ایران وایر
خوزستانی‌ها خیلی وقت است نمی‌توانند نفس بکشند، دولتی‌ها حالا به‌صراحت می‌گویند بیش از ۵۵درصد روزهای سه سال گذشته هوای اهواز آلوده بوده و این آلودگی، ناشی از «فلرسوزی» تاسیسات نفتی است.
فلرسوزی به‌تازگی پای اعضای کمیسیون اصل ۹۰ مجلس را هم به خوزستان و بهبهان که در جوار پالایشگاه بیدبلند خلیج‌فارس به یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان تبدیل شده کشانده‌است.
گازهای فلر، گازهایی است که به‌همراه نفت استخراج و به‌دلیل ترکیبات گوگردی یا اسیدی به گاز ترش شناخته می‌شود که باید شیرین‌سازی شود و در غیر این صورت، سوزانده می‌شوند. ایران سومین تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای از طریق سوزاندن گازهای فلر است.
به‌تازگی رییس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی گفته «وزارت نفت به‌دلیل جمع‌نکردن فلرها و سوزاندن گاز همراه نفت، هشت هزار میلیارد تومان جریمه شده.» با‌این‌حال هنوز تکلیف وجوه پرداخت شده برای جمع‌آوری گاز فلرهای شرق کارون به شرکت «مدیریت توسعه صنایع پتروشیمی (پیدمکو)» و عدم اجرای این پروژه روشن نشده‌است.
«محمد امیر»، دبیر کمیسیون اصل ۹۰ و نماینده مردم اهواز، کارون، باوی و حمیدیه، اخیرا در حاشیه بازدید از فلرسوزی‌های شرق کارون گفته است: «میزان آلایندگی در مناطقی که فلرسوزی صورت می‌گیرد به‌شدت بالا بوده و موجب آسیب جدی به محیط‌زیست استان شده است. آمارهای مکتوب ارائه شده با آنچه ما از نزدیک دیدیم همخوانی ندارد و تنها در اهواز ۴۰ مشعل فلرسوز فعال است.»
«شاهرخ»، یکی از فعالان محیط‌زیست خوزستان در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» می‌گوید: «چه شرکت مناطق‌نفت خیز جنوب و چه پالایشگاه‌ها، ازجمله نهادهای ثروتمند هستند و معمولا با دادن آگهی به رسانه‌ها اجازه هر انتقادی را می‌گیرند. از سوی دیگر، پالایشگاه‌ها به‌دلیل داشتن درآمد دلاری از سوی امنیتی‌ها به‌شدت حمایت می‌شوند و اصلا امکان انتقاد از عملکرد آن‌ها در خوزستان وجود ندارد.»
پالایشگاه بیدبلند خلیج‌فارس بهبهان ازجمله شاکیان رسانه‌ها و خبرنگاران است و باوجود تاکید دولت بر پس‌گرفتن شکایت از رسانه‌ها، همچنان پرونده شکایت از یک خبرنگار محیط‌زیستی توسط آن‌ها پیگیری می‌شود.
۵۲ مشعل شرق کارون همچنان می‌سوزانند
تصاویر رسیده به دست ایران‌وایر نشان از آن دارد که گاز همه ۵۲ مشعل فلری که قرار بود طی سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۰ توسط شرکت مدیریت توسعه صنایع پتروشیمی (پیدمکو) جمع‌آوری شود، در حال سوختن است. رنگ آبی آن حکایت از ترکیبات اسیدی آن دارد. این قرارداد به پتروشیمی بیدبلند خلیج‌فارس این امکان را می‌داد که با جمع‌آوری گازهای ترش، خوراک مورد نیاز خود را تامین کند.
شاهرخ، از فعالان محیط‌زیست خوزستان درباره ارتفاع شعله این مشعل‌ها که گاه تا ۱۰۰ متر هم برآورد شده، توضیح می‌دهد: «شاید به‌لحاظ اقتصادی میزان خسارت ناشی از سوزاندن این گازها برآورد شده باشد، اما هنوز آثار مخرب آن بر سلامت و همین‌طور محصولات کشاورزی به درستی مشخص نشده‌است.»
