خبرگزاری هرانا – حق بر محیط زیست و مبانی فلسفی آن، از قواعد حقوق بشر و حقوق طبیعی نشأت گرفته شده است. ابتدایی ترین حق طبیعی انسان در این کره خاکی، «حق حیات» است. اما طی دهه های اخیر به دلیل استفاده بی رویه از منابع طبیعی، عدم نظارت و توجه به مباحث زیست محیطی و الگوهای صحیح، محیط زیست طبیعی به شدت دچار صدماتی شده است. گزارش پیش رو حاصل ثبت ۸۴ واقعه محیط زیستی ایران است که در هفته اخیر منتشر و به هدف آگاهی سازی گردآوری شده است.
به گزارش خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، در هفته ای که گذشت، ۸۴ شکارچی غیرمجاز و قاچاقچی چوب بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند. از سوی دیگر شاخص کیفی هوا دستکم در ۳۶ شهر ناسالم و خطرناک اعلام شد. از دیگر اخبار مرتبط با محیط زیست میتوان به تداوم خشکسالی، بحران های فرونشست و بحران پسماند و آلاینده ها در مناطق مختلف اشاره کرد؛ در گزارش پیش رو به برخی از آنها پرداخته شده است.
آسیب رسانی به جنبه های مختلف محیط زیست در ایران کماکان ادامه دارد. از طرفی شهروندانی وجود دارند که به دلیل عدم آموزش یا نیازهای مالی دست به تخریب و آسیب رسانی به محیط زیست می زنند و از سوی دیگر نهادهای متولی در تلاش هستند تا از حجم این آسیب ها بکاهند، هر چند این تلاش ها قابل تقدیر است اما به نظر نمی آید میزان آن با شرایط محیط زیستی ایران تطبیق داشته باشد.
حیات وحش
حیات وحش به کلیه جانداران از قبیل پستانداران، پرندگان، خزندگان و دوزیستان و تمام گیاهانی گفته می‌شود که به صورت وحشی و طبیعی بدون دخالت یا کمک انسان بر روی کره زمین زندگی کرده و آب و خوراک خود را خود تأمین میکند. اما دخالت و تصرف انسان در زیستگاه های طبیعی و مصرف بی‌رویه منابع طبیعی بسیاری از گونه های حیات وحش را در معرض انقراض قرار داده است.
یک کفتار در حوالی روستای طبس، ۲۰ کیلومتری سبزوار، بر اثر تصادف جاده‌ای دچار شکستگی شد. کارشناسان و دامپزشک پس از اعزام به محل، حیوان را بیهوش کرده و برای درمان به اداره محیط زیست منتقل کردند. قرار است پس از بهبودی به طبیعت بازگردانده شود.
رییس یگان حفاظت محیط زیست البرز از زنده‌گیری یک قطعه طاووس که به حیاط مسکونی در رجایی‌شهر کرج پناه آورده بود، خبر داد. با اطلاع‌رسانی شهروندان، این پرنده توسط ماموران حفاظت محیط زیست به مکان مناسب منتقل شد.
در هفته ای که گذشت؛ مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان از ثبت اولین مشاهده گونه حشره‌خوار کوتوله، کوچک‌ترین پستاندار دنیا، در این استان خبر داد. این ثبت با تأیید کارشناسان محیط زیست لرستان انجام شد.
همچنین؛ داود میرشکار، مدیر کل حفاظت محیط زیست خوزستان از مشاهده یک قلاده پلنگ در منطقه حفاظت شده شیمبار اندیکا در استان خبر داد. از سوی دیگر، رضا شکاربان مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی گفت: قرقبانان منطقه قرق ازوم و بهار و همیاران پناهگاه حیات وحش میاندشت عصر روز سه شنبه ۱۸ دی ماه موفق به ثبت تصویر از سه فرد یوزپلنگ آسیایی در شمال پناهگاه حیات وحش میاندشت شدند.
