خبرگزاری هرانا – حق بر محیط زیست و مبانی فلسفی آن، از قواعد حقوق بشر و حقوق طبیعی نشأت گرفته شده است. ابتدایی ترین حق طبیعی انسان در این کره خاکی، «حق حیات» است. اما طی دهه های اخیر به دلیل استفاده بی رویه از منابع طبیعی، عدم نظارت و توجه به مباحث زیست محیطی و الگوهای صحیح، محیط زیست طبیعی به شدت دچار صدماتی شده است. گزارش پیش رو حاصل ثبت ۷۶ واقعه محیط زیستی ایران است که در هفته اخیر منتشر و به هدف آگاهی سازی گردآوری شده است.
به گزارش خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، در هفته ای که گذشت، ۴۹ شکارچی غیرمجاز و قاچاقچی چوب بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند. از سوی دیگر شاخص کیفی هوا دستکم در ۳۰ شهر ناسالم و خطرناک اعلام شد. از دیگر اخبار مرتبط با محیط زیست میتوان به بحران خشکسالی و پسماند و آلاینده ها و تداوم آتش سوزی منابع طبیعی در مناطق مختلف اشاره کرد؛ در گزارش پیش رو به برخی از آنها پرداخته شده است.
آسیب رسانی به جنبه های مختلف محیط زیست در ایران کماکان ادامه دارد. از طرفی شهروندانی وجود دارند که به دلیل عدم آموزش یا نیازهای مالی دست به تخریب و آسیب رسانی به محیط زیست می زنند و از سوی دیگر نهادهای متولی در تلاش هستند تا از حجم این آسیب ها بکاهند، هر چند این تلاش ها قابل تقدیر است اما به نظر نمی آید میزان آن با شرایط محیط زیستی ایران تطبیق داشته باشد.
حیات وحش
حیات وحش به کلیه جانداران از قبیل پستانداران، پرندگان، خزندگان و دوزیستان و تمام گیاهانی گفته می‌شود که به صورت وحشی و طبیعی بدون دخالت یا کمک انسان بر روی کره زمین زندگی کرده و آب و خوراک خود را خود تأمین میکند. اما دخالت و تصرف انسان در زیستگاه های طبیعی و مصرف بی‌رویه منابع طبیعی بسیاری از گونه های حیات وحش را در معرض انقراض قرار داده است.
در هفته اخیر، تصویری از لاشه پوست کنده یک قلاده پلنگ ماده منتشر شد که واکنش های زیادی را برانگیخت.این لاشه که به «پلنگ سلاخی شده سمنان» معروف شده، در منطقه دلازیان سمنان توسط یکی از شهروندان پیدا و از آن عکسبرداری شده است. در برخی سایتهای خبری گفته شده که این پلنگ توسط شکارچیان متخلف کشته و سلاخی شده است اما مدیر حفاظت محیط زیست سمنان در این خصوص گفت که این پلنگ در اثر درگیری با یک حیوان دیگر احتمالا یک پلنگ جوانتر و قویتر کشته شده است. لاشه که در منطقه آرادان سمنان پیدا شده بود، به منظور کالبدگشایی به اداره کل محیط زیست سمنان منتقل شد.
از سوی دیگر، علیرضا شهرداری فعال حوزه محیط زیست عنوان کرد: باید مدارک لازم دال بر اینکه پلنگ سمنان در اثر درگیری با حیوان وحشی دیگری تلف شده، ارائه شود. از کجا باید مطمئن شویم که این پلنگ در اثر شکار کشته نشده است؟ سازمان حفاظت محیط زیست باید قبل از کندن پوست حیوان و قبل از اقدام به تاکسیدرمی، دلیل مرگ پلنگ سمنان را از طریق سونوگرافی و سی‌تی‌اسکن به طور دقیق بررسی و اطلاعات و مستندات علمی مربوط به آن را منتشر میکرد.
در این میان، تصاویر یک قلاده یوزپلنگ در پارک ملی توران شاهرود، سه قلاده یوزپلنگ آسیایی در داخل منطقه میاندشت، یک قلاده خرس سیاه آسیایی در پناهگاه حیات وحش زریاب، یک قلاده «کاراکال» از خانواده گربه سانان در جاجرم، اردک سرسفید، گونه در خطر انقراض جهانی در پناهگاه حیات وحش سلکه صومعه سرا، یک قلاده گربه وحشی پالاس در فیروزکوه، یک گونه سوسمار نادر اسکینک اشنایدر در سقز و دو قلاده پلنگ ایرانی در طالقان به ثبت رسیدند.