این ۵۲ مشعل در محدوده شهرهای بهبهان، زیدون، آغاجاری، امیدیه و رامهرمز در استان خوزستان و همچنین گچساران در استان کهگیلویه‌و‌بویراحمد واقع شده که مربوط به میدان‌های نفتی مارون، گچساران، آغاجاری و رگ‌سفید است.
دولت سیزدهم در مقاطعی وعده داده بود که تا پایان سال ۱۴۰۳ این مشعل‌ها برچیده می‌شوند، ولی در سفر اخیر اعضای کمیسیون اصل ۹۰ مجلس مشخص شد نه‌تنها این وعده‌ها محقق نشده، که باز هم باید منتظر شویم تا در سال ۱۴۰۴ این کار عملی شود.
رسانه «نفت‌ما» به نقل از مدیر تولید «شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب» نوشت که بیش از ۹۰درصد گازهای مشعل تا پایان ۱۴۰۴ در مناطق نفت‌خیز جنوب جمع آوری می‌شود. فلرسوزی در غرب کارون نیز انجام می‌گیرد که عمدتا به تاسیسات نفتی میدان آزادگان در دل تالاب هورالعظیم مربوط است.
براساس گزارش‌های وزارت نفت و کمیسیون انرژی مجلس، «میزان سوزاندن گازهای همراه نفت ایران در سال ۱۴۰۱ هجری شمسی، بالغ بر ۱۸/۴۳ میلیارد مترمکعب (حدود ۱۲ درصد از کل فلرینگ جهان )بوده است. این حجم از گاز تقریبا برابر با کل صادرات گاز طبیعی ایران در سال ۱۴۰۰ است. به‌علاوه، حجم گاز طبیعی تولیدی در پالایشگاه فاز ۱ پارس جنوبی در همین سال حدود ۹ میلیارد مترمکعب بوده است. با فرض اینکه قیمت گاز فلر معادل میانگین گاز طبیعی صادراتی و حدود ۱۵ سنت بر مترمکعب باشد، عدم‌النفع ناشی از سوزانده شدن این مقدار گاز نزدیک به سه میلیارد دلار در سال است.»
فلرها نفس خوزستانی‌ها را گرفته‌است
براساس گزارشی که «صدیقه ترابی»، معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست ارائه کرده، خوزستان و مرکز آن طی سه سال گذشته آلوده‌ترین نقطه کشور بوده و ترکیب آلاینده‌های آن با آلودگی نقاطی چون تهران، مشهد و اصفهان متفاوت است. علاوه‌بر این طی ۳ سال اخیر، بارها شاهد قرار گرفتن شهر بهبهان در میان ۱۰ شهر نخست آلوده جهان قرار بوده‌ایم. این شهر به‌دفعات به‌عنوان آلوده‌ترین شهر استان خوزستان معرفی شده‌است.
برخلاف اهواز که در میان کانون‌های ریزگرد، مزارع نیشکر که در پاییز برای برداشتن سوزانده می‌شوند و فلرهای تاسیسات نفتی قرار گرفته، شهر بهبهان از منظر جغرافیایی یکی از شهرهای خوش‌آب‌و‌هوا در خوزستان شناخته می‌شود. سه رودخانه مارون، زهره و خیرآباد این شهر را احاطه کرده‌اند. با‌این‌حال امسال بهبهان به‌طور مستمر تعطیلی ناشی از آلودگی هوا را تجربه کرد.
دلیل اصلی آلودگی شهر بهبهان، فعالیت پتروشیمی بیدبلند خلیج‌فارس و آلودگی حاصل از سوزاندن گازهای ترش منطقه زیدون در جنوب و بی‌بی‌حکیمه در جنوب شرقی بهبهان است.
