صدای آمریکا
اکران موفق انیمیشن کوتاه «در سایه سرو» ساخته شیرین سوهانی و حسین ملایمی، سینماگران ایرانی، در جشنواره‌های بین‌المللی ادامه دارد.
این اثر با کسب چند جایزه از جشنواره‌های معتبر مورد تأیید آکادمی اسکار، واجد شرکت در این رقابت جهانی است و شانس مناسبی برای رسیدن به فهرست مقدماتی بهترین انیمیشن کوتاه دارد.
کسب جایزه از جشنواره‌های «ترایبکا» و «لس‌آنجلس» در آمریکا، «اسپارک» در کانادا، و «انیمایو» در اسپانیا، از جمله دستاوردهای ارزنده «سایه سرو» است.
شیرین سوهانی و حسین ملایمی، زوج هنری جوان ساکن تهران، دانش‌آموخته کارشناسی ارشد «کارگردانی انیمیشن» از دانشگاه هنر تهران هستند.
آنها با ایجاد یک استودیوی انیمیشن مستقل در تهران فعالیت‌های حرفه‌ای خود را با ساخت آثار متنوعی مانند «در سایه سرو» ادامه می‌دهند.
شیرین سوهانی و حسین ملایمی در گفت‌وگو با صدای آمریکا درباره این انیمیشن و ویژگی‌های آن توضیحاتی دادند.
. درباره داستان و شخصیت‌های انیمیشن «در سایه سرو» توضیح دهید؟
شیرین سوهانی: داستان این فیلم انیمیشن درباره پیچیدگی روابط عاطفی در یک خانواده آسیب‌دیده از دوران جنگ است، درباره پدر و دختری است که در منطقه‌ای دورافتاده در حاشیه خلیج فارس زندگی می‌کنند.
پدر که در دوران جنگ ناخدای یک لنج غیرنظامی بوده، در زمان حمله جنگنده‌های دشمن دچار اختلال استرس پس از سانحه یا بیماری «پی‌تی‌اس‌دی» می‌شود و داستان در چنین شرایطی پیش می‌رود.
در این اثر ۲۰ دقیقه‌ای ما شاهد یک ۲۴ ساعت خاص در زندگی این دو شخصیت هستیم، زمانی که یک روز صبح نهنگ بزرگی در ساحل و درست مقابل خانه آنها به گل می‌نشیند و بعد از این، زندگی آنها دستخوش تغییراتی می‌شود.
. چرا به سراغ این داستان رفتید؟ چه دلایل و انگیزه‌هایی داشتید؟
حسین ملایمی: این فیلم اولین پروژه‌ای بود که قرار شد ما به صورت مشترک آن را کارگردانی کنیم و به همین دلیل تصمیم گرفتیم موضوعی را انتخاب کنیم که برای هر دوی ما دارای اهمیت بالایی باشد. بنابراین، مقوله خانواده را برای ساخت فیلم خود انتخاب کردیم.
با یک ایده ساده شروع کردیم، قصد نداشتیم از قبل یک مضمون و شعاری خاص را سرلوحه قرار دهیم و فیلم را در خدمت آن شعار و مضمون بسازیم؛ بلکه برعکس اجازه دادیم که داستان راه خودش را بیابد. ایده داستان نهایی نسبت به ایده‌ای که با آن شروع کردیم کاملا متفاوت شد.
همچنین در ایده اولیه، جغرافیای داستان متفاوت بود و بعدا با تغییر لوکیشن داستان به جنوب کشور و امکانات بصری که این تغییر جغرافیا به ما داد، مانند اضافه شدن لنج و نهنگ، مسیر داستان بطور کلی تغییر کرد؛ اما هسته اصلی داستان که قرار بود درباره روابط بین یک والد و فرزندش و یک چالش خاص بین آنها باشد، ثابت ماند.
تجربیات زندگی شخصی هردوی ما به طور مستقیم وارد داستان این فیلم شد، و همچنین تجربیات عمومی که نسل ما آن را زیست کرده، در شکل‌گیری این داستان به صورت خودآگاه و ناخودآگاه اثر گذار بود.
ما در مجموع برای ساختن این فیلم نوعی احساس وظیفه و رسالت را حس می‌کردیم و می‌خواستیم در زمینه کاری و تخصصی خود اثر ماندگاری خلق کنیم.
