اعتراضات «زن، زندگی، آزادی»؛ زنان سینماگری که بین حجاب اجباری و حرفه‌شان مجبور به انتخاب شدند

مژگان ایلانلو حوادث بعد از درگذشت مهسا امینی را «انقلاب زن، زندگی، آزادی» می‌نامد و می‌گوید: «زندگی بعد از این انقلاب باشکوه شده است. اگر چه هنوز به اهدافمان نرسیده‌ایم اما نوری که در انتهای این تونل تاریک دیده شد، نوید پایان رنج نابرابری برای زنان ما بود. مهم‌ترین اتفاقی که بعد از زن،زندگی، آزادی افتاد در مغز تک تک انسان‌ها بود، زن و مرد. آن نگاهی که زن موجود حقیر دست پایینی است که باید در خانه بماند و کنترل شود از بین رفت. زن‌های ایرانی کاراکتر قهرمان یک مبارزه را به دست آوردند.»

«امروز به تعداد هر زنی که در خیابان بدون روسری راه می‌رود، پرچم سلحشوری افراشته شده و من دیدم که مردان با تحسین در مترو، اتوبوس و خیابان به این زنان و دختران نگاه می‌‌کنند. زنان دیگر احساس نمی‌کنند که راهشان به بن بست می‌خورد. دیگر حس نمی‌کنند که مشت بر دیوار زندان می‌کوبند. این دیوار ترک خورده و زندان فروریخته‌است.»

مژگان ایلانلو خوشحال است که در طول زندگی‌اش شاهد چنین اتفاقات امیدوارکننده‌ای برای زنان ایران است و با وجود محدودیت‌های حرفه‌ای و رسمی، همچنان در برابر حجاب اجباری مقاومت می‌کند و به ساخت مستند ادامه می‌دهد.

«به خودم گفتم: بعد از اینکه این دکمه را بزنی، همه چیز تغییر می‌کند»

شیوا ابراهیمی در سه دهه گذشته هنرپیشه‌ سینما، تئاتر و تلویزیون جمهوری اسلامی ایران بود و در بیش از سی فیلم و مجموعه تلویزیونی نقش بازی کرده‌است. او یکی از اولین چهره‌های شناخته شده ‌بود که تصویر بی‌حجابش را با توضیح «در جواب آنها که ادعا می کردند زنان ایرانی بصورت اختیاری حجاب دارند»، در شبکه‌ اجتماعی اینستاگرام منتشر کرد.

شیوا ابراهیمی خبر کشته‌شدن مهسا امینی و اعتراض‌های سراسری در ایران را زمانی شنید که در حال گشت و گذار در شهر چشمه ترکیه بود. او می‌گوید: «سفرم تحت‌الشعاع قرار گرفته بود و فقط اخبار را دنبال می‌کردم. در همان روزهای اول اعتراض‌ها بود که دیدم برای اولین بار کتایون ریاحی بدون حجاب با رسانه‌ها گفت‌گو کرد و چند هنرپیشه زن در همبستگی با زنان معترض روسری‌هایشان را برداشتند و عکس‌هایشان را در شبکه‌های اجتماعی منتشر کردند.»

خانم ابراهیمی آن روز را این طور به خاطر سپرده: «دقیقا یادم هست. غروب بود و در یک کوچه، روی پله نشسته بودم و به خودم گفتم همین الان وقتش است. همین حالا باید همه همین کار را بکنیم. یا الان این کار را می‌کنی یا دیر است. هر چه تعداد ما بیشتر باشد، قدرتمان بیشتر خواهد بود. عکسم را انتخاب کردم و متنم را نوشتم و قبل از اینکه دکمه انتشار را فشار دهم به خودم گفتم: «بعد از اینکه این دکمه را بزنی، همه چیز تغییر می کند. معلوم نیست انتهای این داستان کجاست؟ دیگر احتمالا هیچوقت نتوانی به ایران برگردی! مادرم مریض و دخترم که آن زمان ۱۹ سالش بود در خیابان‌ها در حال اعتراض بود. به خودم گفتم این انتخاب با توست. دکمه را که بزنی دیگر هیچوقت نمی‌توانی برگردی. اگر برگردی باید منتظر عواقبش باشی. دکمه را زدم و همه چیز از آنجا شروع شد.»

شیوا ابراهیمی در این دوسال مادرش را که ساکن تهران بود، از دست داد. او حالا همراه دختر ۲۱ ساله‌اش، نفس، در پاریس زندگی می‌کند و برای اولین بار درباره تصمیم خود برای انتشار عکس‌های بدون حجاب و «سفر بی بازگشتش» از ایران با رسانه‌ها صحبت می‌کند. او و دخترش بعد از خروج از ایران در فیلم‌های زیر زمینی که در کشورهای همسایه ایران ساخته می‌شود، بازی کرده‌اند.

«از آن روسری زوری … هنوز دارد خون می‌چکد»

شیوا ابراهیمی یکی از ۲۰ هنرپیشه زنی بود که اداره نظارت سینمای ایران، به دلیل برداشتن حجاب رسما از کار منع و ممنوع التصویر اعلام کرد. درحالی که بیشتر این افراد پیشتر از حرفه‌ بازیگری در سینمای رسمی ایران خداحافطی کرده بودند.

حدود نیمی از این افراد از ایران خارج شدند. اما شماری از آنها هنوز در ایران زندگی می‌کنند.

وقتی ترانه علیدوستی، با انتشار عکسی بدون حجاب به جنبش «زن، زندگی، آزادی» پیوست می‌دانست که زندگی حرفه‌ای او هم با فشردن یک دکمه در صفحه اینستاگرامش که بیش از ۸ میلیون دنبال‌کننده دارد، برای همیشه تغییر خواهد کرد.