«هژیر کیانی»، از فعالان محیط‌زیست خوزستان، به روزنامه «پیام‌ما» گفته‌‌است: «مطابق آمار سازمان محیط‌زیست و اداره‌کل محیط‌زیست استان خوزستان، ۶۰درصد آلودگی هوا در اهواز به‌واسطه آلودگی صنعتی است. ۷۰درصد از این ۶۰ درصد نیز به آلودگی‌های مرتبط با نفت و پتروشیمی برمی‌گردد. در شهر اهواز، بیشترین آلایندگی از فلرهای نفتی است که براساس ۲۰۰ مقاله علمی بین‌المللی، در هر مترمکعب ۲۵۰ ماده سمی دارند؛ درحالیکه در کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس تا ۹۸درصد فلرها را کنترل کرده‌اند.»
دست‌کم از دهه ۸۰، بحث جمع‌آوری گازهای ترش و آنچه در فلرها سوزانده می‌شوند مطرح بوده‌است. نخستین پروژه جمع‌آوری گازهای ترش تحت‌عنوان «آماک»، در اطراف اهواز در اواخر دهه ۷۰ آغاز شد. آماک از ترکیب حروف چهار حوزه نفتی مخزن بنگستان یعنی میدان‌های «آب تیمور»، «منصوری»، «مارون»، «اهواز» و «کوپال» ساخته شده بود و با وجود آنکه از سال‌های ۱۳۷۸-۱۳۷۹ مطرح بود، عملا از سال ۱۳۸۳ آغاز شد، اما بهره‌برداری از آن تا اسفند ۱۳۹۵ که «حسن روحانی» به خوزستان رفت به نتیجه نرسیده بود.
بلایی که پتروشیمی بیدبلند خلیج‌فارس بر سر بهبهان آورد
بهبهان به‌سبب موقعیت جغرافیایی و قرارگرفتن در میان رودخانه‌های خیرآباد، مارون و زهره فرصت کشاورزی و دامپروری داشته ولی به‌جای سرمایه‌گذاری در این زمینه، میزبان صنعت آب‌بر و آلاینده پتروشیمی شده‌است.
مجله «پژوهش‌های گیاهی»، به تحقیقی درباره آلودگی خاک زمین‌های اطراف پالایشگاه-پتروشیمی بیدبلند خلیج‌فارس بهبهان پرداخته که نتایج آن را در شماره تیر ۱۳۹۸ خود منتشر کرده‌است
در این تحقیق که با حمایت دانشگاه «صنعتی خاتم الانبیاء» بهبهان انجام شده آمده‌است: «به‌منظور تعیین میزان فلزات سنگین خاک‌های سطحی و گیاه پنیرک در محدوده ۵ کیلومتری پالایشگاه گازی بیدبلند بهبهان و ارزیابی ترازهای آلودگی، نمونه‌گیری به‌صورت سیستماتیک- تصادفی ۵۴ نمونه خاک سطحی و ۳۰ نمونه گیاه پنیرک در سه جهت شمال، شرق و غرب پالایشگاه جمع‌آوری شد و مقدار عناصر سنگین کادمیوم، جیوه، آنالیز شد. نتایج حاصله از آنالیز نمونه‌های خاک (ICP) وانادیوم، سرب، کروم و آرسنیک با استفاده از روش جذب اتمی بیشترین مقدار میانگین فلز، برای جیوه و آرسنیک و کم‌ترین آن، برای کادمیوم و وانادیوم ثبت شد.»
ساخت پتروشیمی بیدبلند خلیج فارس از سال ۱۳۷۹ شروع و در سال ۱۳۹۹ در حالی پایان یافته که مجوزهای محیط‌زیستی را نداشته‌‌است.
شاهرخ، از فعالان محیط‌زیست خوزستان به ایران‌وایر می‌گوید: «طبق قوانین بالادستی ساخت پتروشیمی‌ها باید در جوار دریا و نزدیک به منابع سوخت و خوراک باشد و جایگذاری پتروشیمی بیدبلند خلیج‌فارس با هیچ‌کدام از قوانین همخوانی ندارد. عمده دلیل آن هم اعمال نفوذ نماینده وقت مجلس و از سوی دیگر تلاش نهادی چون قرارگاه خاتم‌الانبیا است که توان اجرایی‌اش در عملیات عمرانی اولیه و نصب تجهیزات مقدماتی است.»
