گفت‌وگو از شرق
عقربه‌های ساعت پنج بعدازظهر را نشان می‌دهد که وارد ساختمان شیشه‌ای وزارت نیرو می‌شویم. کمی خلوت‌تر از همیشه به نظر می‌رسد اما در طبقه آخر این ساختمان انگار ساعت کار تازه آغاز شده است. ماه رمضان است و هوا بسیار گرم، با این‌حال چیت‌چیان هنوز از جلسات بیرون از وزارتخانه بازنگشته و ظاهرا قرار است پس از پایان یک‌ساعت زمان مصاحبه با ما به جلسه‌ای دیگر تن دهد. با کمی تاخیر وارد می‌شود. یکسال از آخرین زمانی که با وی اولین گفت‌وگو را داشتیم، می‌گذشت اما به نظر می‌رسد طی این مدت چندان هم به وی آسان نگذشته است. گفت‌وگو را با همین سوال آغاز می‌کنیم و پاسخ وی خنده‌ای تلخ است و از سختی‌هایی می‌گوید که این روزها گریبان وزارت نیرو را گرفته و روز به روز نیز در حال افزایش است. هر چند یک‌ماه فرصت گرفته اما همچنان در یک قدمی استیضاح قرار گرفته است. یکسال از تکیه‌اش بر صندلی مدیریت وزارت نیرو می‌گذرد و این روزها بیشتر وقت وی به رفت و آمد در مجلس می‌گذرد تا شاید بتواند نمایندگان را به نحوه مدیریت خود و همکارانش متقاعد کند. به طرح‌ها و ایده‌های خود و همراهانش در این وزارتخانه استراتژیک باور دارد و این را می‌توان در تمام دقایق گفت‌وگو احساس کرد.
از طرح‌های این وزارتخانه چون پدری از فرزندانش دفاع می‌کند. دغدغه‌اش استیضاح نیست، به‌سرعت از این سوال می‌گذرد و به خشکسالی و تهدیدشدن ایران به کویرشدن در ۵۰ سال آینده می‌رسد و از این خطر با آب و تاب می‌گوید و از راهکاری خبر می‌دهد که در آن‌صورت آب آشامیدنی مردم از طریق آب‌های معدنی تامین می‌شود و آب لوله‌کشی در خانه‌ها به مصارف شست‌وشو تعلق خواهد گرفت. حمید چیت‌چیان در گفت‌وگو با «شرق» که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید این طرح را در حال بررسی می‌داند و قول می‌دهد به‌زودی نتایج آن را رسما اعلام کند.
آقای وزیر، این روزها بحث استیضاح جنابعالی بسیار داغ است، اگر به استیضاح کشیده شوید و حتی در مرز برکناری قرار بگیرید حاضرید تن به خواسته نمایندگان یک منطقه بدهید و صندلی خود را حفظ کنید؟
بالاخره نگرانی شخصی، مطلقا ندارم. ما به دلیل رسالت و مسوولیتی که در مقابل انقلاب و کشورمان داریم مسوولیتی را پذیرفتیم که غیر از بار چیزی ندارد. به لحاظ شخصی شاید برای من بهتر باشد اما در شرایطی که یک دولت یکسال مسوول اداره کشور شده ما بیاییم با استیضاح‌های متعدد دولت را دچار مشکل کنیم این به صلاح کشور نیست.
مشکلی که وجود دارد تعریف پروژه‌ها و طرح‌هایی است که در نهایت منجر به ایجاد توقع در مردم آن مناطق می‌شود. برخی از این پروژه‌ها با وجود ایجاد توقع اما به دلیل عدم مطالعات دقیق کارشناسی قابل اجرا نیستند و همین امر به یکی از مشکلات دولت بدل می‌شود. برای حل این مشکل راهکاری دارید؟
بله؛ روشن است که همه دستگاه‌های اجرایی باید حدود مسوولیت‌های خودشان را در نظر بگیرند. طبیعی است اگر وزارتخانه‌ای بخواهد در حوزه مسوولیت‌های ارگان یا وزارتخانه دیگری دخالت کند مشکلاتی به وجود خواهد آمد. بنابراین از تمام مسوولان انتظار داریم. مسوولان سیاسی محلی قبل از اینکه یک توقع اجتماعی که مطالعه نشده را به وجود بیاورند اول به دستگاه ذیربط مراجعه کنند، موانع را بسنجند و بعد آن را اعلام کنند. البته در اکثر مناطق این مساله را رعایت می‌کنند اما ممکن است در برخی از استان‌ها این مساله دیده نشود که امیدوارم با توجه به پیچیدگی‌هایی که کشور با آن به‌خصوص در بخش آب مواجه است مسوولان سیاسی به این موضوع توجه کنند.
