با گذشت یک سال از روی کار آمدن دولت جدید، نه تنها وعده‌های حسن روحانی در رابطه با بهبود شرایط روزنامهنگاران عملی نشد، بلکه گزارشگران بدون مرز شرایط را برای روزنامهنگاران “تکان‌دهنده” خوانده است.
با گذشت یک سال از عمر دولت حسن روحانی، فدراسیون بین المللی روزنامهنگاران نیز نسبت به وضعیت روزنامهنگاران در ایران ابراز نگرانی کرد و از حسن روحانی خواست اقدامی موثر در رابطه با وضعیت آنها انجام دهد.
رئیس فدراسیون بین‌المللی روزنامهنگاران همچنین در آخرین گزارش خود اعلام کرده است، اگرچه گفت‌وگو بر سر برنامه هسته‌ای ایران موجب بهبود روابط جهانی ایران شده است اما سرکوب روزنامهنگاران و رسانه‌‌های مستقل افزایش یافته و بسیاری از آنها به خاطر بیان حقیقت زندانی شده‌اند.
به گفته سازمان گزارشگران بدون مرز، در حال حاضر ۶۵ روزنامه‌نگار و وب‌نگار در ایران در زندان به سر می‌برند و ایران از این لحاظ در جمع پنج کشوری است که بیشترین شمار روزنامهنگاران زندانی را دارد. این در حالی است که تنها در یک سال گذشته ۲۵ روزنامه‌نگار بازداشت و چندین روزنامه و نشریه دست‌کم به‌طور موقت توقیف شده‌اند.
انجمن صنفی روزنامهنگاران بازگشایی نشد
بسیاری از روزنامهنگاران در آستانه آغاز به کار دولت حسن روحانی امیدوار به تغییراتی جدی در وضعیتشان بودند. یکی از این امیدواری‌ها، بازگشایی “انجمن صنفی روزنامهنگاران” بود که در روز مراسم تحلیف محمود احمدی‌نژاد در سال ۱۳۸۸ و با دستور سعید مرتضوی پلمپ شده بود.
حسن روحانی در نخستین نشست مطبوعاتی خود در حضور خبرنگاران وعده داده بود که انجمن صنفی روزنامهنگاران بازگشایی خواهد شد. وعده‌ای که در نیمه‌های عمر دولت یک ساله همچنان عملی نشد و نامه برخی از روزنامهنگاران را خطاب به رئیس‌جمهور در پی داشت.
در بخشی از این نامه آمده است: «جامعه روزنامهنگاران کشور همچنان چشم انتظار فک پلمپ دفتر انجمن صنفی خود هستند. شما از همان فردای روزی که به مقام ریاست جمهوری انتخاب شدید، وعده تلاش برای بازگشایی انجمن صنفی روزنامهنگاران را دادید اما هنوز به صورت قطعی زمان بازگشایی انجمن صنفی روزنامهنگاران ایران مشخص نیست.»
این وعده با تمام شدن عمر یک ساله دولت حسن روحانی، همچنان نیز به تحقق نپیوست و روزنامهنگاران همچنان در انتظار بازگشایی انجمن صنفی خود هستند.
روزنامهنگاران حامی روحانی در زندان
بسیاری از روزنامهنگاران پیش از این و در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری حمایت خود را از حسن روحانی اعلام کرده بودند اما دولت این حمایت را با دستگیری برخی از آنها پاسخ داد.
سراج‌الدین میردامادی، ریحانه طباطبائی، ساجده عرب‌سرخی و صبا آذرپیک تنها برخی از روزنامه‌نگارانی هستند که از حسن روحانی حمایت کرده بودند اما در طی یک سال ابتدایی دولت حسن روحانی روانه زندان شدند.