به گفته شاهرخ، موضوع فقط به پتروشیمی بیدبلند خلیج‌فارس مربوط نیست؛ ساخت پتروشیمی در کهگیلویه‌و‌بویراحمد نیز به دور از دریا و چرخه سوخت و خوراک از جمله همین اعمال نفوذ‌هاست. شاهرخ همچنین به فاضلاب پتروشیمی بیدبلند خلیج‌فارس اشاره کرده می‌افزاید: «شاید در مورد فلزات سنگین کشف شده در محصولات کشاورزی زمین‌های هم‌جوار با پالایشگاه پژوهش شده باشد، اما ما از اثرات پساب این پتروشیمی بر خاک و آب منطقه هنوز بی‌اطلاعیم.»
در سال جاری، بهبهان بارها به‌دلیل ناسالم بودن هوا تعطیل شد. همچنین این شهر برپایه داده‌های سامانه پایش کیفی هوای کشور در وضعیت قرمز و ناسالم قرار می‌گرفت.
هشدارهایی که جدی گرفته نشد
ماجرای آلایندگی‌های پتروشیمی بیدبلند خلیج فارس، پیش‌تر در اردیبهشت۱۴۰۲ مطرح شد، وقتی شبکه تشکل‌های مردم‌نهاد محیط‌زیست و منابع طبیعی در نامه‌ای «معاون حقوقی دادستان کل کشور»، «رییس سازمان بازرسی کل کشور» و «رییس دیوان محاسبات» مشکلات تعدادی از پتروشیمی‌ها را گوشزد کرده بودند.
در این نامه، به چرایی اجرایی نشدن پروژه جمع‌آوری ۵۲ مشعل شرق کارون توسط پتروشیمی بیدبلند خلیج‌فارس اشاره شده و این سوال مطرح شده که «چرا و به چه دلیلی اجرای این پروژه تا این حد مشمول مرور زمان شده و چه نفعی برای چه افراد و شرکت‌هایی در طولانی کردن اجرای آن مترتب است؟» پاسخ این است؛ «با طولانی‌تر شدن مدت زمان اتمام پروژه هزینه‌های آن بیشتر خواهد شد. در یک بررسی ساده از کل پروژه یک هزار و ۱۰۹ میلیون دلاری فقط ۲۰درصد پیشرفت داشته که بر اساس نرخ دلار سال ۱۳۹۸ حدود ۵۳۸ میلیون دلار برای اجرای آن پرداخت شده و حالا با اتمام زمان پروژه و افزایش نرخ تعرفه‌ها و دلار، باید شاهد افزایش چند برابری مبلغ قرارداد حتی تا سقف ۲هزار میلیون دلار باشیم.»
با گذشت بیش از یک سال از زمان ارسال این نامه به مقامات قضایی و بازرسی و درحالیکه پاییز امسال آلودگی هوا در خوزستان به اوج خود رسید، هنوز پاسخی از سوی شرکت پیدمکو که «حبیب‌الله بی‌طرف»، وزیر نیرو دولت «محمد خاتمی»، رییس هیات‌مدیره آن است، درباره چرایی عدم پیشرفت این پروژه داده‌نشده است.
شاهرخ، از فعالان محیط‌زیست خوزستان، با اشاره به اینکه پروژه‌های دولتی عموما در زمان تعیین شده به پایان نمی‌رسند به ایران‌وایر می‌گوید: «نه‌تنها خسارتی گرفته نمی‌شود، که شرکت‌ها به‌دلیل تغییر و نوسان نرخ ارز مرتبط با مشکلاتی مواجه هستند. مثلا در مورد همین پروژه شرق کارون، شرکت مجری حتی لوله‌های انتقال گاز از رگ‌سفید به بیدبلند خلیج‌فارس را هم تامین نکرده بود، ولی قراردادش برای ادامه کار تمدید شد.»