آینده حزب‌الله و لبنان بعد از حسن نصرالله چگونه خواهد بود؟

حسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان، در حمله‌ هوایی اسرائیل به قلب منطقه ضاحیه در جنوب بیروت کشته شد.

نصرالله که به دلیل هراس از کشته شدن، سال‌ها در انظار عمومی ظاهر نشده بود، یکی از شناخته‌شده‌ترین و تاثیرگذارترین شخصیت‌های خاورمیانه به شمار می‌آمد.

مرگ او در اسرائیل یک پیروزی بزرگ تلقی می‌شود، اما گروهی از هواداران او در بیروت می گویند که از این اتفاق شوکه و بهت‌زده شده‌اند.

اسرائیل می‌گوید همچنان به حملات خود به اهدافی در لبنان ادامه خواهد داد. حزب‌الله نیز اعلام کرد که به سمت اسرائیل راکت شلیک کرده است.

درگیری‌های پراکنده میان حزب‌الله و اسرائیل از ۸ اکتبر ۲۰۲۳ شدت گرفت؛ یک روز پس از حمله بی‌سابقه نیروهای حماس به اسرائیل که به جنگ در غزه منجر شد و حزب‌الله به حمایت از حماس، درگیری‌های مرزی با اسرائیل را تشدید کرد.

اکنون این سوال مطرح است که آینده حزب‌الله و منطقه چگونه خواهد بود؟

جهت‌گیری آینده

حزب‌الله که از حمایت و تامین مالی ایران برخوردار است، در چندین کشور غربی، از جمله آمریکا و بریتانیا و همین طور بعضی کشورهای عربی، به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته می‌شود.

مرگ نصرالله به‌ طور جدی سوالاتی را درباره مسیر آینده حزب‌الله مطرح کرده است. تردیدهایی درباره توانایی این گروه مسلح برای ادامه مبارزات مسلحانه‌اش علیه اسرائیل وجود دارد.

ابراهیم بیرم، تحلیلگر سیاسی و خبرنگار روزنامه لبنانی النهار، پیش‌بینی می‌کند: «این اتفاق، به ویژه با توجه به جنگ جاری در غزه، تعهد حزب‌الله به مقابله با اسرائیل را تغییر نخواهد داد.»

او در گفت‌وگو با بی‌بی‌سی عربی، کشته شدن حسن نصرالله را رویدادی استثنایی توصیف کرد.

او افزود که حزب‌الله «با وفاداری به آنچه نصرالله نماینده آن بود، به راهی که او تعیین کرده بود ادامه خواهد داد.»

در جبهه داخلی لبنان، بیرم شاهد احساسات متفاوتی در میان مردم است؛ از کسانی که مخفیانه از مرگ او خوشحال هستند، تا دیگرانی که این قتل را ضربه‌ای شدید به حزب‌الله می‌دانند.

این روزنامه‌نگار لبنانی می‌گوید نصرالله از سرنوشتی که در انتظارش بود آگاه بود. «نصرالله می‌دانست که سرنوشت او می‌تواند شبیه به سرنوشت رهبران پیشین حزب باشد، مانند عباس موسوی.»

موسوی از بنیان‌گذاران حزب‌الله بود و سال ۱۹۹۲ در حمله اسرائیل کشته شد. بعد از ترور موفقیت‌آمیز جانشین او، نصرالله، ارتش اسرائیل می‌گوید گزینه‌ها و ابزارهای بیشتری در اختیار دارد.

ایران و حزب‌الله

ایران می‌گوید که یکی از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران نیز در حمله روز جمعه به بیروت کشته شده است.

علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، حمایت خود از حزب‌الله را تکرار کرده، اما نگفته است که ایران چگونه به قتل حسن نصرالله واکنش نشان خواهد داد.

او در اولین اظهار نظر خود، قبل از اعلام رسمی کشته شدن حسن نصرالله، به شدت قتل غیرنظامیان در لبنان را محکوم کرد و آن را نشانه‌ای از «کوتاه‌بینی و حماقت» رهبران اسرائیلی دانست.

آیت‌الله خامنه‌ای در پیامی دیگر بعد از اعلام خبر مرگ نصرالله، او را «رهبری کم‌نظیر» توصیف کرد و گفت ضربات جبهه‌ مقاومت به اسرائیل «کوبنده‌تر» خواهد شد.

جبهه یا محور مقاومت به گروه‌های مسلح تحت حمایت ایران، مانند حزب‌الله، حوثی‌ها و شبه‌نظامیان شیعه عراق اشاره دارد.

خامنه‌ای همچنین از مسلمانان خواست که همبستگی خود را با مردم لبنان و حزب‌الله در رویارویی با «رژیم غاصب و ظالم» نشان دهند.

پیامدهای احتمالی

ایران تلاش می‌کند بر این نکته تاکید کند که مرگ نصرالله بر ظرفیت یا جایگاه حزب‌الله در منطقه، به دلیل حذف رهبر ارشد آن، تاثیری نخواهد داشت.

