فقر فزاینده در ایران که نزدیک به یک دهه اخیر شمار گسترده‌تری از ایرانیان را درگیر کرده، سلامت زنان ایرانی را هم تهدید می‌کند. حق بر سلامت، یکی از حقوق بنیادین بشر است که با سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران که گسترش فقر هم به آن افزوده شده، در حال تهدید جدی است. وضعیت زنان ایرانی در این میان، بغرنج‌تر و بحرانی است. این گزارش، در همین باره است.
***
رییس اداره سلامت میانسالان و مادران وزارت بهداشت به مناسبت هفته سلامت زنان (۲۴ تا ۳۰مهر) اطلاعات و آماری را منتشر کرده که مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته است؛ آماری که از یک سو موجب نگرانی در مورد سلامت زنان شده و از سوی دیگر به‌دلیل نادقیق بودن و ارائه غیرکارشناسی آن، موجب انتقاد شده است.
«ملیحه کیانفر» اعلام کرد که ۷۲ درصد زنان ایرانی چاقی و اضافه وزن دارند. او گفت که براساس آخرین پیمایش عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر در سال ۱۴۰۰، حدود ۳۱درصد زنان ایرانی چاق هستند و فقط ۲۸ درصد آنان وزن متناسب و مابقی اضافه وزن نیز دارند؛ یعنی در مجموع ۷۲درصد زنان بین ۳۰ تا ۵۹ سال ایرانی، چاقی و اضافه وزن دارند.
آمار غیرکارشناسی یک سازمان دولتی
اگرچه زنان ایران برای مراقبت از سلامتی خود در طول چهار دهه عمر جمهوری اسلامی با محدودیت‌هایی ازجمله پوشش اجباری و نبود امکان ورزش در مکان‌های عمومی روبه‌رو بوده‌اند، اما از نظر کارشناسان، این گزارش وزارت بهداشت هم ایرادهایی دارد که نمی‌تواند به‌طور دقیق گویای وضعیت سلامت زنان ایران باشد. به عبارت دیگر، آمار و اطلاعاتی که یک سازمان رسمی و تخصصی در زمینه سلامت ارائه داده است دقیق نبوده و حتی گمراهکننده به نظر می‌رسد.
یک دکتر تغذیه از ایران که نخواست نامش عنوان شود، به «ایران‌وایر» گفت که این گزارش اعداد و ارقامی کلی را ارائه داده است، یعنی روی هم رفته و بدون تفکیک، چاقی، اضافه وزن و هر چیزی که یک گرم از وزن عادی بالاتر بوده را با هم جمع کرده‌اند و به ۷۲ درصد رسیده‌اند.
به‌گفته این کارشناس تغذیه، زنان جامعه ایران برخلاف جوامع غربی، با تمام مشکلات و سختی‌هایی که دارند، همچنان جزو زنانی هستند که از تناسب‌اندام خوبی برخوردار هستند و اصلا چاق نیستند.
رییس اداره سلامت میانسالان و مادران وزارت بهداشت گفته که جامعه هدف این آمار، زنان ۳۰ تا ۵۹ سال، یعنی بیشترین جمعیت فعال زنان کشور را تحت پوشش و بررسی قرار داده است. گزارش ارائه شده او نشان می‌دهد که حدود ۳۱درصد زنان ایرانی چاق هستند و فقط ۲۸درصد آنان وزن متناسب و مابقی اضافه وزن نیز دارند.
فاکتورهای تشخیص چاقی در زنان میانسال
این کارشناس تغذیه از ایران به ایران‌وایر گفت که همین گزارش نشان می‌دهد میزان افرادی که وزن متناسب دارند، با زنانی که از چاقی رنج می‌برند تقریبا برابرند و فقط ۳درصد با هم اختلاف دارند.
او توضیح داد: «براساس همین خبر، بقیه زنان اضافه وزن دارند که با در نظر گرفتن فاکتورهایی مانند بارداری‌های متعدد، فقر و اینکه حتی تصمیم‌گیرنده سبد خانواده نیستند، وضعیت نسبتا مناسبی دارند. باید توجه داشت که زنان حتی در بسیاری از مناطق ایران در پخت غذا زنان فرمان‌بر هستند همسر تعیین‌کننده غذای سفره است.»
نکته دیگری که ابهام در گزارش مربوط به سلامت زنان ایران را بیشتر نبود اطلاعات میزان اضافه وزن و در نظر نگرفتن شرایط زنان میانسال است.
