تهران- ایرنا- کنوانسیون منطقه‌ای«حفاظت از محیط‌زیست دریای خزر» موسوم به «کنوانسیون تهران» در ۲۱ مرداد ۱۳۸۵ میان پنج کشور حاشیه خزر تصویب شد؛ این کنوانسیون پروتکل‌های متعددی دارد که برخی به تصویب کشورهای اطراف رسیده‌اند و تعدادی هنوز در کش و قوس تصویب هستند، اما هدف تمام آنها حفاظت از محیط‌زیست این پهنه آبی است، حال ببینیم وضعیت تصویب آنها چگونه است؟
گروه جامعه ایرنا – دریای خزر پهنه آبی بسته ای در شمال کشور است که مانند نگینی بر انگشتری می درخشد، این اکوسیستم ارزشمند علاوه بر زیبایی بخشی از نوار شمالی کشور و جذب هزاران گردشگر، دارای ذخایر نفتی فراوانی و تنوع زیستی زیادی است و مامن هزاران پرنده آبزی و کنار آبزی و انواع گونه های ماهیان است.
دریای خزر محل زیست ۵۷۵ نوع گیاه و هزار و ۳۳۲ گونه جانوری است، علاوه بر این خزر محل زیست و رشد مرغوب‌ترین ماهی های جهان به ویژه ماهیان خاویاری است، ۹۰ درصد صید ماهیان خاویاری جهان مختص به این دریا است، در دریای خزر یکی از پستانداران آبزی کمیاب دنیا نیز زندگی می کند که فک خزری نامیده می شود که البته در چند سال اخیر عوامل مختلفی حیات این گونه را در معرض تهدید قرار داده است.
علاوه بر محیط زیست و منابع نفتی غنی، میلیون ها نفر در اطراف این پهنه آبی زندگی و از مواهب آن بهره مند می شوند، پنج کشور ایران، آذربایجان، روسیه، قزاقزستان و ترکمنستان خزر را احاطه کرده اند و از آن بهره می برند، تا اینجای کار به نظر همه چیز خوب پیش می رود اما خزر در طول تاریخ فراز و فرودهای زیادی را تجربه کرده از انواع پسروی آب تا انواع آلودگی ها در حافظه تاریخی آن نقش بسته است، یکی از مهمترین آنها آلودگی های ناشی از فعالیت های نفتی در مناطق ساحلی است، تردد کشتی های تجاری و عملیات اکتشاف و استخراج نفت موجب می شود که سالانه ۱۲۲ هزار و ۳۵۰ تن آلودگی وارد این پهنه آبی شود که تهدیدی جدی برای محیط زیست این دریای بسته است.
از طرفی نوسانات تراز آب دریای خزر هم حیات آن ، تالاب های اطراف و زیستمندان آنرا تهدید می کند، بارها در تاریخچه زمین شناسی دریای خزر شاهد پسروی ها و پیشروی های گسترده ای در تراز آبی آن بودیم و در مدت ۱۰ هزار سال اخیر در کارنامه این دریا ترازهای مختلفی حتی تا نزدیک به منهای ۳۳ متر را داریم و همچنین ترازهای منهای ۲۲ متر تا ۲۰ متر را هم شاهد هستیم، بنابراین ۱۱ متر تغییر تراز آنهم در مدت ۱۰ هزار سال برای یک دریا موید این نکته است که با دریایی طرف هستیم که سرعت نوسانات آن بسیار بالاتر از سرعت نوسانات آب اقیانوس ها است.
خزر و تالاب های اطراف آن با وجود همه مرارت هایی که تحمل می کنند، اما سالانه میزبان صدها گونه آبزی، کنار آبزی و انواع پرندگانی است که از دوردست ها برای زمستان گذرانی وارد آن می شوند، حال تصور کنید اگر خزر خشک شود و یا دستخوش تغییراتی اساسی شود چه بر سر زیستمندان وابسته به آن به ویژه انسان ها خواهد آمد از این رو پنج کشور اطراف خزر با هدف حفاظت از محیط زیست دریای خزر در سال ۱۳۸۲ (۲۰۰۳) “کنوانسیون منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریای خزر” موسوم به “کنوانسیون تهران” را امضاء کردند.