افزون بر این؛ رییس اداره حیات وحش مازندران از مرگ مشکوک یک توله خرس یک‌ساله در منطقه حفاظت‌شده “شش‌رودبار” سوادکوه خبر داد. لاشه این خرس، که بدون علائم ظاهری آسیب بود، برای کالبدشکافی و تعیین علت مرگ به مرکز استان منتقل شده است.
ایرنا در گزارشی اعلام کرد که «پلنگ ایرانی» و «خرس قهوه‌ای« از گونه های جانوری ارزشمند در مناطق حفاظت شده شهرستان گچساران به دلیل تخریب زیستگاه و طمع ورزی و بی رحمی طبیعت و انسان و شکار بی رویه، جمعیت آن روزبه‌روز کاهش و در خطر انقراض قرار گرفته اند که این امر موجب نگرانی دوستداران محیط زیست شده است.
دهیار روستای کریم‌آباد اصفهان گفت در تاریخ ۱۵ دی ماه، در اثر برخورد یک دستگاه ون در محور زواره به کریم‌آباد جاده معدن طلای کوه دم سه نفر شتر در دم جان باختند. همچنین سه نفر شتر باردار که زخمی شده بودند برای جلوگیری از تلف شدن، ذبح گردیدند. دهیار روستای کریم‌آباد با بیان اینکه خودرو ون حامل نیروهای معدن طلای دم بوده است، ابراز کرد: همچنین در این سانحه رانندگی به خودرو ون نیز خسارت وارد شد.
رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست اردستان از تحویل یک شاه‌بوف آسیب‌دیده توسط دوستداران محیط‌زیست روستای کسوج خبر داد. این پرنده که از ناحیه بال مصدوم شده بود، برای درمان به مرکز تیمار حیات وحش اصفهان منتقل شده و پس از بهبودی در زیستگاه مناسب رهاسازی می‌شود.
لازم به ذکر است؛ مدیرکل دفتر حیات وحش سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور اعلام کرد: پلنگ دماوند به کرونا ویروس FAT مبتلا است و احتمال مرگ یا زندگی این پلنگ ۵۰-۵۰ است.
بازداشت و محکومیت متخلفان محیط زیستی
یکی از موضوعات مورد بحث محیط زیست مسئله حمایت از منابع طبیعی بوده و از سوی دیگر، حفاظت از جنگل‌ها، حیات وحش و جلوگیری از قاچاق چوب، شکار و صید بی رویه به عنوان بخشی از مقوله حفاظت از منابع طبیعی، و در نهایت حفظ محیط زیست تلقی می‌شود. بسیاری از حیوانات، به دلیل شکار غیرقانونی در معرض خطر قرار دارند.
طی یک هفته اخیر با تلاش محیط بانان و جنگل بانان، دستکم ۷۶ تن چوب قاچاق در شهرستان های ورزقان، راز و جرگلان، علی آبادکتول، اردبیل، شاهرود، نیشابور، درگز، بهارستان، سردشت، آزادشهر و کوهچنار ضبط و در این راستا ۱۸ متهم بازداشت شدند. همچنین طی این مدت دستکم ۶۶ شکارچی غیرمجاز در شهرستان های هشترود، گنبدکاووس، آوج، درگز، اهر، میبد، مشهد، رشتخوار، تهران، مرودشت، بوشهر، خرم آباد، دورود، دلفان، سلسله، اردستان، گناباد، کلیبر و خداآفرین بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند.
لازم به ذکر است؛ مدیرکل حفاظت محیط زیست استان کرمانشاه گفت: در پاییز امسال ۶۶ نفر متخلف شکار و صید توسط یگان حفاظت محیط زیست استان شناسایی و دستگیر شدند.
معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست از عدم برخورد جدی با شکار غیرقانونی انتقاد کرده و به خطرات بهداشتی ناشی از عرضه غیرقانونی پرندگان، از جمله احتمال شیوع آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان، اشاره کرد. وی خواستار جایگزینی روش‌های مخرب شکار با روش‌های پایدار و تقویت اقدامات حفاظتی و همکاری محلی برای حفظ زیستگاه‌های شمال کشور شد.
همچنین، فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست چهارمحال و بختیاری گفت: از ابتدای سالجاری تا پایان آذرماه ۲۸۴ پرونده تخلف زیست محیطی در استان تشکیل و به مراجع قضایی ارجاع شد.
در گفته ای که گذشت؛ سرپرست یگان حفاظت محیط زیست استان اصفهان از برخورد قانونی با ۲۶۰ فرد متخلف شکار و صید از ابتدای سال تا پایان پاییز خبر داد.
افزون بر این، معاون آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرد از سال ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۹ روزانه ۵۰۰ هکتار از جنگل‌ها و مراتع کشور از بین رفته و به اراضی کشاورزی اضافه شده است، اما خودکفایی حاصل نشده است. وی به مشکلات گسترده محیط زیستی از جمله مصرف ۸۰ درصد منابع آبی توسط کشاورزی، گسترش فعالیت‌های معدنی در اراضی حفاظت‌شده، و تعطیلی مراکز پژوهشی اشاره کرد و ناکارآمدی روش‌های سنتی و ضعف در تحقیق و توسعه را از عوامل اصلی این بحران دانست.
رئیس پلیس پیشگیری فرماندهی انتظامی گیلان با بیان اینکه در ۹ ماهه سال جاری ضمن اشاره به کشف حدود ۵۴۹ تن چوب آلات قاچاق گفت: در این راستا ۶۱۷ دستگاه خودرو توقیف، هزار و ۸۱ فقره پرونده تشکیل و به دادسرا ارسال شده است.
حق تنفس و هوای پاک
براساس گزارش ها، سالانه تعداد پر شماری از شهروندان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. این مشکل علتی جز سو مدیریت و عدم توجه به کنوانسیون‌ها و قراردادهای بین‌المللی در این زمینه ندارد.
طی هفته ای که گذشت شاخص کیفی هوا در شهرهای تهران ۱۵۵، اراک ۱۵۸، فردیس ۱۶۷، کرج ۱۵۶، نظرآباد ۱۵۷، اشتهارد ۱۵۷، ساوجبلاغ ۱۴۸، خرمشهر ۱۷۰، اهواز ۱۷۰، آبادان ۱۵۹، هویزه ۱۶۱، بندر ماهشهر ۱۵۹، شادگان ۱۵۲، شوشتر ۱۵۴، دشت آزادگان ۱۲۲، رامهرمز ۱۱۵، تبریز ۱۴۸، مشهد ۱۰۶، شهرستان آبیک ۱۵۱، محمدیه ۱۵۸، قزوین ۱۵۹، بجنورد ۱۲۸، شیروان ۱۱۲، هندیجان ۱۵۷، مسجدسلیمان ۱۶۸، امیدیه ۱۶۷، سوسنگرد ۱۶۴، سرایان ۱۲۸، کاشان ۱۲۳، حمیدیه ۴۷۶، اصفهان ۱۴۲، شاهین‌شهر ۱۳۲، خمینی شهر ۱۵۸، قهجاورستان ۱۵۵ و شاهرود ۴۹۱ ناسالم برای گروه های حساس، ناسالم برای تمام گروه ها، بسیار ناسالم و یا خطرناک اعلام شد.
براساس اظهارات الهه سلیمانی، تنها ۱۲ درصد از قانون هوای پاک اجرا شده و مشکلاتی مانند تناقض‌های قانونی، مازوت‌سوزی، و کیفیت پایین سوخت به شدت بحران آلودگی هوا را تشدید کرده‌اند. این بحران در سال ۱۴۰۲ موجب ۴۰ هزار مرگ، از جمله ۷ هزار مرگ در تهران، و زیان ۵۹۷ هزار میلیارد تومانی شده است. همچنین سهم حمل‌ونقل عمومی تهران تنها ۱۳ درصد است که بسیار کمتر از استانداردهای لازم است.