. در مورد ویژگی‌های هنری، تکنیک، مسایل فنی، و پروسه تولید، توضیح دهید؟
شیرین سوهانی: در سایه سرو یک انیمیشن حدودا ۲۰ دقیقه‌ای است که با تکنیک دو بعدی دستی و بصورت فریم به فریم ساخته شده است. این یکی از دشوارترین تکنیک‌های ساخت انیمیشن است که زمان زیاد و توانمندی بالایی برای تولید نیاز دارد.
دلیل انتخاب این تکنیک برای فیلم علاوه برهماهنگی بیشتر آن با داستان ما، هم علاقه شخصی و هم تجربه و تخصص بیشتر ما در تولید فیلم‌های انیمیشن با تکنیک دو بعدی فریم به فریم بود.
از طرف دیگر، اینگونه روش‌ها در عین حال که ارزش‌های زیبایی‌شناسانه و منحصر به فرد خود را دارند، اما به دلیل اقتصادی نبودن، دشوار و زمان‌بر بودن، رو به فراموشی بوده و در طرف مقابل، روش‌های سه بعدی و یا دو بعدی کات آوت کامپیوتری، اقتصادی‌تر و فراگیرتر هستند؛ این هم دلیل دیگری برای تصمیم ما مبنی بر ساخت فیلم در سایه سرو با این تکنیک دشوار بود.
می‌دانستیم که پروسه‌ای طولانی خواهد داشت؛ چرا که علاوه بر مشکلات مرسوم این تکنیک در تمام دنیا، مشکلات دیگری همچون کمبود نیروی انسانی متخصص در ایران، و یا گران بودن آن به نسبت بودجه ما، و همچنین مشکلاتی از قبیل نبود ثبات اقتصادی و عدم آرامش روانی بدلیل چالش‌های سیاسی، اقتصادی، و اجتماعی، که در کشور شاهد هستیم، در مجموع باعث کند شدن روند تولید شدند.
. درباره اکران در جشنواره‌ها توضیح دهید؟
حسین ملایمی: تولید و پخش فیلم در سایه سرو به صورت کاملا مستقل توسط خود ما انجام شد، خوشبختانه علی‌رغم این تنها بودن و متصل نبودن به شبکه‌های ارتباطی در حوزه پخش فیلم که می‌توانند در موفقیت فیلم‌ها بسیار تاثیر گذار باشند، فیلم موفق شد کارنامه درخشانی از نظر کمیت و کیفیت حضور در فستیوال‌های معتبر و دریافت جوایز بزرگ داشته باشد.
به‌عنوان نمونه اولین اکران جهانی فیلم در بخش مسابقه فیلم کوتاه هشتادمین دوره جشنواره ونیز اتفاق افتاد که تقریبا بعد از حدود پنجاه سال، اولین انیمیشن ایرانی بود که در فستیوال ونیز پذیرفته شده بود.
همچنین فیلم ما موفق شد امسال جزو ۳۱ فیلم منتخب در بخش مسابقه اصلی جشنواره انیمیشن «انسی» در فرانسه باشد که قدیمی‌ترین و معتبرترین جشنواره انیمیشن جهان محسوب می‌شود.
مدتی بعد هم توسط دبیر فستیوال انسی، تعدادی از فیلم‌ها به‌عنوان بهترین‌های انسی ۲۰۲۴ انتخاب شدند و خوشبختانه فیلم ما در این گروه قرار دارد.
سایه سرو تاکنون در حدود صد فستیوال بین‌المللی و معتبر حضور داشته است که از این تعداد نزدیک به ۲۷ فستیوال مورد تایید آکادمی اسکار بوده‌اند.
این فیلم تاکنون موفق به دریافت بیش از ۲۰ جایزه بین‌المللی شده است که ازمیان آنها چهار جایزه بهترین انیمیشن از فستیوال‌های مورد تایید آکادمی اسکار (ترایبکا و فیلم کوتاه لس‌آنجلس در آمریکا ، اسپارک در کانادا، و انیمایو دراسپانیا) بوده است.
بازخوردهایی که ازهنرمندان و داوران بین‌المللی دریافت کردیم بسیار رضایت‌بخش و امیدوارکننده بوده است.