طی سال‌های گذشته با تشدید بحران کم‌آبی در کشور، ما شاهد ایجاد اختلاف‌نظرهای زیادی در میان مسوولان و حتی تنش‌هایی در جامعه بوده‌ایم. به‌عنوان مثال طی سال‌های گذشته هر وزیری که برمسند وزارتخانه نیرو تکیه زده است یکبار به دلیل کمبود منابع آبی در یک منطقه یا شهر بحث استیضاحش در مجلس مطرح شده است در حالی‌که در این موقعیت هیچ مدیریتی نمی‌تواند منابع آب را افزایش دهد چراکه کمبود آب یک مساله ارادی نیست که بتوان مدیریتش کرد. به نظرشما دلیل این نبود دیدگاه واحد میان مسوولان و حتی مردم برای مدیریت بحران آب در جامعه چیست؟
علت اصلی این است که روزبه‌روز مصارف و نیاز جامعه به آب بیشتر می‌شود. علت دوم این است که مردم و حتی کارشناسان و مدیران هم از واقعیت‌های آب بسیار کم اطلاع دارند و تصور بر این است که به هر میزان که آب مصرف کنند باز هم آب کافی برای عرضه وجود دارد. در حالی‌که منابع محدود است و این منابع کفایت شیوه فعلی مصرف را ندارد.
بنابراین ناچار هستیم به مدیریت مصرف روی بیاوریم. البته در کنار این مساله طبعا هر مسوول و مدیری به حوزه مسوولیت خودش توجه و علاقه بیشتری دارد. فرض کنید در یک استان یک مدیر اطلاع دقیقی از نیازهای آبی در استان‌های همجوار ندارد و فکر می‌کند از منابع آب مشترک استان خود با استان مجاور هرچقدر آب مصرف کند برای استان دیگر بازهم آب وجود خواهد داشت. این تفکر به یکی از مشکلات اساسی ما بدل شده است.
این تفکر هم درخصوص مدیران محلی صادق است هم در مورد مردم و مجلس. در عین حال وظیفه ماست که دقیقا واقعیت‌های موجود در بخش آب را به صورت واضح و روشن به تمام مجامع تصمیم‌گیری مجلس و مردم توضیح دهیم تا به تدریج مسوولان و مردم این واقعیت را درک کنند و بتوانند شرایط را مدیریت کنند.
با توجه به کمبود آب در کشور و راهکارهای متفاوت برای حل این بحران به نظر شما طرح شیرین‌سازی آب دریای خزر و خلیج‌فارس برای تامین آب شرب مردم تا چه اندازه امکان‌پذیرخواهد بود؟ به نظرشما این وعده رییس‌جمهور قابل تحقق است؟
شیرین‌سازی آب دریای خزر و خلیج‌فارس برای رفع بخشی از نیاز آبی کشور امکان‌پذیر است و اصلا جزیی از سیاست‌های وزارت نیرو است.
اما برخی از کارشناسان این طرح را غیرقابل اجرا می‌دانند.
در حال حاضر در حدود ۵۰ نقطه خلیج‌فارس و دریای عمان دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن فعال است که آب را به دست مردم می‌رسانند. البته حمایت‌های ویژه‌ای هم برای بخش خصوصی در نظر گرفته شده که در صورت تمایل به سرمایه‌گذاری به آنان ارایه می‌شود. درهمین راستا در نظر داریم به‌زودی برنامه‌ریزی برای شیرین‌سازی آب در سواحل دریای خزر داشته باشیم. در عین حال یکی از طرح‌های مهم دهگانه وزارت نیرو این است که سعی کنیم در آینده نزدیک با استفاده از نیروگاه‌هایی که در کنار دریای عمان و خلیج‌فارس موجود است یا احداث خواهد شد از بازیافت حرارت این نیروگاه‌ها برای شیرین‌کردن آب دریا استفاده کنیم و مجموعا بتوانیم برای آب شرب و نیز صنایعی که در کنار دریای عمان و خلیج‌فارس فعالیت می‌کنند یک‌میلیارد مترمکعب آب را شیرین کنیم یا کسانی که فعالیت‌هایی از قبیل کشت گلخانه‌ای (راندمان بسیار بالای آبیاری دارد) دارند، بتوانند به سهولت این فعالیت اقتصادی را در کنار خلیج‌فارس و دریای عمان توسعه دهند.
هزینه تمام‌شده این طرح محاسبه شده است؟
آنطور که سوابق نشان می‌دهد، شیرین‌سازی آب دریا با استفاده از روش O&R، ۶۰ سنت یورو (حدود ۲۵۰۰ تومان) برای هر متر مکعب هزینه دارد.
