س از حمله بامداد ۵آبان اسراییل به ایران، موجی از احساسات ضد روسی در کشور بالاگرفته که در نوع خود کم‌سابقه است. ازجمله جلسه سخنگو وزارت خارجه، با اعتراض یک خبرنگار که سیاست‌های روسیه و رهبر آن «ولادیمیر پوتین» را «بی شرفانه» خوانده، به جنجال کشیده است.
***
درحالیکه حکومت ایران سعی دارد آمریکا را شریک اولین حمله علنی اسراییل بخواند و حتی در بیانیه ستادکل نیروهای مسلح هم به آن اشاره شده، شهروندان ایرانی احساسات ضدروسی از خود نشان می‌دهند. اینک انزجار از نحوه رفتار روسیه و ولادیمیر پوتین با ایران به میزان غیرقابل باوری بین ایرانیان رسیده است.
نمایندگان مجلس شورای اسلامی از این کشور انتقاد می کنند و شهروندان عادی چنان به آن بدبین هستند که طرفداران تندرو حکومت می گویند چرا هیچ‌گاه چنین خشمی به آمریکا نشان نمی‌دهند. یک کاربر شبکه اجتماعی «ایکس» که حساب او صرفا درباره امور نظامی است، یک هواپیمایی تجسسی اسراییل را روی سایت‌های رصد ترافیک هوایی نشان داده که می‌گوید چند ساعت پیش از حمله این کشور از تل آویو به مسکو رفته بود و آن را نشانه آخرین هماهنگی ها پیش از تجاوز نظامی به ایران خوانده است.
این احساسات بابت گرایش قوی «علی خامنه ای» به پوتین قبلا هم وجود داشت، خصوصا در اعتراضاتی که از شهریور۱۴۰۱ در ایران آغاز شد، خود را نشان می داد، اما پس از حمله علنی اسراییل به ایران، گروه‌هایی از طرفداران خامنه‌ای هم به صف ایرانیان ضدروس پیوسته‌اند و حکومت را بابت اعتماد بی‌پایه به پوتین، تقبیح می کنند.
پس از حمله اسراییل به مواضع متعددی در ایران که ابعاد آن به‌شکل رسمی نه از سوی جمهوری اسلامی عنوان شده و نه اسراییل فعلا تمایلی به انتشار دارد، طرفداران حکومت از روسیه انتقاد می‌کنند که با بدقولی، از تحویل جنگنده‌های سوخو که می توانست در عملیات دفاع از حریم هوایی ایران در برابر اسراییل به‌کار گرفته شود، خودداری کرده است. در جریان حمله اسراییل به ایران، به گفته منابع رسمی نظامی در ارتش ایران، دست‌کم پنج نظامی در نیروی پدافند کشته شدند.
از وضعیت تحویل احتمالی تسلیحاتی و ادوات نظامی که جمهوری اسلامی ایران در سال های اخیر از روسیه خریداری کرده، دو طرف صحبتی به میان نمی‌آورند اما سرتیپ «محمدرضا قرایی آشتیانی»، وزیر دفاع دولت «ابراهیم رئیسی»، حدود یک سال پیش تلویحا تایید کرده بود که روسیه خریداری ایران را تحویل نداده است.
درحالیکه جمهوری اسلامی به‌دلیل تحریم‌های نظامی آمریکا از خرید ادوات نظامی به‌روز، خصوصا تسلیحات غربی محروم است، تامین آن خصوصا برای ناوگان به‌شدت فرسوده نیروی هوایی ارتش و پدافند هوایی حیاتی است.
روسیه در زمان ریاست‌جمهوری «محمود احمدی نژاد»، قرارداد فروش سامانه دفاع هوایی «اس-۳۰۰» را با جمهوری اسلامی امضا کرد. با اینکه این سامانه تسلیحات دفاعی است و جنگی محسوب نمی‌شود که در ردیف تحریم های شورای امنیت باشد، مسکو تحویل آن را بعد از توافق اتمی برجام موکول کرد که با قطعنامه ۲۲۳۱ تحریم‌های سازمان ملل را به‌صورت مرحله به مرحله لغو می‌کرد.
ماجرای فروش اس-۳۰۰، خاطره تلخی در حافظه سیاستمداران فعلی ایران ایجاد کرده، اما به‌دلیل انزوای بین‌المللی، جمهوری اسلامی در سال‌های پس از خروج آمریکا از برجام، چاره ای جز نزدیک شدن به روسیه نداشته که این سیاست باعث وابستگی خیره کننده ایران به این کشور شده است.