احمد وحیدی، فرمانده سابق نیروی قدس سپاه پاسداران و وزیر کشور پیشین ایران، می‌گوید: «حزب‌الله فرماندهان بسیار زیادی را تربیت کرده و هر فرمانده‌ای شهید می‌شود فرمانده‌ای دیگر به میدان می‌آید و حزب‌الله هیچ وقت تضعیف نشد.»

از سوی دیگر مایک جانسون، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا، مرگ نصرالله را «گامی مهم و رو به جلو برای خاورمیانه» توصیف کرد.

دولت لبنان حزب‌الله را به عنوان یک گروه مقاومت مشروع علیه اسرائیل می‌شناسد و این گروه مسلح، به عنوان یک حزب سیاسی هم نمایندگانی در پارلمان لبنان دارد.

محمدعلی مقلد، استاد دانشگاه و روزنامه‌نگار، معتقد است که رویدادهای اخیر ممکن است فرصتی برای حزب‌الله فراهم کند تا به «موضعی معتدل‌تر بازگردد و به دنبال توافقاتی باشد که به دولت لبنان اجازه می‌دهد حاکمیت خود بر تمام خاک کشور را باز پس بگیرد.»

او همچنین بر این باور است که مرگ نصرالله ممکن است دری را برای راه‌ حل سیاسی در لبنان باز کند، از جمله ایجاد شرایطی برای برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در این کشور. او می‌گوید این راه حل ممکن است شامل «حمایت از عناصر حزب‌الله لبنان» باشد «پس از آن که آنها پروژه ایرانی را که به لبنان تعلق ندارد کنار بگذارند».

محمدعلی مقلد احتمال ایجاد شکاف میان اعضای حزب‌الله را هم مطرح می‌کند. او سناریویی محتمل را ترسیم می‌کند که در آن یک جناح کوچک تندرو به مبارزه ادامه خواهد داد، در حالی که بخشی بزرگ‌تر به آغوش دولت لبنان برمی‌گردد و از پروژه ایرانی رویگردان می‌شود.

شوک و خشم

در بیروت، اهمیت این رویداد در خیابان‌ها مشهود است. گروهی از حامیان حزب‌الله به خیابان‌ها آمدند تا ناراحتی و خشم خود را ابراز کنند، در حالی که گروه دیگری از آنها در شبکه‌های اجتماعی سوگواری می‌کنند.

تلویزیون المنار، شبکه حزب‌الله، پس از اعلام مرگ رهبر این گروه شیعه، شروع به پخش قرآن کرد.

این در حالی است که بسیاری از آوارگان هنوز در خیابان‌ها و بدون سرپناه زندگی می‌کنند، چون همچنان زیر حملات اسرائیل هستند که بر اساس آمار وزارت بهداشت لبنان، منجر به کشته شدن بیش از ۸۰۰ نفر شده است.

بعد از تایید خبر کشته شدن حسن نصرالله از سوی حزب‌الله، بی‌بی‌سی در «عین المریسه»، محله‌ای در بیروت، با تعدادی از آوارگان صحبت کرد که بسیاری از آنها قادر به پذیرش و تحمل این خبر نبودند.

برخی بر زمین افتادند، بعضی دیگر هم شروع به فریاد زدن، دویدن و گریه کردند.

زنی گفت: «ای کاش همه ما را می‌کشتند و او را زنده می‌گذاشتند.»

شوک بسیار شدید است. نصرالله فقط رهبر پایگاه بزرگ حامیانش نبود، او یک نماد بود. همه در بیروت حامی حزب‌الله نیستند، اما در بعضی خیابان‌ها، افراد با شلیک‌های هوایی، خشم و ناراحتی خود را ابراز کردند.

جانشین احتمالی

مرگ نصرالله پرسش‌هایی را درباره توانایی جانشین او در پر کردن خلا بزرگی مطرح می‌کند که او در عرصه سیاسی و نظامی به جا گذاشته است.

ابراهیم بیرم می‌گوید: «معلوم نیست که آیا این جانشین قادر خواهد بود حزب را مانند نصرالله، که شخصیتی منحصر به فرد بود و توانایی متحد کردن صفوف نیروها را داشت، مدیریت و کنترل کند یا خیر.»

نام هاشم صفی‌الدین، رئیس شورای اجرایی حزب‌الله به عنوان جانشین احتمالی نصرالله مطرح شده است.

بیرم اضافه می‌کند که برای نزدیک به چهار دهه، انتظار نمی‌رفت که شخصیتی شیعه مانند نصرالله نقشی محوری در تقابل با اسرائیل ایفا کند و ممکن است «زمان زیادی طول بکشد تا شخصیتی قابل مقایسه با نصرالله ظهور کند.»

این روزنامه‌نگار لبنانی او را «رهبر و نگهبان برجسته‌ای که حزب را از نظر سیاسی و نظامی متحد و یکپارچه کرد» توصیف می‌کند.

این رهبر شیعه، میراثی پیچیده به جا گذاشته که تا مدت‌ها موضوع بحث باقی خواهد ماند. توجه جهانی اکنون معطوف به این است که حزب‌الله چگونه با این تحول تاریخی برخورد خواهد کرد.