افزون بر این، سازمان هواشناسی کشور درخصوص افزایش غلظت آلاینده‌های جوی و کاهش کیفیت هوا در هفته ای که گذشت در تهران، مشهد، تبریز، کرج، اصفهان، اهواز، ارومیه و اراک هشدار زرد صادر کرد.
در هفته ای که گذشت، سرپرست معاونت محیط زیست انسانی اصفهان اعلام کرد که خروجی غبارگیر کارخانه ذوب‌آهن استاندارد نبوده و نقص اخیر در غبارگیر کنورتور شماره سه منجر به انتشار غبار غلیظ حاوی اکسید آهن و تشدید آلودگی هوا شده است. اداره محیط زیست پیگیر اقدامات اصلاحی کارخانه است.
همچنین، زهره عبادتی، معاون محیط زیست انسانی محیط زیست استان تهران گفت: ۳۷ درصد از روزهای سال گذشته در وضعیت نامطلوب برای گروه‌های حساس قرار داشت و این عدد در سال ۱۴۰۳ متاسفانه به ۳۷ درصد رسیده است.
گفتنی است؛ تهران از ابتدای سال ۵ روز هوای پاک، ۱۷۹ روز هوای قابل قبول و ۹۵ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس و ۱۵ روز هوای ناسالم برای همه افراد داشته است.
شاخص کیفی هوا از صفر تا ۵۰ هوای پاک، ۵۱ تا ۱۰۰ هوای سالم، ۱۰۱ تا ۱۵۰ ناسالم برای گروه‌های حساس، ۱۵۱ تا ۲۰۰ ناسالم برای عموم، ۲۰۱ تا ۳۰۰ بسیار ناسالم و ۳۰۱ تا ۵۰۰ خطرناک است.
شاخص کیفی هوا ( Air Quality Index ) معیاری است که غلظت ترکیبات مختلف آلاینده موجود در هوا نظیر مونوکسید کربن، دی اکسید گوگرد، ترکیبات نیتروژن دار، اوزون و ذرات معلق ( ذرات کوچک‌تر از ۱۰ میکرومتر و ذرات کوچک‌تر از ۲.۵ میکرومتر) را که دارای حدود مجاز متفاوت با واحدهای مختلف است به یک عدد بدون واحد تبدیل میکند و وضعیت آلودگی هوا را نمایش می‌دهد.
به طور کلی جنگل‌ها در نتیجه عمل کربن گیری مرتباً گاز کربنیک هوا را که در اثر تنفس موجودات زنده و فعل و انفعالات شیمیایی و آلودگی های محیط زیست وارد هوا می‌شود جذب کرده و گاز اکسیژن را پس می‌دهد. از این رو باید مورد توجه ویژه ای قرار گیرند.
در هفته ای که گذشت، روز شنبه ۱۵ دی ماه، بخشی از جنگل‌های چالوس در منطقه پل کرات دچار آتش‌سوزی شد که با تلاش نیروهای حفاظت و مردم محلی مهار شد. این آتش‌سوزی سطحی حدود ۱۵۰۰ مترمربع را دربر گرفت و علت آن انسانی اعلام شده است.
فقدان مدیریت بارش های حداقلی؛ خشکسالی و از بین رفتن منابع آبی
خشکسالی می‌تواند باعث عدم توازن در میزان آب و در نتیجه آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کاهش عمق آبهای سطحی و خاک مرطوب شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حد معمول در مدت معین بیشتر شود. عدم مدیریت صحیح منابع آبی در کشور، اثرات جبران ناپذیر این مهم را عمیقتر میکند.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی اعلام کرد که تاکنون سال آبی بسیار بدی داشته‌ایم و بارندگی‌ها ۴۳ درصد کمتر از حد نرمال بوده است. وی هشدار داد که چشم‌انداز زمستان نشان‌دهنده کم‌بارشی یا بارش در حد نرمال است و احتمال بروز تنش آبی در شهرهایی مانند تهران و خراسان رضوی وجود دارد.
