هوتن دولتی
سامانه دفاع موشکی تاد ( Terminal High Altitude Area Defense- THAAD ) ، یکی از پیچیده‌ترین و پیشرفته‌ترین سامانه‌های دفاعی جهان است که توسط ایالات متحده آمریکا برای مقابله با تهدیدات موشکی بالستیک طراحی و ساخته شده است. این سامانه دفاعی به عنوان بخشی از استراتژی دفاع موشکی چند لایه ایالات متحده آمریکا عمل می‌کند و قادر است تهدیدات موشکی را در ارتفاع بالا و خارج از جو زمین رهگیری و منهدم کند.
تاریخچه سامانه تاد
طراحی و تلاش برای ساخت سامانه دفاع موشکی (Terminal High Altitude Area Defense ) در دهه ۱۹۸۰ به عنوان بخشی از تلاش‌های آمریکا برای ایجاد یک سامانه دفاعی پیشرفته در برابر موشکهای بالستیک اتحاد جماهیر شوروی شکل گرفت. این پروژه بخشی از برنامه ابتکار دفاع استراتژیک یا همان “جنگ ستارگان” بود که توسط رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده، رونالد ریگان، آغاز شد. هدف اصلی این برنامه بلندپروازانه توسعه فناوری‌هایی بود که بتوانند از آمریکا و متحدانش در ناتو و سیار نقاط دنیا در برابر تهدیدات موشکی بلوک شرق دفاع کند.
نخستین آزمایش‌های موفق تاد در دهه ۱۹۹۰ صورت گرفت و سرانجام در قرن جدید به عنوان یک سامانه عملیاتی وارد خدمت شد. در طول این سال‌ها، با یپشرفت صنایع نظامی، سامانه تاد با فناوری‌های پیشرفته‌تری مجهز شده و نقش مهمی در استراتژی‌های دفاعی آمریکابه خود اختصاص داد. تاد طراحی شده است تا انهدام موشک های بالستیک کوتاه ، متوسط و میان برد را در زمان ورود مجدد این موشک ها به جو انجام دهد.
ساختار و اجزای سامانه تاد
سامانه دفاع موشکی تاد شامل چند بخش معین است که در هماهنگی کامل با یکدیگر برای رهگیری و انهدام موشکهای بالستیک کار می‌کنند. اجزای این سیستم عبارتند از:
الف موشکهای رهگیر: موشکهای رهگیر تاد مانند MIM-104 Patriot PAC-3 برای تقابل با موشکهای بالستیک طراحی شده‌اند. ساختار این موشک ها به گونه ای است که در برخورد با موشکهای بالستیک دشمن تنها در صورت برخورد مستقیم به انها آسیب می رساند . یعنی این موشک ها به صورت انفجاری نبوده و فاقد کلاهک انفجاری می باشند و با روش موسوم به ضربه مستقیم موشک بالستیک را از بین می برند. استفاده از این فناوری باعث میشود تا موشکهای دشمن بدون ایجاد هیچ‌گونه انفجار ثانویه در جو زمین منهدم شوند. موشک های تاد برد تخمینی ۱۲۵ مایل (۲۰۰ کیلومتر) دارند و می توانند به ارتفاع ۹۳ مایل (۱۵۰ کیلومتر) پرتاب شوند. طول تقریبی موشک ۶٫۲۰ متر بوده و از نظر ساختاری مجهز به موتور موشک سوخت بوده و وزنش حدود۹۰۰ کیلوگرم است.سرعت موشک های رهگیر تاد ۸ ماخ (حدود ۹,۸۰۰ کیلومتر در ساعت) است.
ب – رادار AN/TPY-2: یکی از برتری های سیستم تاد، رادار قدرتمند و پیشرفته AN/TPY-2 است که میتواند . این رادار یک رادار قابل حمل است که میتواند رادار دفاع موشکی است که می تواند موشک های بالستیک را شناسایی، طبقه بندی، ردیابی و رهگیری کند. این رادار که در باند X فعال است و بردی حدود ۲,۹۰۰ مایل (۴,۷۰۰ کیلومتر) دارد. رادار باند ایکس (X-band radar) یک نوع رادار است که در محدوده فرکانسی باند ایکس (معمولاً بین ۸ تا ۱۲ گیگاهرتز) کار کرده و به علت طول موج کوتاه‌تر برای تشخیص دقیق‌تر اهداف استفاده می‌شوند. این رادار درسیستم دفاع موشکی Aegis و سامانه پاتریوت استفاده میشود.