مسیح علی‌نژاد، روزنامه‌نگار خارج از ایران در این باره به دویچه‌وله می‌گوید: «درست است که اعضای کابینه دولت حسن روحانی شاکیان خصوصی روزنامهنگاران و رسانهها نیستند، ولی از آزادی بیان رسانهها و روزنامهها هم دفاع نمیکنند. کسانی که به آقای روحانی رأی داده بودند، بارها در کمپینهای انتخاباتی شعار آزادی زندانیان سیاسی را از وی شنیده بودند، اما در حال حاضر ما از آقای روحانی کلمه‌ای در دفاع از همین افرادی که حامی ایشان بودند، نمی‌شنویم.»
عیسی سحرخیز در این رابطه معتقد است که این دستگیری‌ها برای نشان دادن بی‌تدبیری دولت است. این روزنامه‌نگار مستقل در بررسی این وضعیت اعتقاد دارد که باید کارنامه دولت و حاکمیت از هم تفکیک شود.
«باید دو مسئله ازهم تفکیک بشود. نخست اینکه طی این یک‌سال گذشته کارنامه حاکمیت چه طور بوده و دیگر اینکه کارنامه دولت چه بوده است. هر رئیس جمهوری وقتی به قدرت می‌رسد، وعده‌هایی را می‌دهد که طبیعتاً خودش را براساس قانون اساسی تنظیم می‌کند، به این معنا که خودش را فرد دوم مملکت و مجری قانون اساسی می‌داند اما در چند سال اخیر جایگاه رئیس‌جمهور از دست رفته است، چرا که تنها اجرای صحیح قانون اساسی را به او می‌سپارند و نمی‌تواند در کارهای دیگران دخالت کند. در این شرایط حاکمیت دوگانه، قوای دیگر یا در واقع ارکان زیر نظر رهبری وارد می‌شوند و دست به عمل می‌زنند.
در همان اوایل که این دستگیری‌ها آغاز شد، من در یادداشتی مطرح کردم که می‌خواهند دولت را ناتوان نشان دهند و امیدی که در دل مردم کاشته شده بود را از بین ببرند. باید توجه کرد که این‌ها نتیجه کار دولت نیست. نتیجه کار رقبای دولت است که می‌خواهند مردم دلسرد و ناامید شوند. البته من هم این نقد را بر دولت دارم که یک سیاست دوپاره را در امور کشور انجام داده و دغدغه‌بزرگ، بحث سیاست انرژی هسته‌ای و حل این معضل بوده و در مورد مسائل فرهنگی، سیاسی و توسعه سیاسی و فرهنگی برنامه خاصی نداشته است.»
مقایسه وضعیت روزنامهنگاران در دولت احمدی‌نژاد و روحانی
عیسی سحرخیز، روزنامه‌نگار مقیم ایران اما وضعیت روزنامهنگاران را در یک سال گذشته به اندازه‌ای که سازمان‌های حقوق بشری وخیم می‌دانند، بحرانی نمی‌داند.
وی در گفت‌وگو با دویچه‌وله می‌گوید: «من فکر نمی‌کنم وضعیت بدتر شده باشد. اگر ما نگوییم وضعیت روزنامهنگاران اندکی بهبود پیدا کرده و بخواهیم خودمان را با دوران اصلاحات مقایسه کنیم که بهار مطبوعات ایران بود، آن موقع می‌توانیم بگوییم که به وضعیت مطلوب و شاید به آن آرمان‌ها و مطالبات نرسیده‌ایم. وضعیت روزنامهنگاران در مقایسه با دولت آقای احمدی‌نژاد البته بهبود پیدا کرده است. در حال حاضر بسیاری از روزنامهنگاران که در دولت پیشین زندانی بودند، در حال کار در مطبوعات هستند. ما در حال حاضر شاهد فشاری که به روزنامهها و نشریات سیاسی وارد می‌شد، نیستیم. به‌عنوان نمونه مجله زنان که توقیف شده بود، الان با عنوان دیگر ولی با همان کادر منتشر می‌شود.»
