازی این نقش را بازی می‌کنند. اما در اینجا یک تفاوت عمده میان دوره‌ی پیشااینترنت و پسااینترنت وجود دارد: درحالی‌که در دوره‌ی پیشااینترنت، اغلب کنشگری‌ها زیرزمینی، انفرادی و یا در گروه‌های بسیار کوچک مخفی بود، در دوره‌ی پسااینترنت، کنشگری‌ها در کنار فعالیت‌های فردی، معمولاً علنی، گروهی و عمومی هستند. تفاوت دیگر این است که، درحالی‌که رسانه‌های گروهی در دوره‌ی پیشااینترنت انحصاراً در تملک و اختیار حکومت‌ها بوده‌اند، در دوره‌ی پسااینترنت به دلایل مختلف، ازجمله تجاری، اقتصادی، صنعتی و مدیریتی، از انحصار حکومت‌ها به درآمده و در اختیار همگان قرارگرفته‌اند. بدین گونه، اینترنت نه‌تنها در مدیریت و کشورداری به کار می‌آید، بلکه به ‌وسیله‌ای برای اشتغال و ارتباط عمومی نیز بدل شده است، به‌گونه‌ای که بدون آن، دیگر زندگی روزمره و کاری پیش نمی‌رود. این وضعیت، برخی حکومت‌ها را واداشته که به‌ناچار با واقعیت موجود کنار بیایند و در کنار ایجاد انواع محدودیت‌های فنی و سیاسی، تا یافتن راه‌حلی نهایی، پیِ استفاده‌ی همگانی از اینترنت را به تن خود بمالند. اما این به این معنا نیست که آن‌ها این رسانه‌ها را سراسر در اختیار مردم قرار دهند و منفعلانه به نظاره بنشینند. آن‌ها نیز همچون نیروهای مردمی به نقش و اهمیت این رسانه‌ها پی برده و به شیوه‌های گوناگون می‌کوشند آن را، اگرنه تماماً، بلکه در وجوه و حوزه‌هایی در اختیار و مدیریت خود بگیرند و آنجا که توان مدیریت مستقیم آن را ندارند، در آن‌ها نفوذ کرده و فعالیت‌ها را در راستای اهداف و منافع خود پیش ببرند. این وظیفه در وهله‌ی نخست به عهده‌ی ارتش سایبری است. ارتش سایبری با هزینه‌ای گزاف به تولید محتوای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی پرداخته، گروه‌ها و کانال‌های رنگ‌ووارنگ ایجاد کرده و با امکاناتی که دارد، سلطه‌ی خود را بر فضای مجازی اعمال می‌کند. این ارتش شیوه‌های گوناگونی را برای پیشبرد اهداف و برنامه‌هایش به کار می‌برد؛ از شایعه‌سازی تا جعل خبر و از تحریف تاریخ تا انحراف اذهان عمومی از مسائل روز و حاد سیاسی-اجتماعی و مهم‌تر از همه، مهندسی و سمت‌وسو دادن گروه‌های مجازی در راستای اهداف تعیین‌شده. اما ارتش سایبری در این میان، تنها نیست. انواع افراد و نیروهای هم‌سود و یا فرصت‌طلب آن را همراهی می‌کنند. در این میان، دو جریان بسیار تأثیرگذارند: همدستان خاموش و اپوزیسیون زرد.
همدستان خاموش افراد و نیروهایی هستند که اغلب در پوشش “سیاسی نبودن” و یا “طرفدار جناح خاصی نبودن”، در عمل، به‌ویژه در شرایط حساس سیاسی-اجتماعی، بسیار سیاسی‌تر از بقیه عمل می‌کنند و تحت تأثیر جو حاکم و منافع شخصی و گروهی، با سیاست‌های حاکم و یا جریان‌های غالب همسو و همراه می‌شوند و می‌کوشند با کمترین هزینه به اهداف خود دست یابند. این افراد و نیروها در میان ما هستند؛ با ما زندگی می‌کنند و در تعیین سرنوشت ما نقش ایفا می‌کنند.
و اما اپوزیسیون زرد؛ اپوزیسیون زرد افراد و نیروهایی هستند که یا ساخته‌ی دست حکومت‌اند و نمایشی و فرمایشی عمل می‌کنند و یا در شرایطی ویژه از دل تحولات اجتماعی سر برآورده‌اند، اما در روند این تحولات بنابر ملاحظات داخلی یا خارجی، یا بر پایه‌ی دیدگاه‌ها و تحلیل‌های سیاسی-ایدئولوژیک خاص خود و یا برای دستیابی به قدرت یا مشارکت در آن، به هر قیمتی، خواسته یا ناخواسته به زائده‌ی نظام حاکم بدل شده و در عمل و درنهایت، در راستای سیاست‌های نظام حاکم و تقویت و تحکیم آن گام برمی‌دارند.
مشخصه‌ی بارز اپوزیسیون زرد، تنظیم سیاست‌ها و رفتارهای سیاسی خود بر اساس سیاست‌ها و رفتارهای نظام حاکم است، نه منافع و مصالح مردم، گرچه در تئوری، خود را دلسوز مردم و کشور می‌شناساند. اپوزیسیون زرد استراتژی مستقل و پایداری ندارد، بلکه آن را بر اساس شرایط و استراتژی جناح حاکم و نقشی که به او داده شده، تعیین می‌کند. اپوزیسیون زرد با تأکید عامدانه و سوءاستفاده‌گرانه بر خشونت پرهیزی و نفی انقلاب بر اساس تعریف‌های خودش، جامعه را از تحولات بنیادی و ساختاری بازمی‌دارد و به تغییرات سطحی، ظاهری و موردی بسنده می‌کند.
اپوزیسیون زرد پدیده‌های سیاسی را سیستمی نمی‌بیند و همواره به دنبال جناحی در درون دولت‌ها و حکومت‌هاست تا از یکی علیه دیگری حمایت کند و به‌زعم خود، جناح نامطلوب را منزوی کرده و کنار بزند و در این میان و درنهایت اما، آن‌که کنار زده می‌شود، یا در یکی از دو جناح حل می‌شود، همان اپوزیسیون زرد است. نقطه‌ی مشترک حکومت‌ها و اپوزیسیون‌های زرد، باوجود تفاوت‌های ظاهری‌شان در یک چیز است: همه‌شان دشمن فرضی مشترکی دارند که همه‌ی سیاست‌ها و بی‌سیاستی‌هایشان را از طریق آن توجیه می‌کنند.
درنهایت ارتش سایبری، همدستان خاموش و اپوزیسیون زرد، دست‌به‌دست هم می‌دهند و در یک پیمان نانوشته، شبکه‌های اجتماعی (فضای مجازی) را تسخیر کرده و یک هدف را به‌پیش می‌برند: انحراف، تشویش و پیشبرد اذهان عمومی در جهت تقویت، تحکیم و بقای نظام حاکم.

کیقباد یزدانی
مرداد ۱۴۰۳