تامین آب چه استان‌هایی از این طریق هدف است؟
این آب قرار است علاوه بر استان‌های ساحلی، به استان‌هایی چون یزد، کرمان، فارس و سایر استان‌های متقاضی منتقل شود.
چقدر طول می‌کشد تا این طرح اجرایی شود؟
فکر می‌کنم حدود سه‌سالی طول بکشد تا این کار به اجرای کامل برسد و بتوانیم بخش خصوصی را در این بخش فعال کنیم. البته در حال حاضر آب‌شیرین‌کن‌هایی فعال هستند. بنابراین در حال حاضر این فعالیت به طور جدی در حال اجراست و ما هم قطعا این سیاست را به طور جدی دنبال خواهیم کرد.
آقای وزیر برخی از کارشناسان معتقدند به دلیل برداشت‌های بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، ایران طی ۵۰ سال دیگر کاملا کویر خواهد شد و این امر را یک بحران جدی برای نسل ایرانی می‌دانند. نظر شما در این مورد چیست؟ به نظرتان این هشدار جدی است؟
این هشدار یک هشدار کاملا جدی است. نباید فراموش کرد که سفره‌های آب زیرزمینی منابع بی‌پایانی نیستند. لایه‌های زمین برای ذخیره‌سازی آب ظرفیت مشخص و محدودی دارند. وقتی میزان برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی از میزانی که هرساله توسط بارش جایگزین خواهد شد بیشتر می‌شود، طبیعی است روزبه‌روز و سال‌به‌سال این میزان ذخیره کمتر خواهد شد و بالاخره روزی به پایان می‌رسد. در یک دشت ممکن است این مساله پنج‌سال دیگر اتفاق بیفتد و در دشت دیگری این اتفاق دوسال دیگر به‌وقوع بپیوندد. بنابراین این خطر یک خطر جدی است. همچنان که الان در برداشت آب از اطراف دریاچه ارومیه افراط شده و بیشتر از میزانی که باید برای مصارف کشاورزی صرف کرد، مصرف کرده‌ایم و در نهایت آب به دریاچه نرسیده و امروز شاهد هستیم که روزبه‌روز دریاچه ارومیه خشک‌تر شده است. دریاچه را وقتی می‌بینیم، می‌توانیم با چشم کاهش آب را شاهد باشیم و در مورد آن قضاوت کنیم. اما در مورد دشت‌ها متاسفانه همین وضعیت پیش آمده ولی چون منابع آب در داخل خاک است و قادر نیستیم با چشم آن را ببینیم از آنها غفلت داریم.
وضعیت دشت‌ها در شرایط فعلی چگونه است؟
تمام سیستم‌های اندازه‌گیری ما از ۶۰۹ دشت نشان می‌دهد متاسفانه بیلان آب‌های زیرزمینی در ۲۹۸ دشت منفی است. این زنگ خطر جدی برای ادامه حیات در این دشت‌هاست. این نگرانی کاملا واقعی است. باید همه دستگاه‌های اجرایی، قضایی، انتظامی به‌ویژه وزارت جهادکشاورزی، وزارت نیرو و مردم دست‌به‌دست هم داده و دشت‌ها را نجات دهیم.
پس چطور با چنین وضعیتی ما شاهد هستیم مجلس قانونی را تصویب می‌کند که وزارت نیرو به چاه‌های غیرمجاز پروانه برداشت دهد؟
البته قانونگذار در همین قانون شرایطی گذاشته که تنها در آن‌صورت می‌توان مجوز صادر کرد. برای همین است که در بسیاری از بخش‌ها، سازمان بازرسی بررسی و بر اساس همین قانون وزارت نیرو را از صدور پروانه منع کرده است.
بحران آبی تهران این روزها بسیار جدی شده است. یکی از کارشناسان معتقد بود می‌توان از چاه‌های زیرزمینی جنوب تهران برای تامین آب پایتخت استفاده کرد. چنین چیزی اجرایی است؟
الان از این چاه‌ها و منابع آبی استفاده می‌شود. در سال‌هایی که منابع آبی ما در تهران مناسب باشد، حدود ۷۰درصد آب شرب تهران از طریق سدها و ۳۰درصد از چاه‌ها برداشت می‌شود اما در زمانی‌که وضعیت بارش در تهران مساعد نباشد و آب کافی نداشته باشیم، این رقم تغییر می‌کند.