همچنین لاشه یک رأس قوچ وحشی در پناهگاه حیات‌وحش «سفیدکوه» ازنا کشف شد.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان دماوند اعلام کرد: در نخستین روز از سرشماری حیات وحش این شهرستان در مسیرهای تعیین شده مشخص شد جمعیت حیوانات محیط زیست این منطقه ۳۰ درصد افزایش یافته است.
در هفته گذشته، لاشه یک لاکپشت در خطر انقراض پوزه عقابی بالغ، در ساحل کیش پیدا شد.
مریم محمدی مدیر محیط زیست سازمان منطقه آزاد کیش با بیان اینکه علت اصلی مرگ لاکپشت‌های پوزه عقابی، گیر افتادن آنان در تورهای غیر مجاز صیادی و خفه شدن آنها است، گفت: به دلیل اینکه همراه داشتن لاشه لاکپشت‌های پوزه عقابی جرم است، صیادان لاشه این حیوانات ارزشمند دریایی را در آب رها می‌کنند.
وی ادامه داد: خوردن زباله‌های انسانی و عفونت در ریه و گلو، از دیگر دلایل عمده مرگ لاکپشت‌های پوزه عقابی در خطر انقراض است.
کارشناسان محیط زیست و حیات وحش درباره جزیره ای زیستگاه طبیعی شدن پارک ملی کلاه قاضی اصفهان و کاهش تنوع زنتیکی گونه‌های حیات وحش این منطقه هشدار دادند. فعالیت های انسانی بی ضابطه مثل جاده سازی، معدن‌کاوی و توسعه صنایع در حاشیه این زیستگاه در کنار همه گیری بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک (ppr) مشکلاتی است که این پارک درچهار سال گذشته با آن دست و پنجه نرم میکند.
با اینکه کارشناسان محیط زیست و حیات وحش از سه دهه پیش با اشاره به این فعالیت‌ها نسبت به به جزیره ای شدن زیستگاه و کاهش تنوع ژنتیکی حیات وحش منطقه هشدار می‌دهند، اما بی توجهی به هشدارها کار را به جایی رسانده است که حالا رییس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش حفاظت محیط زیست استان اصفهان زنگ خطر را برای این زیستگاه طبیعی به صدا درآورده است.
بازداشت و محکومیت متخلفان محیط زیستی
یکی از موضوعات مورد بحث محیط زیست مسئله حمایت از منابع طبیعی بوده و از سوی دیگر، حفاظت از جنگل‌ها، حیات وحش و جلوگیری از قاچاق چوب، شکار و صید بی رویه به عنوان بخشی از مقوله حفاظت از منابع طبیعی، و در نهایت حفظ محیط زیست تلقی می‌شود. بسیاری از حیوانات، به دلیل شکار غیرقانونی در معرض خطر قرار دارند.
طی یک هفته اخیر با تلاش محیط بانان و جنگل بانان، دستکم ۶۵ تن چوب قاچاق در استان های اصفهان، همدان، خراسان رضوی، سمنان، مازندران، گیلان، کهگیلویه و بویراحمد و قزوین ضبط و در این راستا ۹ متهم بازداشت شدند. همچنین طی این مدت دستکم ۴۰ شکارچی غیرمجاز در استان های کرمان، اصفهان، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد، سیستان و بلوچستان، زنجان، خراسان جنوبی، اردبیل، همدان، البرز، خراسان رضوی، فارس و آذربایجان غربی بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند.
فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان گفت: از ابتدای سال جاری تاکنون طی ۹ ماه، بیش از ۷۰ تُن چوب قاچاق درختان بلوط و تاغ از متخلفان در استان اصفهان کشف و ضبط شده است.
به گفته وی، در سال جاری بیش از ۴۰ نفر متخلف و قاچاقچی چوب توسط یگان حفاظت منابع طبیعی استان و نیروی انتظامی دستگیر و پس از تشکیل پرونده به مراجع قضائی معرفی شدند.
بنا بر اعلام ماموران یگان حفاظت محیط زیست مازندران، طی یک هفته گذشته حین گشت و کنترل ۶۰ متخلف شکار و صید را به همراه ۵۸ قبضه سلاح شکاری و ۲۹ قطعه پرنده دستگیر کردند.