معاون محیط زیست دریایی و تالاب های سازمان حفاظت محیط زیست دراین باره گفت: با توجه به اینکه کشور در منطقه گرم و نیمه گرم قرار دارد، مردم مشکلات واقعی را از نزدیک حس می کنند به همین دلیل با دخالت دادن مردم در تصمیم گیری ها، جامعه با تعهد بیشتری در کارها دخالت می کند.
مجتبی ذوالجودی به مناسبت روز دریای خزر افزود: کنوانسیون تهران بیش از دو دهه است که برای حفظ اکوسیستم منحصر به فرد دریای خزر توسط کشورهای حاشیه این دریا به تصویب رسیده است.
وی با اشاره به اینکه کشورهای حاشیه دریای خزر (آذربایجان، ایران، قزاقستان، روسیه و ترکمنستان) برای حفاظت از محیط زیست این دریا در سال ۱۳۸۲ (۲۰۰۳) کنوانسیون منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریای خزر موسوم به کنوانسیون تهران را امضاء کردند، افزود: این کنوانسیون با همکاری و حمایت برنامه محیط زیست ملل متحد شکل گرفت و دبیرخانه آن نیز به صورت موقت در ژنو فعال است.
ذوالجودی تصریح کرد: این کنوانسیون منطقه ای تنها معاهده زیست محیطی مورد توافق پنج کشور حاشیه دریای خزر و تنها بستر همکاری برای حفاظت و نجات اکوسیستم منحصر بفرد دریای خزر است و به این دلیل از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: هم زمان با لازم الاجرا شدن کنوانسیون منطقه ای “حفاظت از محیط زیست دریایی دریای خزر” موسوم به “کنوانسیون تهران” در تاریخ ۲۱ مردادماه ۱۳۸۵، این روز به عنوان “روز دریای خزر” نامیده شد تا یادآور اهمیت تعاملات و همکاری های ملی و منطقه ای در راستای حفظ اکوسیستم منحصر به فرد این دریا برای نسل های حاضر و آتی باشد. از این رو ۲۱ مردادماه نقطه عطفی در تاریخ همکاریهای زیست محیطی در رابطه با دریای خزر محسوب می شود.
وی ادامه داد: مردم بومی و جوامع محلی، رابطه دیرین با سرزمین خویش داشته و عموماً، ساکنان اصلی این سرزمین ها هستند. حضور آگاهانه و آزادانه مردم و دخالت مستقیم در سرنوشت خود، برآوردن نیازها، ارزیابی و تحلیل وضعیت موجود و اثرگذاری در تصمیم گیری ها که در نهایت منجر به افزایش خودباوری، رضایت اجتماعی، ایجاد حس تعهد در اجرای امور، کاهش تصدی دولت در امور، به کارگیری خرد جمعی، نوآوری در نگرش های سنتی، در نظر گرفتن منافع جمعی، هویت بخشی به جامعه، افزایش خلاقیت و حداکثر استفاده از پتانسیل ها و توانمندی های جامعه در انجام امور می شود مبنای مشارکت مردمی را تشکیل می دهد.
معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست اضافه کرد: با توجه به اینکه کشور در منطقه گرم و نیمه گرم قرار دارد، مردم مشکلات واقعی را از نزدیک حس می کنند، اولویت برنامه ها را شناخته و راه حل های مناسبی ارائه می دهند. با دخالت دادن مردم در تصمیم گیری ها، جامعه با تعهد بیشتری در کارها دخالت می کند.
وی با اشاره به اینکه توسعه کشور در گرو حس مسئولیت اجتماعی است و می توان رفتار مردم را به منظور توسعه کشور جهت داد، تاکید کرد: موضوع توسعه امری موقتی تلقی نمی شود و جزئی از زندگی مردم محلی است.
وی تصریح کرد: بر همین اساس، همه ساله در این روز برنامه های متنوعی در کشور برای آشنایی ساکنان بومی دریای خزر با محیط زیست این دریا، کنوانسیون تهران، فرهنگ سازی و ایجاد حس مشارکت مردمی در جهت سالم سازی و استفاده درست از دریا، ایجاد انگیزه و آگاهی و ارتقاء دانش گردشگران و بهره برداران، جوامع محلی و مسئولان و همه ذینفعان به منظور حفاظت از محیط زیست دریای خزر در سه استان ساحلی گلستان، مازندران و گیلان توسط ادارات کل ساحلی و معاونت محیط زیست دریایی و تالاب های سازمان با همکاری شبکه سمن های محیط زیستی این استان ها برگزار می شود.