آقای سحرخیز معتقد است خط قرمزها تا حدودی در رابطه با دولت کمرنگ شده و شاهد این نیستیم که دولت بابت نوشته‌ها و انتقادهایی که مطبوعات دارند، وارد عمل شود.
در مقابل مسیح علی‌نژاد روزنامه‌نگار خارج از ایران معتقد است، عمق فاجعه اینجاست که فضای آزادی بیان و گردش اطلاع‌رسانی در ایران را بخواهیم با دوره احمدی‌نژاد مقایسه کنیم و نتیجه‌گیری کنیم که آیا این دوره از دوره آقای احمدی‌نژاد بهتر شده است یا نه؟
مسیح علی‌نژاد می‌گوید: «وقتی که ملاک و معیار اندازه‌گیری بهبود وضعیت آزادی بیان در ایران دوره احمدی‌نژاد باشد، طبیعی است که من نمی‌توانم بگویم که الان وضع بدتر شده است، اما با توجه به شعارها و تفاوتی که آقای روحانی در ادبیات خود نسبت به آقای احمدی‌نژاد داشت، باید بگویم که شرایط تغییری نکرده است.»
امید به بهبود شرایط برای روزنامهنگاران
در حال حاضر با وجود دستگیری‌های روزنامهنگاران، وخیم خواندن وضعیت آنها از سوی سازمان‌های حقوق بشری، باز نشدن انجمن صنفی روزنامهنگاران، توقیف‌های کوتاه و بلند مدت نشریات اما همچنان امید به بهبود شرایط در دل روزنامهنگاران زنده است.
مسیح علی‌نژاد معتقد است، اگرامید به بهبود را از روزنامهنگاران بگیرند، دیگر هیچ کاری پیش نمی‌رود. هر چند به اعتقاد این روزنامه‌نگار برای بهبود وضعیت نباید تنها از حسن روحانی انتظار داشت.
علی‌نژاد در این باره می‌گوید: «باید خودمان هم کاری بکنیم. وقتی یک روزنامه‌نگار بازداشت می‌شود، چرا باید روزنامه‌ای که او در آن کار می‌کرده، سکوت کند. ما سال‌ها است که این چنین قربانی شدیم.»
به اعتقاد مسیح علی‌نژاد تا زمانی که روزنامه آزاد در ایران وجود نداشته باشد و روزنامه‌نگار جرأت نقد نداشته باشد، در عرصه‌های بین‌المللی هم موفق نخواهیم شد.
عیسی سحرخیز هم با وجود این که وضعیت روزنامهنگاران در ایران را بحرانی نمی‌داند، می‌گوید: «من فارغ از اینکه دولت روحانی سر کار باشد یا نباشد، بیشتر به فن‌آوری‌های موجود خوشبین هستم. ما در حال حاضر شهروند روزنامه‌نگار داریم، شهروند خبرنگار داریم، سیستمی مثل فیس‌بوک و شبکه‌های اجتماعی مختلف داریم که برای ما کارکرد بالایی دارند و به گونه‌ای خط قرمزها را شکسته‌اند. دراین شرایط نه تنها دولت بلکه حاکمیت هم مجبور است که به شرایط موجود تن دهد و غیر از دستگیری‌هایی که ما شاهد آن هستیم که دائم انجام می‌دهند، در عمل نمی‌تواند کاری را انجام دهد.»
روزنامهنگاران همچنان به تغییر در جهت بهبود شرایطشان امید دارند. باید دید با وجود شرایط دو‌گانه‌ای که به اعتقاد عیسی سحرخیز در ایران وجود دارد و انتقاد سازمان‌های حقوق بشری که روحانی را مسئول مستقیم وعده‌های داده شده می‌دانند، شرایط برای روزنامهنگاران در سال‌های آینده دولت یازدهم چطور رقم خواهد خورد.
نویسنده میترا خلعتبری
تحریریه علی امینی
از: دویچه وله