افزون بر این؛ استاندار گیلان اعلام کرد که تالاب انزلی به دلیل رسوبات فراوان از عمق بیش از ۱۰ متر به کمتر از نیم متر و ۲۰ سانتیمتر رسیده و در بسیاری از نقاط نیز کاملا خشک شده است. هادی حق‌شناس تصریح کرد که آب ورودی به تالاب به دلیل نبود ماندگاری و جریان به سمت دریا، باعث تشدید این بحران شده است. او راه حل این مشکل را در تکمیل تصفیه خانه‌های صنعتی و فاضلابی مناطق اطراف دانست.
در هفته ای که گذشت مدیرکل حفاظت محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد اعلام کرد تیمی از کارشناسان زمین‌شناسی و محیط زیست در حال بررسی دلایل خشک شدن تالاب ۳۴ هکتاری “شِرُم دِرُنگ” هستند. این تالاب که آب آن از سرریز تالاب “مور زرد” تأمین می‌شود، به دلیل کاهش دبی آب در تابستان و ایجاد حفره‌هایی در بستر تالاب خشک شده است. نتایج بررسی‌های تخصصی طی دو هفته آینده اعلام خواهد شد.
خبرگزاری مهر در گزارشی اعلام کرد که از ابتدای سال آبی جاری (ابتدای مهر ماه) تا ۱۵ دی ماه میزان ورودی سد‌ها ۵ میلیارد و۲۵۰ میلیون متر مکعب بوده در حالی که مدت زمان سال گذشته ۵ میلیارد ۳۸۰ میلیون متر مکعب می‌رسید و اکنون کاهش ۲ درصدی ورودی سد‌ها را شاهد هستیم.
بحران فرونشست زمین در ایران
یکی از مسائلی که در اثر برداشت بی‌رویهٔ آب زیرزمینی رخ می‌دهد، فرونشست زمین است. امری که به گفته برخی از کارشناسان، عدم مدیریت آب های سطحی موجود توسط مسئولان متولی و نهایتا اقدام به برداشت بیش از حد از آبهای زیرزمینی، رشد به سزایی به آن می بخشد. نشست زمین باعث ایجاد شکاف‌های عمیق در سطح زمین، کج شدن لوله‌های چاه، خرابی ساختمان‌ها و نهایتا ایجاد تلفات جبران ناپذیر برای انسان ها و دیگر موجودات زنده می شود.
ایرنا در گزارشی اعلام کرد که استان سمنان با کاهش ۳۲ درصدی بارندگی و وابستگی ۷۵ درصدی به آبهای زیرزمینی، با بحران کم‌آبی، افت سالانه ۶۰ سانتیمتری سفره‌های زیرزمینی و پنج محدوده بحرانی فرونشست مواجه است. ضرورت اجرای طرح‌های انتقال آب و مدیریت منابع آبی برای رفع این بحران دوچندان شده است.
علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، از وضعیت وخیم فرونشست زمین در شرق مازندران خبر داد. همچنین به گفته فرهاد خلردی، مدیر وقت مطالعات منابع آب مازندران در تاریخ ۲۵ مرداد ۱۴۰۳، این پدیده ناشی از کاهش ۹۴ سانتیمتری سطح آب زیرزمینی طی ۳۰ سال اخیر است. همچنین، بر اساس گزارش سازمان نقشه برداری کشور، مناطقی به وسعت تقریبی ۴۱۰۰ کیلومتر مربع در شرق استان شامل چندین شهر درگیر این پدیده شده‌اند. عوامل اصلی این بحران شامل برداشت بی‌رویه آب، تامین ۸۵ درصد آب شرب از منابع زیرزمینی، مصرف ۹۰ درصد آب در کشاورزی و وجود ۱۴۸ هزار حلقه چاه مجاز و غیرمجاز است.