در جریان حمله اسراییل به ایران، همچنان که انتظارش می‌رفت، روسیه نه‌تنها کمکی به تقویت پدافند هوایی ایران نکرد، بلکه حتی از محکوم کردن تجاوز نظامی مستقیم اسراییل به خاک ایران هم خودداری کرد. عضویت ایران در پیمان امنیتی شانگهای و بریکس که روسیه در آن مبتکر است هم، کمکی به دست‌کم محکوم کردن این حمله از سوی مسکو نکرده است؛ جلوگیری از آنکه در نظر رهبران حکومت ایران هم دور از انتظار است.
پیش از عملیات اسراییل، «مسعود پزشکیان» دوبار در فاصله کوتاه در ترکمنستان و روسیه با پوتین ملاقات کرده بود.
تنها چند روز پیش از حمله اسراییل، «ایران‌ایر»، خط هوایی نامدار ایران که روزگاری از خوش‌نام ترین خطوط هوایی جهان بود، بابت آنچه اتحادیه اروپا انتقال موشک‌های بالستیک جمهوری اسلامی به روسیه برای جنگ در اوکراین می‌خواند، تحریم شد. سپس از روز بعد، پروازهای این خط هوایی به شهرهای اروپایی به غیر از لندن، لغو شد.
این، پرخسارت‌ترین تحریم یک موسسه ایرانی بابت اتهام همکاری جمهوری اسلامی با روسیه در تجاوز به نظامی به اوکراین است. هرچند که با فاصله کوتاهی پس از شروع این تجاوز، جمهوری اسلامی بابت فروش پهپادهای انتحاری به روسیه و به‌کارگیری آن در حمله به شهرهای اوکراین، تحت تحریم‌های متنوع آمریکا، اتحادیه اروپا، بریتانیا، استرالیا، کانادا و نیوزیلند و شرکای این کشورها قرار گرفت.
«محمدجواد ظریف»، وزیر خارجه پیشین ایران (۱۳۹۲-۱۴۰۰) در کتاب خاطرات خود «ایاب شکیبایی» نوشته است که «پرونده پهپادهای ایرانی در اوکراین که نخستین بار توسط کارشناسان به‌ظاهر غیردولتی روسیه در مصاحبه های تلویزیونی در دورن روسیه افشا شد، با هدف جلوگیری از عادی شدن پیوند ایران و غرب» بود و سپس اشاره می‌کند «آنچه اسفناک است، بالیدن برخی در رسانه‌های همگانی به خرید سلاح توسط دومین قدرت نظامی جهانی در ایران است» که آن را یک تله روسی برای ایران تلقی می‌کند.
روس‌ها در یک دهه اخیر با سیاست‌های خود فقط موجب خشم عمومی شهروندان ایرانی به رویکرد این کشور نشده‌اند، بلکه در پشت پرده، مقا‌م‌های جمهوری اسلامی به‌ظاهر از این رویکرد ناخرسند و پریشان هستند، اما علی خامنه‌ای و سیاست‌هایش، ایران را موقعیتی قرار داده که فعلا راه گریزی برای آن‌ها متصور نیست.
ظریف در کتاب خود نوشته است که «قاسم سلیمانی»، فرمانده کشته شده نیروی قدس شعبه برون مرزی سپاه پاسداران، در زمان همکاری نظامی سپاه و روسیه برای حفظ «بشار اسد» در قدرت، «از رفتار سوریه خشمگین بود و بارها از طریق نگارنده (یعنی ظریف) و دیگر همکاران در وزارت امور خارجه همچون دکتر [عباس] عراقچی، خشم خود را به روس ها منتقل می‌کرد.
سلیمانی در زمستان ۱۳۹۳ زمانی که مخالفان بشار اسد در موقعیتی قرار داشتند که سقوط دمشق دور از تصور نبود خواهان سفر به روسیه و دیدار با پوتین بوده است، اما از آنجا که نام او در فهرست تحریم‌های مسافرتی شورای امنیت بود که از قضا خود روسیه به آن رای مثبت (و نه ممتنع) داده بود، او را تا پس از توافق برجام در تابستان ۱۳۹۴ نپذیرفتند.