رادار AN/TPY-2 دارای دو حالت عملیاتی است:
حالت نخست جستجوی پیش‌هشدار (Forward-Based Mode): در این حالت، رادار مستقر در نزدیکی مرزهای دشمن موشکهای بالستیک را بلافاصله پس از پرتاب شناسایی کرده و با انتقال به سامانه های دفاعی مانند تاد و پاترویت آمادگی دفاعی سریع را به مدافعان می دهد.
حالت دوم حفاظت منطقه ای (Terminal Mode): در این حالت، رادار در نزدیکی مناطق مورد حفاظت قرار می گیرد. در این ساختار رادار به طور مستقیم در هماهنگی با سامانه تاد برای شناسایی موشکهای بالستیک آنها عمل کرده تا به خنثی سازی تهدید عمل کند.
پ- واحد فرماندهی و کنترل: واحد فرماندهی و کنترل تاد (THAAD Command and Control Unit) به عنوان مرکز عملیات، نقش حیاتی در حفاظت از مناطق و زیرساخت‌ها در برابر حملات موشکی دارد. این بخش از سامانه تاد وظیفه دارد تا با تحلیل اطلاعات دریافتی از رادار و حسگرها، تصمیمات لازم برای شلیک موشک رهگیر و هدایت آن را اتخاذ کند.
این بخش رهبری عملیات دفاعی یعنی فرماندهی و کنترل، تمامی فعالیت‌های مربوط به ردیابی و هدف‌گیری موشک‌ها را مدیریت می‌کند. این واحد اطلاعات را از رادارها و دیگر منابع جمع‌آوری کرده و تحلیل می‌کند تا تهدیدات را شناسایی و ارزیابی کند و پس از تحلیل داده ها و تبدیل آن به اطلاعات و آنالیز آنها نیازسنجی مربوط به پرتاب موشک های رهگیر را انجام میدهد. ارتباط بین اجزای مختلف سیستم تاد بر عهده این قسمت می باشد.
ت – سیستم پرتابگر متحرک: سامانه تاد از پرتابگرهای متحرکی استفاده می‌کند که به راحتی می‌توانند در مکان‌های مختلف مستقر شوند. این پرتابگرها قابلیت حمل و شلیک چندین موشک را دارند. هر سیستم پرتابگر متحرک می تواند ۸ تا ۹ موشک را شلیک کند. عموما هر سامانه تاد دارای ۶ سیستم پرتابگر متحرک است.
عملکرد سامانه تاد و تاثیرات استراتژیک سامانه تاد
طراحی سامانه تاد برای مقابله با موشک های بالستیک کوتاه‌برد و میان‌برد را در زمان ورود آنها به جو است. این سامانه در کنار سامانه پاتریوت بخشی از سیستم دفاع موشکی آمریکا می باشد. شیوه عملکرد سامانه به این شکل است که ابتدا رادار AN/TPY-2 موشک بالستیک ارسالی را در ارتفاع بالا شناسایی کرده و سپس اطلاعات مربوط به موقعیت و سرعت موشک را برای بررسی و آنالیز به واحد فرماندهی و کنترل ارسال می نماید. در این مرحله، با توجه به تحلیل‌های انجام شده اتخاذ تصمیم شده و در صورت نیاز، موشک رهگیر شلیک می شود. پس از شلیک، موشک تاد به کمک حسگرهای خود، به سمت هدف حرکت می‌کند و در نهایت با برخورد مستقیم آن را منهدم می‌سازد.
مزایا و معایب سامانه تاد
تاد به عنوان یک سیستم دفاعی پیشرفته با ضریب خطای اندک شناخته شده و دارای دقت بالایی می باشد که در حقیقت یکی از بزرگترین مزایای سامانه تاد است از دیگر مزایای تاد سرعت استقرار و تجرک پذیری سریع تاد است. تاد به دلیل استفاده از سکوهای متجرک می تواند به سرعت در مناطق مورد نیاز مستقر شده و از مراکز مورد نظر دفاع کند. رادار قوی استفاده شده در تاد این امکان را می دهد که موشک های شلیک شده را در برد بسیار دوری از مناطق محافظت شده ردگیری کند و این به این معنی است که سامانه تاد میتواند موشکهای بالستیک را در ارتفاع بسیار بالا و خارج از جو زمین و در مراحل نخستین ردگیری کرده که به محافظت بیشتر از زیرساخت‌ها و شهرها و منطق دفاعی کمک می نماید.
اما در کنار این مزایا تاد دارای معایبی است که از آن جمله می توان به هزینه بالای توسعه و نگهداری سامانه تاد اشاره کرد. همچنین هزینه بالای موشک های تاد و آموزش پرسنل متخصص و زیرساختهای پشتیبانی از آن نیز باعث شک در استفاده آن در برابر یک جنگ گسترده و طولانی مدت است از سوی دیگر تاد در برابر موشکهای چندمرحله‌ای و موشکهای بالستیک قاره‌پیما، دارای توانایی محدودتری است.