کارشناس تغذیه به ایران‌وایر گفت که فرض کنید آن‌طور که وزارت بهداشت گفته، ۷۲درصد زنان اضافه وزن دارند، اما گزارش حتی نگفته میزان این اضافه وزن چقدر است. ممکن است فقط اضافه وزن طبیعی باشد که با بالاتر رفتن سن ارتباط مستقیم دارد.
او توضیح داد که سنین ۳۰ تا ۵۹ سالگی برخی از زنان یائسه می‌شوند. یائسگی خودش یکی از عوامل تغییرات هورمونی است و این تغییرات هورمونی می‌تواند عامل چاقی باشد. در کنار آن، زنان بافت چربی بیشتری نسبت به مردها دارند. بارداری‌های پی‌در‌پی و سقط، باعث ایجاد چربی بیشتر در زنان می‌شود و اضافه وزن را به‌همراه دارد. ضمن اینکه در بسیاری از اوقات اضافه وزن موضعی است . در برخی مواقع، زنان مادر چند فرزند هستند و اصلا وقت تحرک و ورزش ندارند.
«یاسمن هاشمی»، مشاور تغذیه نیز با بیان اینکه آمار ارائه شده وزارت بهداشت تفکیک نشده است، گفت که چاقی سه درجه دارد که درجه سوم آن نیاز به مداخله جدی پزشکی دارد.
به‌گفته او، میزان چربی در کسی که دچار چاقی شده، ارتباط خیلی نزدیکی با بیماری‌های مزمن و بیماری‌های قلبی و کبد چرب و دیابت دو دارد. همچنین آمار افزایش سرطان در این افراد بیشتر است. یاسمن هاشمی تاکید کرد که چاقی علاوه‌بر اینکه روی کیفیت زندگی فرد و روح و سلامت ذهن فرد تاثیر می‌گذارد.
فقر؛ عامل مهم چاقی
رییس اداره سلامت میانسالان و مادران وزارت بهداشت، در آمار خود به وضعیت بیماری‌های رایج زنان در ایران نیز پرداخت. به‌گفته «ملیحه کیانفر»، بیشترین دلایل مرگ‌ومیر در میان زنان ۳۰ تا ۵۹ سال، ناشی از بیماری‌های قلبی، سرطان پستان، سکته مغزی، دیابت، حوادث ترافیکی، بیماری‌های ناشی از فشارخون بالا و سرطان روده بزرگ است.
او خواستار بالا رفتن سطح آگاهی سلامت زنان شد و گفت که زنان سعی کنند هزینه‌های غیرضروری خود را حذف و جایگزین هزینه ورزش کنند. این درحالی‌ست که متخصص تغذیه از ایران به ایران‌وایر گفت که این گزارش در مورد کل زنان صحبت کرده، درحالی‌که فاکتور فقر، یکی از علل مهم چاقی در زنان ایران است.
به گفته این متخصص، نوع فقر در ایران با دیگر کشورها فرق دارد؛ در اروپا و آمریکا شاید فرد از شدت فقر بیشتر به خوردنی‌های سیرکننده شیرین یا غذاهای آماده بیشتر روی بیاورد، اما در ایران مردم گاهی مجبورند با سیب‌زمینی شکمشان را سیر کنند. گاهی هم باقی‌مانده غذای خانواده، یک وعده غذایی زنان را تشکیل می‌دهد.
به گفته او، تهیه غذای سالم و تازه در ایران گران است و به‌جز قشر مرفه، بقیه مجبورند برای سیر شدن به غذاهای حجیم و ارزان روی بیاورند. از‌این‌رو، گزارش وزارت بهداشت به‌دلیل در نظر نگرفتن شاخص‌های اقتصادی زنانی که دچار چاقی هستند، مبهم و ناقص است.
ارمغان تندروی حکومت برای زنان
رییس اداره سلامت میانسالان وزارت بهداشت در بخش دیگری از اطلاعات مربوط به سلامت زنان ایران اعلام کرد که بیش از ۵۷درصد زنان ایرانی فعالیت فیزیکی کم دارند، یعنی فعالیت بدنی آن‌ها به‌صورت هفتگی کمتر از ۱۵۰ دقیقه است.
کمبود فعالیت بدنی زنان ایرانی البته عجیب نیست. زنان در ایران از انقلاب ۱۳۵۷ به این سو، برای فعالیت‌های بدنی همواره با محدودیت‌هایی روبه‌رو بوده‌اند؛ محدودیت‌هایی که گاه از سوی قانون و گاه از سوی تندروهای مذهبی اعمال می‌شود و اجازه ورزش و فعالیت‌های بدنی در فضای باز و اماکن عمومی را از آن‌ها می‌گیرد.