روسیه در زمانی که می‌توانست روابط ایران و غرب رو به بهبود برود، به نوشته ظریف، سلیمانی را بدون اطلاع سفارت ایران در مسکو و وزارت خارجه، به روسیه دعوت کردند و خبر سفر را هم به بیرون درز دادند. «منافع روسیه و پوتین در ایران بود که مناسبات ایران با غرب عادی نشود و از‌این‌رو هم در جنگ سوریه با پافشاری بر سوخت گیری جنگنده های روسی در ایران (ازجمله در پایگاه هوایی همدان) و پرتاب موشک از فضای ایران این هدف را به شیوه سلبی دنبال کردند.»
در سال‌های پس از کشته شدن سلیمانی که مواضع سپاه در سوریه به‌طور مداوم هدف حملات اسراییل قرار می‌گیرد، نقش و عملکرد روسیه که بر دفاع هوایی سوریه نفوذ دارد، زیر انتقاد قرار داشته است. کارشناسان نظامی می‌گویند که حملات به مراکز سپاه بدون اطلاع دادن اسراییل به روسیه و اجازه پدافند هوایی مستقر روسی در سوریه، نمی‌توانسته امکان پذیر باشد.
از سوی دیگر، روسیه همواره روابط ویژه‌ای با اسراییل داشته و به نظر می‌رسد که تمایل دارد روابط خود را با هر دو طرف، یعنی ایران و اسراییل، به‌شکلی متعادل حفظ کند. این سیاست باعث شده تا در بسیاری از موارد، مسکو در قبال حملات اسراییل به منافع ایران واکنش‌های بسیار ملایمی نشان دهد، به همین دلیل، برخی از ایرانیان این موضع‌گیری را به‌عنوان نشانه‌ای از بی‌اعتنایی به نگرانی‌های امنیتی ایران تلقی می‌کنند و آن را دلیلی برای گسترش احساسات ضدروسی در کشور می‌دانند.
در نهایت، عدم اطمینان به هم‌پیمانی استراتژیک با روسیه، همراه با احساسات ضدروسی موجود، زمینه را برای انتقادات گسترده‌تر در جامعه ایران فراهم کرده است. بسیاری بر این باورند که ایران نباید در سیاست خارجی، خود را تا به این به روسیه متکی می‌کرد.
روسیه و در زمان برقراری اتحاد جماهیر شوروی، هیچ‌گاه در ایران از محبوبیت برخوردار نبوده است. جدا کردن شهرهای قفقاز و آسیای میانه از ایران در جریان جنگ ایران و روس و تحمیل قراردادهای «گلستان» و «ترکمانچای»، چنان در حافظه ملی ایران زنده است که هنوز پس از نزدیک به ۲۰۰ سال، مطالبه بازگشت ناممکن این مناطق به ایران را حتی از سوی سیاستمداران باسابقه می‌توان شنید.
روسیه نشان داده که با سیاست‌های جمهوری اسلامی، ایران برایش ابزار حل مسائل با غرب است. اگر تا پیش از جنگ اوکراین،ذتمایل روسیه به حفظ تنش ایران و غرب بدون وارد شدن به جنگ بود، به نظر می‌رسد که در برابر تنش‌های فزاینده ایران و اسراییل، ملاحظات قبلی آن در حال تغییر است. وزیر خارجه دولت «حسن روحانی» گفته: «روسیه همچون هر کشور دیگری آمادگی دارد ایران را فدای مطامع خود در برابر آمریکا و دیگران کند.»
این نگرانی‌ها هم‌زمان با اوج‌گیری بحران‌های منطقه‌ای و فشارهای بین‌المللی، جایگاه روسیه را در دیدگاه عمومی ایرانیان با چالش‌هایی روبه‌رو کرده است و موجب شده تا احساسات ضدروسی در ایران احتمالا به بیشترین میزان خود پس از انقلاب بهمن۱۳۵۷ برسد.
روسیه در سرکوب اعتراضات داخلی در ایران، به‌نوعی یاور جمهوری اسلامی بوده و انتقاد عمومی از آن هم در مقایسه با انتقاد علنی از خامنه‌ای، عقوبت امنیتی و قضایی کمتری دارد.
در روزی که یک خبرنگار ایرانی از روزنامه‌ای که متعلق به یکی از مدیران سابق وزارت اطلاعات است (روزنامه کارگر و کارگر به مدیریت علی ربیعی)، در وزارت خارجه ایران از سیاست‌های روسیه به تندی انتقاد می‌کند و آن را «بی شرفانه» می‌خواند و در فضای ضدروسی ایران، از سوی شهروندان تمجید و تکریم می‌شود.
از: ایران وایر