از سوی دیگر، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست همدان عنوان کرد که ماموران یگان حفاظت محیط زیست با رصد و پایش فضای مجازی پارسال ۱۸ شکارچی و امسال تاکنون هشت شکارچی متخلف را به دام قانون انداختند.
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست گفت نیز با بیان اینکه اجازه برداشت درختان شکسته و افتاده می‌تواند باعث افزایش قاچاق و برداشت‌های غیراصولی از جنگل‌های هیرکانی شود، گفت: برداشت در حاشیه جاده‌های جنگلی که حدود و ثغور آن به هیچ وجه مشخص نیست و با توجه به اینکه حدود ۸۰۰۰ کیلومتر جاده جنگلی وجود دارد، لذا می‌تواند بسیار خطرناک باشد. همچنین از ابهامات دیگر، واژه‌هایی مانند درختان خطرساز و افتاده است که بسیار بحث برانگیز است. ضمن اینکه اینگونه برداشت به هیچ عنوان پشتوانه علمی ندارد و از جنبه اکولوژیک و اقتصادی نیز مورد بررسی قرار نگرفته است و تنها معبری را برای ورود به زمین‌های جنگلی و قاچاق و بهره برداری فراهم میکند.
سرپرست اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست لرستان از دستگیری ۱۰۰ متخلف زیست‌محیطی در آبان‌ماه امسال خبر داد و گفت: ۲۸ مورد شروع به شکار، ۱۱ مورد صید غیرمجاز ماهیان، ۵ مورد شکار غیرمجاز پرندگان، ۸ مورد شکار غیرمجاز پستانداران ثبت شده‌است.
حق تنفس و هوای پاک
براساس گزارش ها، سالانه تعداد پر شماری از شهروندان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. این مشکل علتی جز سو مدیریت و عدم توجه به کنوانسیون‌ها و قراردادهای بین‌المللی در این زمینه ندارد.
طی هفته ای که گذشت شاخص کیفی هوا در شهرهای مشهد ۱۶۱، کرج ۱۶۱، دزفول ۱۲۱، تبریز ۱۰۸، سگزی ۱۵۶، قهجاورستان ۱۹۲، خمینی شهر ۱۶۷، شیروان ۱۶۱، بجنورد ۱۵۶، تهران ۱۰۹، هویزه ۱۵۱، هندیجان ۱۵۰، شوشتر ۱۵۱، خرمشهر ۱۰۷، بهبهان ۱۴۳، اهواز ۱۵۵، اشتهارد ۱۵۸، ساوجبلاغ ۱۵۲، نظرآباد ۱۷۳، باقرشهر ۱۷۸، قرچک ۱۷۰، بهارستان ۱۷۰، شهر ری ۱۶۶، شهریار ۱۵۶، اسلامشهر ۱۵۵، چوار ۱۵۲، آمل ۱۶۳، آبیک ۱۶۳، اصفهان ۱۶۵ و رامهرمز ۱۱۰ ناسالم برای گروه های حساس، ناسالم برای تمام گروه ها، بسیار ناسالم و یا خطرناک اعلام شد.
بر اساس اطلاعات مرکز تحقیقات آلودگی هوا که داده های آن از ایستگاه های پایش سراسر کشور گرفته شده، نشان می دهد که سال گذشته حدود ۵۰ هزار مرگ منتسب به آلودگی هوا در کشور رخ داده است. این تعداد موارد مرگ بین ۱۰ تا ۱۲ درصد از کل موارد مرگ در کشور را به خود اختصاص داده است. سالانه حدود ۴۵۰ هزار مورد مرگ ناشی از عوامل مختلف مانند تصادف و بیماری در کشور اتفاق می افتد که از این تعداد ۵۰ هزار مورد آن به آلودگی هوا منتسب است یعنی تقریبا حدود ۱۲ درصد از کل موارد مرگ را به خودش اختصاص می دهد.
شاخص کیفی هوا از صفر تا ۵۰ هوای پاک، ۵۱ تا ۱۰۰ هوای سالم، ۱۰۱ تا ۱۵۰ ناسالم برای گروه‌های حساس، ۱۵۱ تا ۲۰۰ ناسالم برای عموم، ۲۰۱ تا ۳۰۰ بسیار ناسالم و ۳۰۱ تا ۵۰۰ خطرناک است.