آخرین وضعیت پروتکل های الحاقی به کنوانسیون تهران
ذوالجودی با اشاره به آخرین وضعیت پروتکل های الحاقی به کنوانسیون تهران، گفت: پروتکل حفاظت از دریای خزر در برابر آلودگی‌های ناشی از منابع و فعالیت‌های مستقر در خشکی- پروتکل مسکو به تازگی و از تاریخ ۱۳ نوامبر ۲۰۲۳ (۲۲ آبان ماه ۱۴۰۲) لازم الاجرا شده است.
معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست اظهار داشت: از جمله دیگر پروتکل های کنوانسیون تهران پروتکل حفاظت تنوع زیستی- پروتکل عشق آباد است که همه کشورها به جز آذربایجان این پروتکل را در مجالس خود تصویب کرده اند.
وی افزود: همچنین پروتکل ارزیابی اثرات زیست محیطی فرامرزی نیز از جمله دیگر پروتکل ها است که در جلسه فوق العاده اعضای متعاهد به کنوانسیون تهران در خردادماه ۱۳۹۷در شهر مسکو به امضاء رسید و در حال حاضر تحت بررسی برای تصویب در مجلس شورای اسلامی است، در حال حاضر همه کشورها به جز ایران این پروتکل را در مجلس خود تصویب کرده اند.
وی با اشاره به پروتکل پایش، ارزیابی، دستیابی و تبادل اطلاعات، گفت: تهیه پیش نویس این پروتکل بر اساس تصمیم اتخاذ شده در پنجمین نشست کشورهای عضو که از تاریخ ۷ تا ۹ خرداد ۱۳۹۳ در کشور ترکمنستان برگزار شد، انجام گرفت. این پروتکل هنوز در مراحل اولیه کارشناسی در منطقه است.
ذوالجودی با تاکید بر مهمترین برنامه ها و اقدامات انجام شده در حوزه محیط زیست دریایی خزر گفت: افزایش توان و دامنه پایش منابع آلاینده محیط زیست دریایی و سواحل دریای خزر، گسترش کمی و کیفی برنامه پایش آلودگی های میکروبی سواحل و شناگاه های دریای خزر، تدوین و ابلاغ ضوابط تخلیه پسماند و سایر مواد در دریا در راستای نظام مند سازی تخلیه پسماند به دریا مطابق ضوابط محیط زیستی و تکمیل و نهایی سازی مرحله اول برنامه منطقه ای پایش و ارزیابی محیط زیست دریای خزر در چارچوب برنامه های کنوانسیون تهران از جمله این اقدامات بود.
وی تصریح کرد: همکاری در تهیه سند قانونی الزام آور کنوانسیون تهران برای پایان دادن به آلودگی پلاستیکی و میکروپلاستیک ها و مطالعات پایش و مدیریت زائدات پلاستیکی دریایی و کاهش آلاینده در سواحل جنوبی دریای خزر از جمله مهمترین برنامه ها و اقدامات در این زمینه است.
وی تاکید کرد: برنامه های در دست اقدام از جمله پایش جامع محیط زیست دریای خزر (سواحل چنوبی) شامل اندازه گیری پارامترهای فیزیک و شیمیایی، آلودگی های فلزات سنگین، نفتی و سموم و میکروپلاستیک و همچنین بررسی وضعیت فیتو و زئوپلانگتون و شانه دار خزر شامل ۶۰ ایستگاه، تدوین برنامه اقدام پایش و مدیریت آلودگی های پلاستیک و میکرو پلاستیک در محیط زیست دریایی، تدقیق و به روز نمایی استاندارد ها و ضوابط تخلیه به دریای خزر و برگزاری هفتمین اجلاس طرف های متعاهد کنوانسیون تهران از جمله اقداماتی است که برای انجام آن برنامه ریزی های لازم انجام گرفته است.