. درباره اسکار توضیح دهید، تا چه میزان به موفقیت در این مسیر امیدوار هستید؟
شیرین سوهانی: در مسیر اسکار اگرچه کیفیت فیلم به لحاظ هنری و فنی باید حداقل استانداردهای قابل قبول را داشته باشد، اما عوامل دیگری نیز هستند که گاهی بیشتر از عامل کیفیت نقش ایفا می‌کنند.
مثلا انجام تبلیغات فراوان و فراگیر، برای موفقیت فیلم‌ها بسیار حیاتی است؛ همچنین اینکه چه کمپانی یا سازمان‌هایی از فیلم‌ها حمایت می‌کنند، در سرنوشت فیلم بسیار تاثیرگذار است و طبیعتا فیلم‌های مستقل در کنار آنها از شانس پایین‌تری برخوردار هستند.
اما خوشبختانه این سرنوشت قطعی نیست و هرازگاهی این قاعده تغییر می‌کند و بنابراین فیلم‌سازان مستقل را امیدوار کرده که بتوانند در این رقابت نابرابر، گهگاه پیروز شوند.
درنهایت باید بگوییم که ما هرگز صرفا برای دریافت جوایز فیلم نساختیم و نخواهیم ساخت. در عمل تجربه شده است که فیلم‌سازانی که فقط جوایز جشنواره‌ها را نشانه بگیرند، نمی‌توانند فیلم‌های خوب و ماندگاری بسازند و حتی اگر موفقیتی کسب کنند، محدود و گذرا است.
ساختن یک فیلم ماندگار آن قدر نیاز به فداکاری، جانفشانی و تلاش‌های سرسختانه، دارد که معمولا کسی صرفا برای دریافت جوایز آن سختی‌ها را به جان نمی‌خرد.
بنابراین نگاه ما به کلیه جوایز و اعتبارهای جشنواره‌ای، نگاهی ابزاری است. مسیر فیلم‌سازی پراز دست اندازها و افت و فرودهاست که گاهی این ابزارها می‌توانند برای هموارتر کردن مسیر مثمر ثمر باشند ولی قطعا هدف نهایی نخواهند بود.
. انیماتورهای ایرانی اخیرا نسبت به گذشته به موفقیت‌های زیادی رسیدند، این موضوع چه دلایلی دارد؟
حسین ملایمی: بله، اخیرا فیلم‌سازان انیمیشن ایرانی در فستیوال‌ها موفقیت‌های بی‌سابقه‌ای داشته‌اند؛ ولی از بابت تولیدات تجاری و فعالیت‌های اقتصادی، نمی‌توانیم صنعت انیمیشن ایران را چندان موفق بدانیم و اساسا دیگر صنعتی در این زمینه در ایران وجود ندارد.
به عقیده ما، دهه هشتاد خورشیدی، دهه طلایی انیمیشن تولیدی (صنعتی) در ایران محسوب می‌شود. در این دوران آمار کمی تولیدات تلویزیونی بسیار بالا بود و شرکت‌های متعددی در این زمینه فعال و در حال پیشرفت بودند؛ اما با شروع دهه نود خورشیدی و نابسامانی‌های روزافزون سیاسی و اقتصادی، بسیاری از این شرکت‌ها ورشکسته شدند؛ بسیاری از هنرمندان تغییر شغل دادند و یا مهاجرت کردند.
از طرف دیگر، فیلم‌سازی شخصی، مستقل، هنری، و درعین حال، دور شدن از فضای تولیدی و تجاری، اندکی پررنگ‌تر شد. این افراد هم معمولا به صورت انفرادی و یا گروه‌های کوچک و با تکیه بر امکانات شخصی و بودجه‌های محدود توانستند در جشنواره‌های بین‌المللی افتخاراتی را برای انیمیشن ایران کسب کنند.
از دیگر دلایل موفقیت فیلم‌سازان انیمیشن ایرانی، می‌توان به زندگی در جامعه‌ای متفاوت با همتایان خود در کشورهای غربی اشاره کرد؛ این سبک زندگی متفاوت، موضوعات بکرتری را دراختیار آنها قرار داده است که باعث غنی‌تر شدن فیلم‌های انیمیشن ما به لحاظ موضوعی می شود.