بهروز ورزنده
عبارت “هنر نزد ایرانیان است و بس” جمله‌ای معروف است که غالبا برای تأکید بر جایگاه بلند هنر در فرهنگ و تمدن ایران به کار می رود. ایران از دیرباز یکی از مراکز مهم هنری و فرهنگی جهان بوده و آثار برجای مانده از دوره‌های هخامنشی، ساسانی، اسلامی و سایر دوره ها گواه روشنی بر این ادعا هستند.
با این حال، استفاده از عبارت “و بس” میتواند گمراه کننده باشد. هنر و خلاقیت مختص هیچ ملتی نیست و تمدن های بزرگ دیگر نیز سهم بزرگی در رشد و توسعه هنر و فرهنگ بشریت داشته اند. به عنوان مثال، تمدن های مصر باستان، یونان، چین، هند و بسیاری دیگر فرهنگ ها نیز در خلق آثار هنری و فرهنکی بی‌نظیر نقش برجسته ای داشته اند.
این جمله به هیچ وجه بیانگر یک حقیقت مطلق نیست، و نباید به گونه ای تفسیر شود که دستاوردهای سایر تمدن ها را نادیده بگیرد. بنابراین، هرچند ایرانیان سهم بزرگی در توسعه هنر جهانی داشته اند، هنر تعلق به همه انسان ها دارد و هر تمدنی به نوعی در پیش برد آن نقش‌آفرینی کرده است.
متأسفانه، این عبارت در برخی موار مورد سوءاستفاده قرار گرفته است، به ویژه در زمینه‌های سیاسی و نژادی. گروه‌‌هائی با گرایشات ناسیونالیستی و شووینیستی تلاش کرده اند از این جمله استنتاجات نژادپرستانه ای مانند برتری قوم آریائی یا تقابل با نژاد عرب بنمایند. چنین نگرشی نه تنها مخرب ، بلکه خطرناک است.
رژیم پهلوی سعی داشت با تحریف مفهوم این عبارت به تفکرات ناسیونالیستی و عظمت طلبانه برتری قوم آریائی میدان دهد و از آن سوء استفاده های سیاسی خاص خود را بنماید. ولی هیچگاه موفق نشد این تفکر را به طور گسترده در جامعه نهادینه کند. و حال امروزه برخی جریانات بازمانده از آن دوران تلاش دارند با سوء استفاده از شرایط موجود برای احیای چنین ایدئولوژی‌هائی بهره برداری کنند. ولی امروزه در عصر اطلاعات و اینترنت، این گونه تفسیر‌های نژادپرستانه به سرعت افشا و رد می شوند.