الان میزان برداشت ما از چاه‌های تهران تا چه اندازه است؟
در حال حاضر حدود ۵۰درصد از آب شرب تهران از طریق چاه‌ها تامین می‌شود. منتها دو تا مساله است؛ مساله اول این است که با افزایش مستمر جمعیت در تهران و اینکه نیمی از فاضلاب تهران مستقیما وارد زمین می‌شود، بخشی از آب‌های زیرزمینی در معرض آلودگی قرار می‌گیرند. به همین دلیل چاه‌هایی که از استانداردهای لازم برخوردار نباشند از دسترس برداشت در جهت تامین آب شرب خارج می‌شوند. نکته دوم این است که ما اگر بتوانیم شبکه آب فعلی را اختصاص به آب بهداشتی بدهیم و آب شرب را با یک سامانه دیگر مثل آب بسته‌بندی در اختیار مردم قرار دهیم در این‌صورت امکان استفاده از آب‌های زیرزمینی بیشتر می‌شود.
چنین طرحی در دست بررسی است؟
بله؛ این طرح در دست مطالعه است. علت آن این است که چاهی که مشکل میکروبی ندارد و تنها مشکل آن این است که نیترات آن بالاست درست است که نمی‌توان از آن به‌عنوان آب شرب استفاده کرد اما قطعا می‌توان از آن برای شست‌وشو و استحمام و مواردی از این دست بهره برد و هیچ‌گونه مشکلی برای استفاده بهداشتی ندارد. بنابراین این یکی از راه‌هایی است که بتوانیم بیشتر از آب‌های زیرزمینی بهره ببریم. در حال حاضر این طرح از جوانب مختلف اجتماعی و اقتصادی در حال بررسی است و انشاءالله به‌زودی نتایج آن را اعلام خواهیم کرد.
آقای مهندس از بخش آب زیاد گفتیم. وضعیت در بخش برق کشور چگونه است؟
صنعت برق به لحاظ زیرساخت و توانمندی فنی از قوی‌ترین بخش‌های اقتصادی کشور است اما متاسفانه به دلیل کاهش سرمایه‌گذاری در دوسال آخر دولت دهم حداکثر نیروگاه‌هایی که امسال می‌توانستیم به مدار بیاوریم حدود دوهزار مگاوات بود که انجام شد در حالی‌که کشور برای پاسخگویی به نیازهای افزوده‌شده در هرسال به‌پنج‌هزار مگاوات نیروگاه جدید نیاز دارد. بد نیست اینجا به یک آماری اشاره کنم. از ابتدای امسال تا پایان خردادماه میزان مصرف برق در کشور ما هشت‌درصد افزایش پیدا کرده است قدرت هم به همین میزان افزایش یافته است. اکنون مجموع ظرفیت اسمی نیروگاه‌هایمان ۷۰هزار مگاوات است. هشت‌درصد این رقم حدود پنج‌هزارو۶۰۰مگاوات است. کل‌نیروگاه‌هایی که ممکن بود ما وارد مدار کنیم دوهزار مگاوات بود. همین آمارها نشان می‌دهد که الان وزارت نیرو برای تامین برق مردم در چه وضعیت دشواری قرار گرفته است. منتها همکاران ما تلاش زیادی داشته‌اند که از تاسیسات موجود حداکثر استفاده را بکنند و بیش از ظرفیت گذشته برق تولید کنند. دوم اینکه نیروگاه‌ها را با سرعت وارد مدار کرده‌اند و سوم اینکه ما ناچار شدیم صادرات را کاهش دهیم و چهارم مدیریت مصرف انجام دهیم. مدیریت مصرف و مدیریت بار هر دو اجرایی شد به این شکل که با بخش کشاورزی و صنایع مذاکراتی داشتیم برای استفاده برق در زمان غیرپیک. مثلا اعلام کردیم در سراسر کشور کشاورزانی که با استفاده از چاه‌های برقی زمین‌های خودشان را آبیاری می‌کنند اگر در چهارساعت میانی روز چاه را خاموش کنند و برق استفاده نکنند در ۲۰ساعت مابقی شبانه‌روز هر مقدار برقی که برای پمپاژ آب مصرف خواهند کرد به‌صورت رایگان خواهد بود. یعنی درواقع سعی کردیم مصرف پیک را منتقل کنیم به سایر ساعت‌ها تا بتوانیم پاسخگوی نیاز کشور باشیم. الحمدالله تا امروز مشکلی نداشته‌ایم. امیدواریم با همکاری و همراهی مردم در جهت کاهش مصرف، یک‌ماه آینده را که پیک مصرف سال خواهد بود پشت‌سر بگذاریم.
پس با این حساب معتقدید که این خاموشی‌هایی که این‌‌روزها صورت می‌گیرد همه به دلایل فنی است نه کمبود برق در شبکه؟
بله دقیقا، اینها مشکلات فنی، محلی یا منطقه‌ای است والا خاموشی‌های فعلی ناشی از کمبود تولید نیست.