کارشناسان معتقدند که سدسازی روسیه روی رودخانه ولگا علت اصلی این پدیده است
محمدرضا کاویانپور، رئیس موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو، کاهش فزاینده تراز دریای خزر را تایید کرد و گفت که این دریاچه سالانه ۲۰ تا ۲۵ سانت کاهش تراز را ثبت میکند. او همچنین گفت چیزی نمانده است که به پایینترین میزان تراز دریای خزر طی ۵۰۰ سال اخیر برسیم.
رئیس موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو، روز پنجشنبه سوم بهمن، در نشستی خبری گفت که سطح تراز دریای خزر از سال ۱۴۰۰ یک متر کاهش یافته و این روند به طور فزاینده ادامه دارد.
این مقام دولت جمهوری اسلامی گازهای گلخانهای و گرمایش جهانی را در کاهش تراز پهنههای آبی موثر دانست اما به عوامل اصلی کاهش تراز دریاچه خزر اشارهای نکرد.
طی ماههای اخیر، کارشناسان به تناوب هشدار دادند که امتناع روسیه از تامین حقآبه دریای خزر و سدسازی این کشور روی رودخانه ولگا عامل اصلی پایین آمدن آب دریای خزر است. به گفته آنان، با کاهش ورودی آب از ولگا به دریای خزر، که بیش از ۸۰ درصد حقابه این دریا را تامین میکند، کاهش تراز این پهنه آبی آغاز شده است و همچنان ادامه دارد.
نگرانیها بابت کاهش تراز دریای خزر آنقدر جدی است که برخی کارشناسان ازجمله معصومه بنیهاشمی، مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر موسسه تحقیقات آب، هشدار دادهاند با ادامه روند فعلی ممکن است تا سال ۲۱۰۰ میلادی این پهنه آبی کاملا خشک شود.
به گفته بنیهاشمی، کاهش تراز آب دریاچه خزر ناشی از افزایش دمای منطقه در مقایسه با میانگین بلندمدت و تاثیر آن بر افزایش میزان تبخیر از سطح دریا، کاهش بارش در حوضه آبریز خزر و کاهش حجم آبدهی رودخانههای اصلی است. این نتایج در شرایطی است که بر مبنای سناریوهای تغییرات اقلیمی، افزایش دما و کاهش بیشتر سطح تراز آب خزر تا پایان این قرن پیشبینی شده است.
محمدرضا کاویانپور درباره نقش کشورهای پیرامون خزر در کاهش سطح تراز آب این دریاچه به خبرگزاری ایلنا گفت: «نوسانهای تراز آب دریای خزر تابع عوامل موثر بر مولفههای بیلان آبی (ورودیها و خروجیها) در پهنه وسیع حوضه آبریز آن است که در محدوده ۹ کشور ایران، ترکمنستان، ازبکستان، قزاقستان، روسیه، جمهوری آذربایجان، گرجستان، ارمنستان و ترکیه قرار دارد. منابع رودخانهای مهمترین عامل ورودی آب در حوضه خزر محسوب میشوند و بر بیلان آبی و نوسانهای سطح آب خزر سهم بسزایی دارند.»
بر مبنای دادههای رسمی، روند کاهش آب دریاچه خزر حدودا در سال ۱۳۷۵ شروع شد و حالا با گذشت نزدیک به سه دهه ۲۱۰ سانتیمتر از تراز آن کاسته شده است. نکته مهم اینکه حدود یکسوم این کاهش نیز طی سه سال اخیر رخ داده است.
مسئولان جمهوری اسلامی در توجیه کاهش تراز آب دریاچه خزر به کمبارشیها و بحران خشکسالی در نقاط مختلف ایران متوسل میشوند، اما کارشناسان معتقدند سدسازی روسیه بر رودخانه ولگا علت اصلی این پدیده است.
متوسط ورودی سالانه رودخانهها به دریای خزر حدود ۳۰۰ تا ۳۲۰ میلیارد مترمکعب برآورد شده است. در این میان، رودخانه ولگا مهمترین رودخانه از نظر رژیم آبدهی است و بهتنهایی حدود ۸۰ درصد آب ورودی را تامین میکند.
کارشناسان از مدتها قبل هشدار دادهاند که با کاهش تراز آب دریاچه تاسیسات و بندرهای شمالی ایران در معرض خطرند و با تداوم این شرایط احتمال خشکی کامل برخی تالابها وجود دارد. این در حالی است که مقامهای جمهوری اسلامی حاضر نیستند اذعان کنند روسیه اکوسیستم دریاچه خزر را با خطر فاجعه زیستمحیطی مواجه کرده است. در عین حال، مدام وعده میدهند که کاهش تراز آب دریای خزر را از طریق کنوانسیون تهران پیگیری میکنند.
کنوانسیون تهران معاهدهای میان کشورهای همسایه دریای خزر (ایران، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان و فدراسیون روسیه) است که با هدف حفاظت از محیط زیست و اکوسیستم این دریاچه در سال ۱۳۸۲ در تهران امضا شد.