اقدام او معادلات تحلیلگران و موافقان حجاب اجباری را که تا پیش از آن می‌گفتند زنان برای جلب توجه روسری هایشان را برداشته‌اند، به هم زد. خانم علیدوستی وقتی روسری‌اش را برداشت و به اعتراض‌ها پیوست،‌ چند فیلم در صف اکران داشت و از محبوب‌ترین چهره‌های سینمایی بعد از انقلاب ایران به شمار می رفت.

او بلافاصله دستگیر شد، و بعد از ۱۸ روز با قرار وثیقه از زندان اوین آزاد شد. بعد از آزادی با یک دوره طولانی بیماری مبارزه کرد و بیش از یک سال تحت مراقبت شدید پزشکی بود و در این مدت تا پای مرگ رفت. فیلم‌های او که در صف اکران بود، هیچوقت اجازه پخش نگرفت.

با وجود همه مشکلاتی که در این مدت با آنها مواجه‌ شده، آن طور که اطرافیانش می گویند، روزی که آن عکس بدون روسری‌‌اش را منتشر کرد، زیباترین روز زندگی‌اش توصیف می کند.

ترانه علیدوستی در واکنش به انتشار فهرست زنان ممنوع‌الکار که نام خودش هم بین‌شان بود، نوشت: «اگر دیگر در فیلم‌هایتان بازی نمی کنم یک ثانیه هم فکر نکنید که شمایید که توانسته‌اید محرومیتی برای من بسازید. دلیل پشت کردن به سینمای شما این است که از آن روسری زوری که در فیلم‌هایتان در حمام و اتاق خواب هم سر ما می‌گذارید، هنوز دارد خون می‌چکد، هنوز دارد خون می‌چکد، هنوز. من پارچه‌ای که خواهرانم را کشت، برای فیلم‌های شما به سر نمی‌کنم.»

او هنوز پرونده‌های قضایی باز دارد. اخیرا برای وایرال شدن یک عکس‌ بی‌‌روسری با شهروندان به پرداخت جریمه نقدی و زندان محکوم شد. به گفته نزدیکانش او ترجیح می‌دهد بدون رسانه‌ای کردن این پرونده‌ها به کارهایی که فعلا در اولویت قرار داده بپردازد، از جمله ترجمه کتاب‌هایی که می‌خواند و می‌پسندد.

به نظر می‌رسد ترانه علیدوستی و سایر زنان سینماگری که از سینمای رسمی فاصله گرفتند، دیگر حاضر نیستند بخشی از روایت تحریف شده‌ای از زندگی ایرانی‌ها باشند که حکومت در غالب فیلم‌ تبلیغ ‌می‌کند.

سپیده ابطحی، یکی دیگر از زنان شاخصی است که از دو سال پیش روسری را برداشته و با انتشار عکس بدون حجاب در صفحه اینستاگرامش نوشته: «لطفا به دیدن این چهره‌ از ما عادت کنید.»

او می‌گوید: «شمار زنانی که زندگی‌شان به دلیل برداشتن حجاب و همراهی با اعتراض‌های زن، زندگی،آزادی دستخوش تحول شده است بسیار بیشتر از آن تعدادی است که نامشان را در رسانه‌ها شنیده‌ایم. این زنان از همه اقشار و از همه حرفه‌ها هستند. برای ده‌ها نفر پرونده قضایی تشکیل شده‌است، مدتی بازداشت شدند،‌ وسایل آنها ضبط شده و اگر چه بعد از مدتی با پرداخت جریمه یا سند آزاد شدند، بعد از آزادی اغلب منبع درآمدشان را از دست دادند. بیکار نیستند، اما از نظر اقتصادی زیر فشارند. بسیاری از بچه‌ها به دلیل بیماری‌های جسمی و یا روحی در بیمارستان بستری شدند و همچنان تحت درمان هستند.»

او می‌گوید: «باید قدر این افراد را دانست و از آنها حمایت کرد.»

اخیرا خانه سینمای ایران، تعداد زنان و مردان سینماگری را که به دلیل حمایت از اعتراضات سراسری برایشان پرونده قضایی تشکیل شده، بیش از ۳۰۰ نفر اعلام کرد. به گفته این انجمن صنفی، حدود ۳۰ نفر هم از ادامه فعالیت حرفه‌ای در ایران منع شده‌اند.

«تصمیم برای برداشتن حجابم را در لحظه گرفتم»

شبنم فرشادجو هم از هنرپیشه‌های سینما و تلویزیون ایران بود که به دنبال کشته‌شدن مهسا امینی و حوادث بعد از آن، روسری را از سر برداشت. او حالا در تورنتو کانادا زندگی می‌کند.

خانم فرشادجو می‌گوید: «من تصمیم برای برداشتن حجابم را در لحظه گرفتم. آن روزی که زندگی‌ام را تغییر داد یادم هست. صبح بود و هنوز لباس خواب تنم بود. روی مبل نشسته بودم و اخبار را می‌خواندم. مردم در مقابل بیمارستان کسری جمع شده بودند و دیگر روشن شده بود که مهسا کشته شده‌‌است. ناگهان دیدم نمی‌توانم مقاومت کنم. این حرکتی است که باید شروع شود. دیگر بس است. این همه انسان به خاطر حجاب کشته می‌شوند. من هنوز عینکم روی چشمم بود که ویدیویی از خودم گرفتم و گفتم که شما من شبنم فرشادجو را از دین دلزده کردید. این ویدیو را در اینستاگرام منتشر کردم. واقعا تصمیم در یک چشم به هم زدن بود و زندگی من از آن زمان به دو بخش تقسیم شد.»

منبع تصویر،SEPIDEH ABTAHI