شاخص کیفی هوا ( Air Quality Index ) معیاری است که غلظت ترکیبات مختلف آلاینده موجود در هوا نظیر مونوکسید کربن، دی اکسید گوگرد، ترکیبات نیتروژن دار، اوزون و ذرات معلق ( ذرات کوچک‌تر از ۱۰ میکرومتر و ذرات کوچک‌تر از ۲.۵ میکرومتر) را که دارای حدود مجاز متفاوت با واحدهای مختلف است به یک عدد بدون واحد تبدیل میکند و وضعیت آلودگی هوا را نمایش می‌دهد.
به طور کلی جنگل‌ها در نتیجه عمل کربن گیری مرتباً گاز کربنیک هوا را که در اثر تنفس موجودات زنده و فعل و انفعالات شیمیایی و آلودگی های محیط زیست وارد هوا می‌شود جذب کرده و گاز اکسیژن را پس می‌دهد. از این رو باید مورد توجه ویژه ای قرار گیرند.
در هفته ای که گذشت، بیش از هشت هکتار از منابع طبیعی در شهرهای پلدختر، کرمانشاه، رودبار و مریوان دچار آتش سوزی شدند.
همچنین، نماینده ویژه رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور در حفظ و احیای جنگل‌های زاگرس گفت: یکی از جدی‌ترین مواردی که در سنوات اخیر در مورد جنگل‌ها مورد توجه می‌باشد موضوع آتش‌سوزی است. در طی سالیان اخیر میزان آتش‌سوزی در جنگل‌ها به لحاظ تعداد حدود ۴۰ درصد افزایش پیدا کرد و همچنین به لحاظ وسعت نیز میزان آتش‌سوزی حدود ۳۰۰ درصد افزایش پیدا کرده است که این موضوع بسیار موضوع مهم و نگران‌کنندهای است که باید به علل بروز و نحوه کنترل آن پرداخته شود. همچنین متأسفانه باید اشاره کرد که از این آمارها حدود ۷۰ درصد از کل آتش‌سوزی‌ها مربوط به جنگل‌های زاگرس است.
فقدان مدیریت بارش های حداقلی؛ خشکسالی و از بین رفتن منابع آبی
خشکسالی می‌تواند باعث عدم توازن در میزان آب و در نتیجه آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کاهش عمق آب‌های سطحی و خاک مرطوب شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حد معمول در مدت معین بیشتر شود. عدم مدیریت صحیح منابع آبی در کشور، اثرات جبران ناپذیر این مهم را عمیقتر میکند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد اعلام کرد که دو سد چمشیر و شاه قاسم شرایط مطلوبی ندارند.
بر اساس گفته های معاون آب منطقه‌ای قم، از ۲۰۰ میلیون مترمکعب حجم سد ۱۵ خرداد، در حال حاضر فقط ۲۳ میلیون مترمکعب معادل ۱۲ درصد از حجم این مخزن آب دارد است. این میزان در ۱۰ الی ۱۲ سال گذشته کم‌ترین میزان سطح آب در سد بوده است.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای قم در تشریح عوامل مؤثر در کاهش میزان آب در سد “۱۵ خرداد” این استان، گفت: یکی از عوامل تأثیرگذار بر روند کاهشی آب سد، کاهش ورودی به دریاچه سد است؛ همچنین به جهت فعالیت‌هایی است که چند سال گذشته در بالادست و در استان‌های مرکزی و اصفهان درحال اجراست. برای مثال سدها، بندهای انحرافی و نهرهای جدید که در بالادست احداث شده موجب کاهش شدید ورودی آب به سد ۱۵ خرداد شده است.
وی ادامه داد: اگر این اتفاق بیفتند و سد رو به خشک شدن برود، ما یکی از منابع تأمین کننده کشاورزی و شرب قم را از دست خواهیم داد. ما در این شرایط کم آبی و کاهش آب مخزن در سال تقریبا ۵ الی ۶ میلیون مترمکعب رهاسازی کشاورزی داشته‌ایم. به این موارد نیز باید توجه لازم را داشت. از طرفی ما بخشی از نیاز زیست‌محیطی رودخانه را از طریق رهاسازی و جریان پایه‌ای که باید در رودخانه وجود داشته باشد از طریق این سد انجام داده و می‌دهیم.