یک نمونه از این محدودیت‌ها، مخالفت با دوچرخه سواری زنان در خیابان بوده که در دوره‌ای به اخبار داغ روزنامه‌ها تبدیل شد. چند سال پیش دادستان اصفهان، دوچرخه سواری زنان زنان را حرام خواند و گفت که اگر زنی دوچرخه سواری کند، مورد پیگرد قانونی قرار می‌گیرد. هرچند سخنان او چندی بعد از سوی سخنگو قوه‌قضاییه رد شد، اما همین اظهارنظرها امنیت زنان را برای فعالیت ورزشی و تحرک در فضاهای عمومی، از بین می‌برد.
در اظهارنظری دیگر، مدیرکل ورزش و جوانان خراسان رضوی اعلام کرد که زنان در این شهر تنها اجازه ورزش در مناطق محصور را دارند. پیش‌تر هم روزنامه «خراسان»، از ممنوعیت ورزش مختلط زنان و مردان در پارک‌ها خبر داده بود که دوچرخه سواری هم بخشی از این ممنوعیت بود.
«نرجس شیرآقایی»، ماما و فعال حقوق زنان در این زمینه به ایران‌وایر گفت که این محدودیت‌ها می‌تواند تاثیرات منفی جسمی و روانی بسیاری روی زنان داشته باشد. نابرابری‌های جنسیتی در ایران که دسترسی زنان به فرصت‌های برابر را محدود می‌کند، می‌تواند دسترسی به خدمات بهداشتی، آموزشی، تغذیه و شغل مناسب را هم محدودتر کند و اثر مستقیمی بر سلامت آن‌ها داشته باشد.
از نظر این فعال حقوق زنان، زنان ایرانی تنها با محدودیت‌های حکومتی روبه‌رو نیستند؛ علاوه‌بر نبود امنیت، قوانین مردسالارانه، بیکاری، فقر و نبود آموزش کافی، تابوها و قوانین خانواده‌های سنتی هم از عوامل محدود‌کننده زنان هستند که بر سلامت جسم و روان آن‌ها تاثیر مستقیم دارند.
نرجس شیرآقایی، وجود همین محدودیت‌ها را از عوامل میزان شیوع بیماری‌های قابل پیشگیری در زنان می‌داند. سلامت زنان تاثیر مستقیمی بر سلامت خانواده دارد. به‌گفته او، در چنین شرایطی هزینه‌های بهداشتی به‌جای آنکه صرف پیشگیری شود، صرف درمان و بازتوانی می‌شود.
براساس آمار رییس اداره سلامت میانسالان و مادران وزارت بهداشت، بیش از ۱۴درصد زنان ایرانی مبتلا به دیابت هستند و ۳۳ درصد زنان ایرانی سابقه فشارخون بالا دارند. همچنین ۵۱ درصد زنان ۵۵ تا ۶۴ سال، مبتلا به فشار خون بالا هستند یا سابقه آن را داشته‌اند.
نرجس شیرآقایی، فعال حقوق زنان به ایران وایر گفت زنانی که دچار کم‌تحرکی هستند و به خانه رانده شده‌اند، افسرده می‌شوند و تمایلشان به کار کمتر می‌شود. وقتی از چاقی زنان صحبت می‌کنیم، یعنی زنانی داریم که به خانه رانده شده‌اند و فضای امنی برای فعالیت جسمی و جمعی ندارند. همین چاقی هم می‌تواند عامل بیماری‌ها قلبی و عروقی باشد و موجب افزایش میزان دیابت نوع دوم شود.
«یاسمن هاشمی»، مشاور تغذیه هم به ایران‌وایر گفت که وقتی ۲۰درصد زنان دچار چاقی هستند، این نشان از سبک زندگی اشتباه، ناسالم و بی‌تحرکی رایج در جامعه دارد. او با اشاره به عوامل موثر در افزایش وزن زنان در میان‌سالی ازجمله تغییرات هورمونی، کاهش متابولیسم و نزدیک شدن یائسگی، گفت که زنان در این دوران نیاز به حمایت دارند.
به گفته او، دولت و همه بخش‌های جامعه باید راهکارهایی برای ارتقا آگاهی، تشویق به فعالیت بدنی و اصلاح رژیم غذایی در میان زنان میانسال داشته باشد.
از: ایران وایر