علاوه بر این، صالح یوسفی، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی چهارمحال و بختیاری، برداشت بی‌رویه آبهای زیرزمینی و خشکسالی را عوامل اصلی فرونشست زمین دانست که در دشت‌های استان به مرحله هشدار رسیده است.
افزون بر این؛ مسئول دبیرخانه تدوین و نظارت بر الگوی کشت سازمان تحقیقات و ترویج آموزش کشاورزی گفت: سالانه در خوزستان پنج سانتیمتر فرونشست زمین رخ می‌دهد که در این زمینه استان رتبه ۲۵ کشور را دارد. پیش از این رییس بخش زلزله شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی گفته که حدود ۳۰ درصد مساحت خوزستان (۲۰ هزار کیلومتر) تحت تاثیر فرونشست زمین قرار گرفته است.
بحران پسماند و آلاینده های محیط زیستی
مهدی احمد مهرابی، معاون خدمات شهری منطقه ۱۹ تهران، اعلام کرد: در راستای ساماندهی آسیب‌های اجتماعی، بیش از ۲.۵ تن پسماند از دو گاراژ غیرمجاز جمع‌آوری و محل آنها پلمب شد.
افزون بر این؛ شینا انصاری اعلام کرد که سالانه حجم عظیمی از پسماند در ایران تولید می‌شود که ۹۳ درصد آن غیربهداشتی دفن می‌شود. علیرضا عسگری بر ضرورت بهبود زیرساخت‌ها، مدیریت اصولی و مشارکت مردم برای مقابله با این بحران تأکید دارد.
لازم به ذکر است؛ شامگاه دوشنبه بیش ۶ کامیون زباله که مربوط به یکی از شهرهای شمالی کشور بوده در مسیر ورودی مرکز دفن زباله «گندک» دماوند تخلیه شده است. نقی میرزاکریمی، رئیس محیط زیست دماوند، در این خصوص اعلام کرد که علیه عاملین و شهردار آن شهر اعلام جرم خواهد شد.
همچنین؛ جواد نیک‌بین، نماینده کاشمر در مجلس، با اشاره به ضرر ۱۰۸ همتی سالانه پسماندها، خواستار اقدام جدی سازمان محیط زیست برای بازیافت و تبدیل پسماند به انرژی شد و هشدار داد که انباشت پسماند در شهرهای شمالی طی ۲۵ سال آینده آنها را غیرقابل سکونت میکند.
در هفته ای که گذشت؛ صدیقه ترابی، معاون محیط زیست انسانی، با تأکید بر تأثیر شدید صنایع بزرگ مانند ذوب‌آهن و فولاد مبارکه بر آلودگی هوای اصفهان، اعلام کرد که این صنایع شش ماه فرصت دارند آلایندگی خود را کاهش دهند، وگرنه متوقف خواهند شد.
عسگر جبرائیلی، رئیس محیط زیست نمین، از صدور ۴۸ اخطاریه زیست محیطی در این شهرستان خبر داد و گفت: واحد تولیدی آلاینده پلمب و انشعابات غیرمجاز فاضلاب صنعتی یک واحد تولیدی به رودخانه قره سو تخریب شده است.
علاوه بر این، روزانه ۱۵۰ تن زباله در نیشابور تولید می‌شود و زباله‌گاه غیرمجاز کال‌شور، که بیش از ۳۰ سال است بدون پردازش زباله‌ها فعالیت دارد، موجب آلودگی آبهای زیرزمینی شده است.
قربانعلی محمدپور، مدیر کل حفاظت محیط زیست البرز، از شناسایی ۲۳ واحد صنعتی و ریخته‌گری آلاینده در اشتهارد در جریان طرح پایش و نظارت بر آلودگی هوا خبر داد.