از سوی دیگر، معاون راهبری و نظارت بر بهره برداری شرکت آب و فاضلاب کشور با اشاره به وضعیت منابع آبی استان اصفهان، گفت: این استان هم اینک در مقایسه با سال گذشته با کاهش ۳۲ درصدی منابع آبی مواجه است.
رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر نیز اعلام کرد: با وجود گذشت دو ماه از فصل پائیز تاکنون فقط یک بارندگی در استان بوشهر رخ داده و همه مناطق استان را نیز دربر نگرفت. عدم آبگیری تالاب های استان بوشهر بر حجم و مدت ماندگاری پرندگان مهاجر در استان بوشهر تاثیر منفی گذاشته است.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان‌شمالی با اشاره به تاثیر خشکسالی و کاهش بارندگی‌ها بر افزایش آفت‌های جنگلی در عرصه‌های مختلف این استان، گفت: خشکسالی ها سبب کاهش مقاومت گیاهان در برابر آفت های مختلف می شود و در سال های اخیر شاهد آفت های مختلف از جمله «ارس واش» در عرصه های جنگلی ارس و آفت «چوب خوار» و «پوست خا» در گونه درختان افرا هستیم.
بر اساس داده‌ها و جدول اطلاعات پهنه‌ای بارش سازمان هواشناسی کشور، از ابتدای سال آبی جاری تا ۳۰ آبان‌ماه میزان بارش‌ها در کشور نسبت به دوره بلندمدت ۱۹ درصد کاهش یافته است. بیشترین کاهش بارش با ۸۴.۴% رشد منفی برای استان سیستان و بلوچستان است. پس از این استان، خوزستان با رشد منفی ۷۸.۷% قرار گرفته است.
بحران پسماند و آلاینده های محیط زیستی
اخیرا گزارشی مبنی بر انتقال زباله‌های ساری به تهران منتشر شد که با واکنش های زیادی روبرو شد.
درنهایت مشخص شد زباله ساری به آرادکوه منتقل‌شده و دلیل این انتقال نیز نبود دستگاه زباله‌سوز در ساری عنوان شد.این اتفاق درحالی بود که مشخص شد دستگاه زباله‌سوز آرادکوه نیز غیرفعال است و همین موضوع نیز حالا بر ابهامی جدید بر ابهامات ماجرای انتقال پسماند ساری به تهران افزود.
گفتنی است که مردم کهریزک سال‌هاست که با مشکلات بوی نامطبوع ناشی از دفن پسماند، دریاچه شیرابه، ریزش شیرابه در خیابان‌ها، آلودگی هوا، خاک و آب‌های زیرزمینی و … دست‌وپنجه نرم می‌کنند و تاکنون مکرراً بر انتقال این مجموعه تأکید شده است اما اخیراً در اقدامی عجیب، زباله ساری نیز در این مرکز پذیرش شده است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی اعلام کرد که طی هشت ماهه امسال پایش زیست محیطی بیش از ۲۷۴۸ واحد صنعتی و تولیدی خدماتی در سطح استان انجام و برای ۶۱۱ واحد اخطاریه محیط زیستی از جمله ایجاد آلودگی‌های آب و خاک و عدم مدیریت پسماند‌ها صادر شد.
در این میان، معاون محیط زیست انسانی اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان گفت: مدیر یک واحد کارواش تانکرهای نفتی در شهرستان ماهشهر به دلیل تخلیه پساب نفتی و آلودگی خاک با شکایت اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ماهشهر به ۶ ماه حبس محکوم شد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی نیز گفت: از ابتدای امسال تاکنون ۲۳۷ مورد خوداظهاری بازدید و پایش از صنایع استان انجام که ۴۰ اخطار زیست محیطی صادر شده که اخطارهای صادر شده به طور عمده مرتبط با واحدهای آلاینده در زمینه آلودگی هوا و پساب بوده است.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ملارد از محکومیت متصدی یک واحد آلاینده محیط زیست در این شهرستان خبر داد و گفت: واحد مذکور بدون رعایت ملاحظات محیط زیستی و با فعالیت آلاینده و غیر اصولی خود از طریق آبکاری قطعات فلزی، موجبات آلودگی محیط زیست و تهدید علیه بهداشت و سلامت عموم مردم را فراهم آورده بود.