تاد در نقشه امنیتی آمریکا
استفاده از سامانه دفاعی تاد در جنگ اسرائیل و حزب‌الله
پس از حمله وعده صادق ۲ و جملات پی در پی موشکی حزب الله و حوثی های یمن و عبور معدودی از موشک های بالستیک ایرانی از سیستم های دفاعی گنبد آهنین ، فلاخن داوود و پیکان، استفاده از سامانه‌های دفاعی مانند تاد اهمیت بیشتری پیدا کرده است. اسرائیل با تهدیدات موشکی و راکتی گسترده از سوی حزب‌الله روبه‌رو است که با حمایت مالی و تسلیحاتی از سوی ایران، زرادخانه موشکی قابل توجهی را به دست آورده است. از سوی دیگر هجوم گسترده پهبادی و موشکی در ابعاد زیاد می تواند سیستم دفاع موشکی را به گونه ای مشغول کند که نتواند به مقابله با موارد موشک های ارسال بپردازد. از همین روی اضافه کردن سیستم های دفاعی تاد و پاتریوت به سیستم دفاع موشکی اسراییل برای این کشور امری یک نیاز استراتژیک بود.
تاد و خاورمیانه و جنگ محور موسوم به مقاومت با اسراییل
همچنین دیگر اعضای محور مقاومت مانند حوثی های یمن و یا گروه های شبه نظامی عراقی نیز از این تکنولوژی ها به لطف حمایت تکنیکی و مالی ایران برخوردار شده اند. اما در حقیقت طرف اصلی اسراییل در این نزاع ایران است که با انبوهی از موشکهای مختلف در تقابل آشکار با اسراییل قرار دارد. پس از حمله اسراییل به محل استقرار نظامیان ایران در نزدیک سفارت ایران در دمشق و ترور رهبر حماس در تهران، ایران طی دو مرحله تهاجم با نام های وعده صادق یک و دو صدها پهباد و موشک به اسراییل پرتاب کرد، که در هر دو عملیات اگر کمک های همپیمانان اسراییل نبود شاید خسارت های وارده به اسراییل فضای منطقه را عوض می کرد. عبور تعدادی از موشک های بالستیک ایران از خطوط دفاع ضد موشک اسراییل باعث شد که آمریکا برای پوشاندن این نقطه ضعف و همچنین جهت ایجاد نوع خط دفاعی تکمیلی، سامانه تاد را در اختیار اسراییل قرار دهد.
از سوی دیگر با توجه به حمله مستقیم ایران به خاک اسراییل و اعلام پاسخگویی سخت هر نوع حمله اسراییل به خاک ایران از سوی جمهوری اسلامی، می توان این در اختیار دادن تاد را، ایجاد نوعی تلاش برای بازدارندگی اسراییل از سوی آمریکا و دولت بایدن دانست تا اسراییل در حمله ایران هم نقاط خاص و محدود مورد توافق آمریکا را فقط مورد حمله قرار دهد و هم از حمله احتمالی حداقل تا پیش از انتخابات ۲۰۲۴ ریاست جمهوری جلوگیری کند تا روند انتخابات جهت گیری آشکاری به سمت ترامپ تغییر پیدا نکند. به عبارتی دیگر می توان گفت که برداشت آمریکا از عملیات تلافی جویانه اسرائیل به ایران این است که این عملیات سنگین بوده و باعث پاسخی شدید و سخت از سوی ایران به اسراییل خواهد بود بگونه ای که شاید اینبار اسراییل به تنهایی و یا همراه با سیستمهای دفاعی ناوهای جنگی غرب در منطقه و هواپیماها توان دفاع از اسراییل را همانند دفعات قبل نداشته باشند و اینبار ضربات جمهوری اسلامی به اسرائیل خسارات سنگینی به بار آورد، لذا تاد می تواند این بازدارندگی را برای اسرائیل به بار آورد.
استقرار تاد نه تنها به امنیت اسرائیل کمک می‌کند، بلکه پیام روشنی به دشمنان منطقه‌ای این کشور و متحدان آمریکا می‌فرستد که هرگونه حمله موشکی با پاسخ قوی و مؤثری مواجه خواهد شد و بر خلاف آنچه در این چند سال اخیر در اذهان عمومی ایجاد شده است آمریکا متحدانش را تنها نخواهد گذاشت. اگرچه این همراهی ظاهرا تنها و تنها به برخی از متحدان آمریکا اختصاص دارد و نه به متحدانی مانند اوکراین که در خط اول نبرد با روسیه و متحدانش در محور شرارت قرار دارند.